Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 3]

Genadeloos, grof, humorloos, maar vooral kwaadaardig
Arianna Huffingtons haat voor Picasso

Er is in de twintigste eeuw geen kunstenaar te bedenken die bekender is dan Picasso (1881-1973). Hij is het boegbeeld geworden van de moderne kunst en kreeg daarbij al in een relatief vroeg stadium alle bijverschijnselen van de roem op zijn dak die gewoonlijk zijn gereserveerd voor pop- of filmsterren. Zijn doen en laten werd nauwlettend gevolgd door media van uiteenlopend allooi. Nu is er een biografie van hem verschenen, waarin de schrijfster Arianna Stassinopoulos Huffington een onmythologiseringstaak op zich genomen schijnt te hebben. Het boek heeft totnutoe voornamelijk woede opgewekt. Ook Mariëtte Haveman las het en werd er niet vrolijk van.

Picasso Creator and Destroyer door Arianna Stassinopoulos Huffington Uitgever: Simon and Schuster, 558 p., f 52,35 Importeur Van Ditmar De Nederlandse vertaling van dit boek zal over enige tijd verschijnen bij BZZTÔH/Het Spectrum

Mariëtte Haveman

Stel u voor dat iemand uw dagelijkse handel en wandel volgt, met slechts dit doel: te zijner tijd een boek over u schrijven en daarin bewijzen wat een minderwaardig en kleingeestig mens u bent, in weerwil van de schijn die u altijd hebt weten te wekken. Ik weet niet of zo'n onderneming in uw geval veel voeten in aarde zou hebben; wat mezelf betreft ben ik daar niet zo zeker van.

Arianna Stassinopoulos Huffington heeft zich in haar onderzoek naar het leven van Picasso laten assisteren door een team van onderzoekers, die gezien de gelijkvormigheid van het materiaal met een duidelijke instructie aan het werk zijn gegaan: Get the bastard, dead or alive. De resultaten zijn nu gepubliceerd onder de titel Picasso, Creator and Destroyer. Alleen al gezien de enorme hoeveelheid bewonderaars die Picasso heeft, is het niet verwonderlijk dat Huffingtons boek door de kritiek, met Edward Lucy-Smith als enige uitzondering, is platgewalst. Men noemt haar boek vulgair, en als ware het om dit oordeel extra kracht bij te zetten was haar eigen reactie: ‘I am loving it, I expected it. The more they rant and rave, the more flattered I am. (...) If my book was not as powerful as it is, it would have simply been ignored.’

Afgezien van het opgeklopte toontje en de bijbehorende angstaanjagende glimlach, heeft zij gelijk met haar opvatting dat de kritiek in een vreemde verhouding staat tot de hoeveelheid aandacht die het boek gekregen heeft. Hele hoofdstukken werden gepubliceerd in Der Spiegel en de Sunday Times. Het is een feit dat ook ik het boek, gezien de publicitaire achtergrond, met meer dan gewone interesse ben gaan lezen, en ik vermoed dat ditzelfde mechanisme een verklaring vormt voor de overweldigende verkoopcijfers. Ook een minder brutaal iemand zou ervan in de war raken, en scheldkanonnades voor eerbetuigingen gaan houden. Het is ook waar dat kritieken elkaar aansteken. Maar met hoeveel welwillende nieuwsgierigheid ik dit boek ook ben gaan lezen, ook ik voelde me al lezend meer en meer aangestoken door de emotie die zo algemeen rond dit boek is opgelaaid: wat een naief, humorloos en kwaadaardig boek!

Mocht iemand net als ik denken dat dit mengsel toch op zijn minst iets interessants moet opleveren, dan zal diegene net als ik teleurgesteld worden. Het boek is niet interessant, doch saai en eentonig, ondanks het feit dat het een veelbewogen leven beschrijft. Het ontleent zijn publicitaire waarde uitsluitend aan het onderwerp: de meest succesvolle kunstenaar van deze eeuw die daarbij als een Don Juan door het leven ging, vrouwen verzamelde en inruilde alsof het postzegels waren en met dat alles een zeer hoge leeftijd bereikte. Arianna Huffington vergeeft het hem niet. Zelfs de kluchtige situaties waar Picasso's leven vol mee zit, gaan ten onder aan de constante verongelijktheid waarmee Huffington ze van haar eeuwige commentaar voorziet. Het enige dat je haar niet kunt verwijten is hypocrisie. Ze haat haar onderwerp hartgrondig, en etaleert die haat onomwonden, waar het haar uitkomt, in zinsconstructies die qua venijn en boulevardblad-allure met die van haar eigen ergste critici wedijveren: ‘At any point he was as likely to kick as to lick those around him’; ‘few things gave him greater pleasure than transforming goddesses into doormats’, et cetera, et cetera. Elke anekdote wordt gebracht als een troef, en hoe evidenter de wandaad, des te minder voelt zij zich geroepen haar triomf te verbergen. Kleine kinderachtigheden krijgen evenveel aandacht als belangrijke gebeurtenissen. Zonder genade beschrijft ze aan het eind van het boek zijn ouderdom, het verlies van fysieke kracht en inspiratie. Het grofste daarbij is dat ze de oude Picasso citeert in zijn zelfhaat en wanhoop om haar gelijk te bewijzen. Vooral die laatste hoofdstukken zijn zo intens gemeen dat al Picasso's ruim vierhonderd bladzijden lang zorgvuldig geregistreerde en geanalyseerde zonden er voltallig bij verbleken.

Fotokatern

Wat dit boek vervelend maakt, is nog niet eens het feit dat ze haar object verafschuwt maar de manier waarop ze die afschuw etaleert. Wil men een beeld krijgen van de toon en stijl waarin deze dame haar onderwerp behandelt, dan is het genoeg om het fotokatern te bekijken waar Picasso, Creator and Destroyer, zoals veel Amerikaanse biografieën, mee is uitgerust. Niet zozeer vanwege de foto's, die een rijk geschakeerd beeld geven van vooral het liefdeleven van deze notoire versierder, als wel vanwege de bijschriften die zij erbij heeft bedacht. Het meest veelzeggend zijn de tekstjes bij de foto's van Picasso's maîtresses. Daaruit blijkt ook duidelijk volgens welk criterium A.S.H. haar affecties verdeelt - het zwaarst krijgen degenen het te verduren die zich onvoorwaardelijk in dienst stelden van de meester: Marie-Thérèse en Jacqueline, die allebei na zijn dood zelfmoord pleegden. ‘In 1935 Marie-Thérèse gave birth to Maya. The salacious sex object was now a mother figure.’ ‘After Françoise had left Picasso, Jacqueline Roque, a salesgirl at the pottery in Vallauris, determined to make herself indispensable to “Monsieur”.’ Waaruit blijkt dat Jacqueline ooit een dergelijk besluit heeft genomen? Nergens uit, behalve uit het feit dat zij zich werkelijk onmisbaar maakte. Françoise Gilot krijgt Huffingtons ongereserveerde goedkeuring als vrijmoedige bron voor haar meest saillante roddelpraatjes, evenals tot op zekere hoogte Dora Maar, al beging die de tragische fout om zich door Picasso tot deurmat te laten promoveren.

Inderdaad, waarom lieten al die vrouwen zich zo vrijwillig to deurmat promoveren? A.S.H. gooit het, desgevraagd in een interview, op het ‘Women Who Love Too Much’-complex, maar wat de verklaring ook is: als Picasso zijn omgeving opofferde aan zijn kunst en zijn driften, dan deed hij dat niet in de laatste plaats omdat die omgeving hem daar de gelegenheid toe gaf. Het was blijkbaar iemand die zich niet allen onweerstaanbaar waande, maar het ook was. Dat is een feit waar Arianna Huffington zich naar mijn smaak al te makkelijk van af maakt, en dat bepaalt ook de valsheid van dit boek.

Bestaat Arianna Stassinopoulos Huffington werkelijk? Haar naam, haar synthetische voorkomen en haar absurde boek lijken verzonnen door iemand die voor eens en voor altijd wil afrekenen met het specimen kunstenaarsbiografie, en het daarbij behorende specifieke soort voyeurisme. Dat is de belangrijkste indruk die overblijft na het lezen van dit boek. Ondertussen wandelt de schrijfster, met haar stralende glimlach en haar blijkens de foto's altijd tedere Michael Huffington door het park bij haar villa in Santa Barbara, en werkt zij, na het overweldigende succes van haar boek The Female Woman, gevolgd door het nog geruchtmakender (The Male Man) Picasso, Creator and Destroyer, aan haar voorlopig laatste project: inderdaad, men raadt het al: To Have A Baby. Bestaand of niet bestaand, Arianna Huffington is gemaakt voor de media.

Soft-porno-fabeltjes

Blijft over het leven waar dit alles om begonnen is. Afgaand op het naakte en onbezoedelde feitenmateriaal bestond dit leven uit verhuizingen, ontmoetingen en liefdes, gelardeerd met ruzies en schermutselingen. Niets bijzonders dus op zichzelf, alleen waren de doses hier wat groter dan normaal. Picasso kwam op de wereld als een Spaans jongetje, omgeven door adorerende vrouwen die hij naar hartelust mocht treiteren en knijpen, en dat patroon vormt de basis voor alle komende jaren.

Picasso en Dora Maar

A.S.H. voegt er nog een paar homoseksuele relaties aan toe, met een Spaanse zigeuner, met zijn kunsthandelaar Manyac, en zijn vriend Max Jacob? De eerste twee worden door de meest gezaghebbende stemmen in het tegenkoor, Robert Hughes en John Richardson, naar het rijk van de soft-porno-fabeltjes verwezen; over de laatste is Richardson minder zeker. Hoe dan ook, het blijft een feit dat Picasso heel wat combinaties heeft uitgeprobeerd, en daarbij regelmatig zijn neus stootte, hoewel zelden direct. Meestal gebeurde dat pas later, als de cheques (waarmee deze harteloze schoft meer dan een van zijn ex-liefdes tot hun dood toe onderhield) even uitbleven, of als er problemen ontstonden rond het vaderschap over zijn verspreide kinderschaar.

De complicaties waar al dat gevrij vooral op vakanties en uitstapjes ‘aanleiding toe gaf, zijn vaak zo komisch en gezocht dat je er met wat meer humor en lichtzinnigheid ook een heel ander beeld van zou kunnen schetsen. Wat te denken van een opera, gekostumeerd naar het model van Picasso's eigen ontwerpen voor Diaghilev en Satie, met honderd klaaglijke sopranen en een bariton: het idee zou de door en door theatrale Picasso zonder twijfel hebben aangesproken. Ware het niet dat zo'n opera al bestaat in een stuk of wat versies, maar daar valt altijd een mouw aan te passen.

Met het werk van Picasso heeft het allemaal weinig of niets te maken, en daarmee kom ik op het belangrijkste probleem dat met dit boek wordt opgerakeld. In hoeverre heeft het leven van een kunstenaar überhaupt iets met zijn werk te maken? Arianna Stassinopoulos Huffington heeft zich die vraag niet gesteld, want voor haar is het antwoord duidelijk. Zij beschrijft Picasso's werk en al zijn periodes consequent als erotische barometers. Daarmee doet ze precies wat ze Picasso aanrekent in zijn omgang met vrouwen: ze reduceert hem tot een seksueel wezen, wiens overwegingen ophouden bij de vraag waar hij vandaag zijn lusten nu weer eens zal botvieren: in een triootje met Paul en Nusch Eluard? In een Spaans bordeel? Of liever bij het altijd willige kindvrouwtje Marie-Thérèse? Arianna Huffington leest het allemaal in zijn schilderijen, en méér. Als Picasso een tijdlang jonge mannen met paarden schildert, is dat een bewijs voor zijn heimelijke homoseksuele inslag; als hij experimenteert met het thema vrouwelijk naakt is dat een bewijs voor zijn verborgen vrouwenhaat en sadisme: ‘Paulo as Pierrot was een zeldzame onderbreking van een periode vol schilderijen van vrouwelijke monsters, meer en meer uitgevoerd in de gedaante van robots. Zijn vrouwen gereduceerd tot poppen, misbruikt en onderworpen, en tegelijk, in zijn misogynie, bleef Picasso hen vrezen en portretteerde hij ze als bedreigend, gekweld en destructief.’

Dit soort analyses van schilderijen kom je sinds de jaren dertig niet vaak meer tegen, wat trouwens niet wil zeggen dat er helemaal niets van waar is.

Maar het is allesbehalve makkelijk te bepalen wat nu precies het strikt persoonlijke, ongewilde element is in het werk van een schilder. Picasso's stilistische en thematische keuzen hebben in de eerste plaats een esthetische en kunsthistorische achtergrond, en het minste dat je van een biograaf mag verwachten, is dat die althans een onderscheid maakt tussen de elementen waarvan vaststaat dat ze met opzet zijn ontwikkeld, en die waarvan dat niet zo duidelijk is. Maar daar kun je bij A.S.H. naar fluiten. Voor haar bestaat de kunstgeschiedenis eenvoudig niet. Had ze zich iets beter geinformeerd, dan had ze geweten dat jonge mannen met paarden, reusachtige odalisk-achtige vrouwen, vrouwelijke vormen teruggebracht tor cirkels en driehoeken, en lichaamsdelen vertaald tot mechanische hulpstukken behoren tot het vaste repertoire van moderne kunstenaars. Alleen al daarom is het belachelijk om daar bij voorbaat conclusies uit te willen trekken aangaande het karakter van de maker.

Walging

Daarbij komt dat Arianna Huffington ook in haar naïeve reacties op Picasso's schilderijen als een dolle tekeergaat. Het bontst maakt zij het in het genoemde fotokatern, waai zij een foto van het schilderij La Pisseuse van het volgende commentaar voorziet: ‘Een groeiende

Vervolg op pagina 10