Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 15]

De kwaliteit gaat nog steeds achteruit
Propria Cures 1973-1985

Neuzen dicht! Een bloemlezing uit Propria Cures 1973-1985 Samengesteld door Jaap Boerdam, Erik van Muiswinkel, Reinjan Mulder, Bob Polak Uitgever: Bert Bakker, 190 p., f 24,50
Diny Schouten

In de rubriek Pers van dit opinieblad werd onlangs melding gemaakt van het besluit van minister Brinkman om de subsidie aan het Amsterdamse studentenweekblad Propria Cures met ingang van 1 januari 1984 stop te zetten. De Raad voor de Kunst had in deze negatief geadviseerd, ‘laatstgenoemde acht het literair gehalte van PC te gering om nog langer voor een bijdrage uit het literaire tijdschriftenbudget van het ministerie in aanmerking te komen’. De Stichting Propria Cures, uitgeefster van het blad, heeft inmiddels geprotesteerd tegen het besluit, zich er onder andere op beroepend ‘dat sedert de oprichting in 1890 Propria Cures steeds weer bewezen heeft een blad te zijn waarin beginnende schrijvers, dichters en essayisten hun debuut hebben kunnen maken’.

De overige citaten uit het verweerschrift klinken minder fier, wat me teleurstelt in een periodiek dat alleen al haar naam heeft hoog te houden. Er wordt geschermd met de gevestigde namen van Komrij, Biesheuvel, Schippers, Karel van het Reve en W.F. Hermans, ‘van wie nieuw werk voor het eerst in PC het licht zag’, maar daarmee maak je je onmisbaarheid niet echt aannemelijk, ik heb tenminste bijvoorbeeld Gerrit Komrij over veel horen klagen, maar nooit dat hij zijn stukken niet ‘het licht kon laten zien’.

De kruiperige formulering, even verderop, dat ‘het literaire karakter van het blad mede onderstreept wordt door het feit dat in PC gepubliceerde teksten van enige schrijvers, zoals Mensje van Keulen, Hans Vervoort en Lévi Weemoedt in een boek zijn verzameld en uitgegeven’, loopt het gevaar om de minister in zijn besluit te doen stijven, want betekent dat niet een paar opvreters méér die zich rechten verwerven op het voer uit een ander potje, de werkbeurzen en stipendia van het Fonds voor de Letteren?

‘In een boek verzameld en uitgegeven’ is inmiddels ook een keuze uit de jaargangen 1973-1985, maar ik kan niet zeggen dat dat iets bewijst over het literaire karakter van PC. Daarover straks, want in de inleiding worden interessante dingen gezegd over de veranderde opstelling van het naoorlogse Propria Cures. In de jaren vijftig, schrijven de samenstellers, overheersten de analyse, het essay, de beschouwing; in de jaren zestig werd het blad gekenmerkt door de onthullende journalistiek en het columnisme. De ambitie van PC in de jaren zeventig blijkt te zijn geweest: het commentator te willen zijn van de commentator, ‘redacteuren en medewerkers van Vrij Nederland en Haagse Post zien zich keer op keer zeer hinderlijk gevolgd’.

Dat is op zichzelf een heel achtbare doelstelling - wie bewaakt tenslotte de bewakers? - maar geeft, zou ik denken, toch geen aanspraak op financiële bijdragen uit het literaire tijdschriftenbudget van WVC. Misschien is het Steunfonds voor de Pers bereid wat af te schuiven?

Voor een aanvraag daartoe lijkt het evenwel niet raadzaam de nu uitgekomen bloemlezing mee te zenden. Niet omdat het boek gevuld zou zijn met roddel en achterklap - dat is onmiskenbaar het geval, maar ook daarover straks. Wel vanwege een daarin opgenomen ‘open brief’ (te vinden in de afdeling ‘Affaires’). Die brief, in 1974 gericht aan de toenmalige minister van Cultuur (het ministerie heette nog CRM) Van Doorn, is een heftige filippica tegen de ‘profiteurs’ van het Fonds voor de Letteren. Weliswaar keert de brief zich tegen 's ministers corrupte raadgevers, en niet tegen de aanvragers (‘op stroop komen immers vliegen af’), maar dat is slechts schijn. De brief besluit met twee uitroeptekens achter ‘Het roer moet om’. Iets daarboven staat de hoofdstelling gecursiveerd: ‘De kwaliteit van de boeken is gedaald met het stijgen van de subsidie.’ Ondertekenaars: H. Heeresma, ‘mr’. R.P. Mulder, H.G.M. Spaan, R. Loesberg en B.J. Polak.

Tekeningen van Anone uit de bundel Neuzen Dicht!

Neveninkomsten

De brief gaat vergezeld van een aantal bijlagen (waarvan de bloemlezers nu toegeven dat die ‘in een uur bij elkaar gefantaseerd’ zijn), vol sappige details over neveninkomsten en koopsommen van tweede behuizingen van een aantal riant gesubsidieerde auteurs, die als tegenprestatie voor de opgestreken sommen weinig meer dan lege briefjes inleverden. Die details bleken drie jaar geleden uit een doctoraalscriptie van de student Nederlands Peter Vleesch Dubois helaas niet zo ver bezijden de waarheid te zijn; zelfs het lijstje namen is pijnlijk identiek. Kossmann, Hermans, Hillenius, Hamelink, Rubinstein en Nuis hadden derhalve ongelijk zo verontwaardigd te reageren.

In de inleiding wordt de eigen subsidie wel ter sprake gebracht, de inleiders geven daarbij hoog op van de desondanks bewaarde onafhankelijkheid. Helaas slaan ze zich zo hard op de borst dat ze het effect bederven: ‘Deze ministeriële steun heeft geen invloed op de inhoud van het blad of men zou er de beschouwingen toe moeten rekenen waarin de belangrijkste adviseurs voor subsidiezaken van de minister worden getypeerd als “roomskatholieke draaikont” respectievelijk “schimmelkonf”.’ De vraag blijft of de kwaliteit van tijdschriften wél stijgt met het verhogen van de subsidies?

Die vraag kan anders. Is het waar, wat men inderdaad wel eens hoort beweren, dat de kwaliteit van PC zo achteruit is gegaan? ‘In Vrij Nederland (staat) tegenwoordig boven ieder artikel een verklaring van de auteur van het stuk dat PC in de tijd dat hij erin schreef beter was dan nu,’ schrijft Henk Spaan in 1974. Aan wie de bewijslast? In de jaargang 1955 zag ik Donne-vertalingen van J. Eykelboom; de zeven versjes van Spaan waarmee de afdeling poëzie zo ongeveer gevuld wordt (zeven maal ‘T. van Deel/Steelt/Veel/Van/Geel’, con variazone) steken daar schriel bij af. ‘Onze ervaring is dat een behoorlijke bloemlezing binnen enkele uren geschreven kan worden,’ een zin uit de open brief aan Mr. H.W. van Doom blijkt gemeender dan ik dacht. Maar is dat een bewijs? Ik ken het blad pas uit een tijd dat het nergens meer over ging, en dat moet zo gebleven zijn, getuige deze bundel. Laat ik me controleerbaar uitdrukken. In de inleiding wordt PC een ‘vrijplaats’ genoemd waar jong studerend Amsterdam zijn mening kan geven over alles wat van belang is: politiek, cultuur, sport, wetenschap en het studentenleven. ‘PC blijft ook de afgelopen vijftien jaar wat het altijd is geweest: het blad dat beginnende scribenten de mogelijkheid biedt zich in het schrijven te bekwamen.’ Twee bladzijden verder wordt de inhoud van het blad in de periode 1973-1985 gekarakteriseerd als: ‘Serieuze beschouwingen verdwijnen vrijwel uit het blad, de ondertoon is altijd op zijn minst ironisch. Soms lijkt er zelfs een angst te bestaan voor een ernstig bedoeld betoog.’

Libertair

Ach, een vrijplaats waar men z'n mening mag zeggen... als die maar niet serieus bedoeld is. Komt hier een aap uit een mouw? Is dat het, wat Boerdam, Van Muiswinkel, Mulder en Polak bedoelen met hun raadselachtig epitheton ‘libertair’, voor een blad dat zich zo heldhaftig teweerstelt tegen ‘zich als vrijzinnig afficherende instituties’? Zorg voor je eigen zaken, heren!

Nu de heldendaden. In de afdeling ‘Affaires’ (de rubrieken zijn in Haagse Poststijl getiteld: ‘Actualité’, ‘Geestelijk leven’, ‘Het volle leven’, ‘Stoornissen’, ‘Klein vuil’) zijn Renate Rubinstein en Aad Nuis de belangrijkste slachtoffers van de ‘harde, direct op de persoon gerichte satire’, waarvan de samenstellers trots vermelden dat het genre zoals in PC beoefend uniek is voor Nederland. Daarin vergissen zij zich, men krijgt er alleen de P.C. Hooftprijs niet voor. Die stukken zijn héél gemeen, wat me in geval van oprechte verontwaardiging lijkt toegestaan. Alleen, het zijn steeds kwestiesae

[p. 16]

met-baard, en dat maakt ze een stuk minder dapper. Ook is ironie een prachtig stijlmiddel, maar durven zeggen wat je vindt is soms een groter goed. Kan het zijn dat hier ‘een angst’ bestond voor een ernstig bedoeld betoog? Als enige klacht over Rubinstein en Nuis wordt uitgesproken dat zij afkeurend reageerden op de subsidie-affaire: ‘Het zijn deze twee reacties die een duurzame vete inluiden tussen opeenvolgende PC-redacties en het duo Nuis-Rubinstein.’ Klein vuil? Oud zeer!

Veel ‘ondertoon van ironie’ ook in de andere rubrieken. Daar zijn goed geschreven stukken bij waarin de schrijvers zich vrolijk maken over tijdsverschijnselen als de burgerlijkheid van krakers; de actiegroepen- Bezogenheit van de Volkskrant; sociaal bewogen kunstartiesten; de Anne Frank Stichting en het herlevend fascisme (‘Mies Bouhuysromantiek’); Garmt Stuiveling en de humor; Wouter Gortzak en de moeilijke woorden; de verbeelding van de Vijftigers, Harry Mulisch en de Akademisten; de stijl van Jaap Goedegebuure. Roddel en achterklap kortom, waarbij ieder wat al te krampachtig zijn best doet om toch vooral ‘leuk’ te zijn, zodat voor mij de namen van Vic van de Reijt, Jaap Boerdam, Erik van Muiswinkel, Ad van Iterson, Loesberg, Bob Polak en Theodor Holman naar willekeur verdeeld lijken over de pagina's.

Wat me in dit gezelschap deprimeerde was dat het onder hen kennelijk niet bonton is om zich werkelijk voor iets te interesseren, over wat dan ook een mening te hebben, of bereid te zijn ergens over na te denken. Een erg verstandige leerschool voor beginnende scribenten kan dat niet zijn.

Van de zeven verhalen waarmee de literaire afdeling gevuld werd, vergat ik onmiddellijk weer waar ze over gingen, hun stijl oké, maar de inhoud leek zoek. Een ergernis is het opgenomen stuk van A. Moonen (geb. 1937), jaren (te) lang gastredacteur: een treurige, onleuke opsomming ‘waar het geld bleef’ (‘venstertemeier f 25, -, peepelepeep f 17,50, te wijd geschapen negerin f 25, -’). Het lijstje dat Theodor Holman maakte (‘honderd zaken waar je tien jaar geleden nog voor was en waar je nu tegen bent’) heeft daarentegen wel literair effect. Dat beide stukken in de bundel werden opgenomen pleit niet erg voor het onderscheidingsvermogen van de ballotage-commissie. Zouden ze ook daarvoor een angst hebben?

■