Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 3]

Ontstegen aan het alledaagse schrijversgemopper
Vijf erotische ontmoetingen van Geerten Meijsing

Veranderlijk en wisselvallig door Geerten Meijsing Uitgever: De Arbeiderspers, 319 p., f 38,50

Joost Zwagerman

Vorig jaar kondigde Geerten Meijsing aan dat de ooit als schrijverscollectief gestarte Joyce & Co met de verschijning van Cecilia, het laatste deel in de Erwin-trilogie, op zou houden te bestaan. De trilogie was voltooid, de ‘romantisch-classisistische’ klus geklaard, en derhalve was de tijd rijp voor een andere aanpak. ‘Ik vind dat ik nu een geste moet maken naar mijn uitgever en het lezerspubliek door eens met iets toegankelijkere te konten,’ zei Meijsing destijds in de Volkskrant. Hij vertelde te werken aan een zogenaamde tweedekker, twee boeken over ‘vrouwen’ en ‘de liefde’.

In Cecilia toonde Meijsing al dat hij als Joyce & Co hierover nogal wat te melden heeft (men leze bijvoorbeeld ‘Canto 4’ in dat boek). Onder weer een heel ander pseudoniem. Eefje Wijnberg leverde hij al eens een boek af gevuld met wat meer rechttoe rechtaan proza. Meijsings besluit om niet langer als Joyce & Co door het - papieren - leven te gaan en met ‘iets toegankelijkers’ te komen doet herinneren aan A.F.Th. van der Heijden die, na zijn afscheid van de nom de plume Patrizio Canaponi, met De tandeloze tijd tot de bestsellerslijsten doordrong. Het zou mij niets verbazen als ook Meijsing met dit eerste deel van zijn tweeluik een breed publiek weet te bereiken. Evenals in de boeken van Van der Heijden is de toon die Meijsing aanslaat in Veranderlijk en wisselvallig uitermate uitnodigend en bedient hij zich van een snel en gestroomlijnd proza. Het vertoon van allerlei stilistische pracht en praal, te vinden in de Erwin-trilogie is getemperd en ook de eruditie, in de tijd van Joyce & Co soms met scheppen tegelijk over de bladzijden uitgestrooid, is aan banden gelegd. Wat overblijft, of liever, wat er voor in de plaats is gekomen is een schijnbaar no nonsense-achtige anekdotiek, in Veranderlijk en wisselvallig aangewend om verslag te doen van vijf meer of minder erotische ontmoetingen met even zoveel - trefzeker geportretteerde - dames.

Maar met het ter ziele gaan van Joyce & Co is natuurlijk niet Meijsings voorliefde voor hechte compositie en literaire gelaagdheden verdwenen: zo zijn de vijf verhalen in Veranderlijk en wisselvallig gelardeerd met de, om met Jeroen Brouwers te spreken, ‘levensberichten’ van een schrijver voor wie, nadat een trilogie (!) is voltooid, een heuse crisis onafwendbaar lijkt. ‘Melancholische overpeinzingen’ hebben deze hoofdstukjes als titel meegekregen, en hoewel de vette knipoog niet ontbreekt, zijn de problemen van de schrijver overtuigend genoeg om de noodzaak van de vijf verhalen (‘variaties’ heten ze in het boek) te adstrueren.

Psychologisch wrak

Het begint allemaal met een aan diggelen gegane voorruit van 's schrijvers Citroën. Niet alleen het ongeluk zélf doet hem schrikken, maar ook en vooral de aanblik van het versplinterd glas, dat weliswaar op zijn plaats was blijven zitten maar dat ‘een kunstig mozaïek van allemaal verschillende ijskruimels’ onthulde. Het mozaïek in kwestie drukt de schrijver bijkans letterlijk met zijn neus op de feiten. Was zijn leven naar zijn idee tot dan toe langs één lijn verlopen, nu toonde zich slechts een onrustbarende ordeloosheid. De schrijver mocht er dan in geslaagd zijn een literaire tour de force tot een goed einde te brengen, maar ‘wat er van hemzelf overbleef, was een psychologisch wrak’. Het bestaan blijkt ‘verbrokkeld als zijn voorruit, zonder uitzicht’. In de verderop in het boek te vinden ‘Melancholische overpeinzingen’ wordt stukje bij beetje onthuld hoe en waarom de schrijver het spoor bijster is geraakt. Niet alleen is ‘zijn romanheld’ een vreemde voor hem geworden, ook heeft het zittend schrijversleven hem fysiek verramsjt, is hij zich bovenmatig gaan ergeren aan het gebabbel en gekonkel binnen het literaire wereldje, heeft hij zijn vrienden verloren en is hij zich op het ongezonde af gaan richten op de vrouwen, daarmee de bekoringen maar ook het onheil in huis halend. Hier samengevat ziet deze problematiek er weinig verheffend uit, maar op een enkele uitzondering na laat Geerten Meijsing, vooral door een verbluffende gedetailleerdheid, voornoemde struggle for life ontstijgen aan het alledaags schrijversgemopper.

Geerten Meijsing
marco sweering

De ‘Melancholische overpeinzingen’ vormen de schakels tussen de vijf lange verhalen waarin telkens een andere vrouw als ‘veranderlijk en wisselvallig’ wordt geïntroduceerd. Zo is er de brievenschrijvende bewonderaarster Beatrijs, een struise en tietloze Zeeuwse die ineens voor de deur van het Toscaanse onderkomen van de schrijver staat en hem overtuigt van de noodzaak naar Nederland terug te keren. In de andere verhalen treden achtereenvolgens Aleid, een jongensachtig vampje en een kruising tussen Kim Wilde en David Bowie, en Manet, de intelligente maar licht overspannen echtgenote van een bevriend componist, voor het voetlicht. Met deze drie tegenspeelsters wordt, al of niet uitbundig, maar in ieder geval met de grootst mogelijke inzet de liefde bedreven. Dit gebeurt nu juist niet met Eva, een fanatiek promiscue blondine die het met zowat iedereen wenst aan te leggen behalve met onze held: ‘Je hoeft toch niet aan me te zitten. Ik heb vanmiddag nog geneukt en het doet helemaal pijn daar.’ Met dezelfde zakelijkheid waarmee ze hem afwijst, stemt Eva ten slotte in, maar op dat moment, te vinden op blz. 313, ontbreekt het de hoofdpersoon aan iedere lust - de eerste keer in het boek.

Zakelijk, dat is wel het laatste wat Geerten Meijsing wil zijn als het om het beschrijven van deze dames en hun erotische eigenaardigheden gaat. Terwijl in veel recente Nederlandse literatuur er in ontnuchterend ondubbelzinnige taal verslag wordt gedaan van troosteloze nummertjes onder het pornografisch licht van de T.L.-buis, zijn er in Veranderlijk en wisselvallig passages te vinden van een broeierige, feestelijke vunzigheid die, opnieuw, doet denken aan bijvoorbeeld het slot van het tweede deel van A.F.Th. van der Heijdens De tandeloze tijd.

Het verhaal dat mij echter het meest bevalt is ‘In vieren (Is er dan nergens...?)’, waarin de ik-figuur op afstand verliefd raakt op de populaire hoofdstedelijke jazzmuzikante Laura Lauweren. Hij ziet haar optreden in diverse Amsterdamse gelegenheden en begint haar te bewonderen met een intensiteit die neigt naar het onvervalste dwepen - en dit laatste bedoel ik zeker niet negatief: er schuilt tenslotte altijd een groot genoegen in het aanschouwen van een getalenteerde dweper. Na veel aarzeling en een reeks onbeantwoorde brieven nodigt de ik deze Laura (in wie de muzikaal geïnteresseerde lezer wel Vera Vingerhoeds móét herkennen) uit voor een diner, en van deze en andere ontmoetingen wordt op een dermate adorerende wijze verslag gedaan dat je er zelf bijna verliefd van zou worden. Met deze Laura komt het uiteindelijk niet verder dan een vluchtige omhelzing. Gelukkig maar, zou ik bijna zeggen: de aanstekelijke Begeisterung waarmee Meijsing haar het hele verhaal lang beschrijft zorgt voor een soort hedendaagse hoofse lofzang, roerend en meeslepend. Maar niet alleen zijn deze vijf verhalen lezenswaardig door de portrettering van de verschillende vrouwen, ook de telkens wisselende context wordt met verve en soms in hoogst komische bewoordingen uit de doeken gedaan. Het verlangen naar het jongensmeisje Aleid speelt zich bijvoorbeeld af ten tijde van het eigenhandig verbouwen van een riante woning, terwijl in het verhaal ‘Quick step’ niet alleen de kortstondige relatie met Manet maar ook haar huwelijk met de eigenzinnige, mislukte componist Julius tot in details wordt beschreven. De adoratie voor Laura Lauweren ten slotte is verpakt in een terugblik op de steeds groeiende liefde van de ik-figuur voor de jazz en doet niet onder voor sommige van de meest sfeervolle ‘jazz-verhalen’ van F.B. Hotz.

Gal spuien

Veranderlijk en wisselvallig is onverbloemd autobiografisch. Vooral in de ‘Melancholische overpeinzingen’ laat Geerten Meijsing er geen twijfel over bestaan dat de in een crisis verkerende schrijver die van de Erwin-trilogie is. W.F. Hermans sprak onlangs weer eens zijn afschuw uit over ‘egodocumenten’, zoals hij het noemde; wat mij betreft is daar niets op tegen, zolang de schrijver in kwestie maar niet over de schreef gaat. Helaas bezorgde Meijsing mij eenmaal een regelrechte plaatsvervangende schaamte, namelijk wanneer hij de schrijver in zijn ‘overpeinzingen’ zijn gal laat spuien over deze en gene figuren uit de literatuur. Op dat moment zet hij een akelig, kinnesinne-achtig gezwatel in waar de schrijver in Veranderlijk en wisselvallig nu juist zo'n hekel aan zegt te hebben! Om precies te zijn zijn het de bladzijden 123 en 124 die ik eigenlijk eigenhandig uit ieder exemplaar van Veranderlijk en wisselvallig zou willen scheuren: de bladzijden ontsieren het boek in hoge mate, de wansmakelijke achterklap is zelfs niet geestig.

Wie het boek vanwege dit schoonheidsfoutje echter ongelezen laat, mist een heleboel moois. Met de nieuwe toon die Meijsing hier aanslaat is hij zichtbaar in zijn sas; Veranderlijk en wisselvallig is met gedrevenheid en plezier geschreven. Harkerige zinnen zul je er niet in tegenkomen, of het moet deze ene zijn, te vinden in het begin van het boek: ‘Uit de stad Lucca, sinds een aantal jaren zijn stad geworden, waarin hij een aperitivo Americano was wezen drinken ter gelegenheid van het bericht dat zijn jeugdliefde, aan wie hij vijftien jaar van zijn leven plus een romancyclus waarin zij begeerlijk en maagd gebleven was, had opgeofferd, haar tweede kind had gekregen, was hij op weg naar een vervallen boerenhuis waarin hij alleen woonde, een vijftal kilometers buiten de stad, een huis dat...’ - et cetera, et cetera: een prakje van kreupele bijzinnen dat nog krakkemikkiger wordt als je de zin eens hardop leest. Maar let wel: de kniesoor is hier aan het woord. Het andere deel van Geerten Meijsings ‘tweedekker’ zal niet over meer of minder vluchtige verhoudingen gaan maar in plaats daarvan juist over die ene, grote liefde. De gave verhalen in Veranderlijk en wisselvallig beloven het een en ander. Dat is het aardige als een schrijver het eerste, geslaagde deel van een twee-, drie-, of meerluik publiceert: tegelijk met de prettige verrassing van de start is er de onmiddellijke nieuwsgierigheid naar het vervolg. Dat gold voor veel lezers van de Erwin-trilogie, dat geldt in ieder geval voor mij na lezing van de nieuwgeboren Meijsing in Veranderlijk en wisselvallig.

■