Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 14]

Ongewenste naarukkelijkheid
Vargas Llosa schreef mislukte detective

Mario Vargas Llosa

Wie heeft Palomino Molero vermoord? door Mario Vargas Llosa Vertaling: Mieke Westra Uitgever: Meulenhoff, 150 p., f 27,50

Maarten Steenmeijer

De titel van Vargas Llosa laatste, opvallend korte roman heeft niets ironisch: Wie heeft Palomino Molero vermoord? is een onvervalste whodunit. De schrijver valt meteen met de deur in huis: op de eerste bladzijde al wordt het afschuwelijk verminkte lijk van Palomino Molero beschreven, dat zojuist in de buurt van het Noordperuaanse kustplaatsje Talara is gevonden. Het onderzoek kan beginnen.

Van meet af aan is duidelijk dat het om een uiterst onverkwikkelijke affaire gaat. De vermoorde jongeman, een cholo (mesties) die op de vliegbasis bij Talara werkte, heeft moeten boeten voor het feit dat hij een verhouding had met een blanke vrouw die iets met de vliegbasis te maken heeft, zoveel is zeker. Maar met welke vrouw? En waarom is het lijk van Palomino zo afgrijselijk verminkt? En ook: waarom lijkt het alsof iedereen van de vliegbasis weet hoe de vork in de steel zit maar zwijgt als het graf?

Moeilijke vragen voor de twee plaatselijke politiefunctionarissen die zichzelf belasten met het onderzoek. Het zijn luitenant Silva en zijn assistent Lituma, een Peruaanse versie van het duo Sherlock Holmes en Watson. Vargas Llosa hanteert een bij dit soort duo's gebruikelijke truc (zie bijvoorbeeld De naam van de roos) om de spanning erin te houden: we volgen het verhaal via de bril van de niet zo snuggere, maar sympathieke assistent.

Het resultaat is niet altijd even gelukkig. Het zeer compacte verhaal zakt soms in, met name op de plaatsen waar Lituma conclusies onder woorden brengt die de lezer al eerder had getrokken. Aangezien er geen spoor van ironie is te bespeuren en het dus niet de bedoeling kan zijn geweest Lituma een karikaturaal karakter te geven, moet dit regelmatig terugkerende oponthoud aan onhandigheid van de schrijver worden geweten.

Evenmin geslaagd vind ik de ontknoping. In het voorlaatste hoofdstuk lijken alle raadsels opgelost te worden. Dit gebeurt zo plotseling en bovendien komt de verklaring van de moord uit zo'n onverwachte hoek en is zij zo glashelder, dat wantrouwen gepast is: wordt Lituma - en met hem de lezer - niet op het verkeerde been gezet, zoals in de vorige hoofdstukken? Dat blijkt na herlezing niet het geval te zijn: het is zoals het er staat, er is geen dubbele bodem. Ook dit geeft Wie heeft Palomino Molero vermoord? een ongewenste nadrukkelijkheid. Vargas Llosa doorkruist hiermee in negatieve zin de verwachtingen die zijn vorige romans hebben gewekt.

Pyrrusoverwinning

De keuze om het verhaal via Lituma te vertellen is een psychologisch zeer doordachte. De goedhartige politieman is namelijk vanaf het begin gebiologeerd door het korte, maar heftige leven van Palomino. De informatie die de guardia stukje bij beetje over hem krijgt, brengt zijn fantasie tot grote bloei en confronteert hem met het leven waarvoor hij zelf heeft gekozen, dat in zijn saaiheid schril afsteekt bij het bevlogen bestaan van de vermoorde bolerozanger.

Lituma's sterke betrokkenheid bij het onderzoek heeft nog een andere oorzaak: het steekt hem dat Palomino vanwege het feit dat hij een cholo is als een tweederangsburger wordt beschouwd. Tijdens de ontmoetingen met Palomino's superieur, kolonel Mindreau, wordt hij met zijn neus op deze mentaliteit gedrukt: Palomino had zijn plaats als cholo moeten kennen. Mindreau laat er evenmin twijfel over bestaan dat de luchtmacht een elitekorps is en dat zij, de politie, het voetvolk zijn, en dat steekt uiteraard niet alleen Lituma, maar ook Silva.

Vargas Llosa heeft een bekend thema van stal gehaald: de grondstof van de omgangsvormen in Peru is het racisme, een van de ongeneeslijke kwalen waaraan het land lijdt. Even ziet het ernaar uit dat de twee politiemannen de machtsverhoudingen weten te doorbreken: ondanks de tegenwerking van hogerhand slagen ze erin de zaak tot klaarheid te brengen. Maar het is een Pyrrusoverwinning, zoals aan het slot blijkt.

Ook de andere thema's in Wie heeft Palomino Molero vermoord? zijn al bekend van Vargas Llosa's vorige werk: het machismo (dat deze keer niet alleen een gewelddadig, maar ook een komisch vernisje heeft gekregen), de grove, gewelddadige omgangsvormen (zowel in woorden als in daden), de enorme kloof tussen bevolking en autoriteiten, de keuze tussen compromis of fanatisme. De niet geheel geslaagde manier waarop Vargas Llosa zijn obsessies deze keer in een nieuw jasje heeft gestoken (de detective), is niet voldoende om de gedachte te verdrijven dat Wie heeft Palomino Molero vermoord? weinig toevoegt aan wat voorafging. Het is voor het eerst dat dit gevoel mij bekruipt bij een boek van Vargas Llosa. ■