Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel III. De provincie Zuidholland

Naaldwijk.

In het z.g. Prinsenbosch zijn in 1906 urnen enz. gevonden.

pomp (1629), meermalen vernieuwd, op het Wilhelminaplein, bekroond door schildhoudenden leeuw en met leeuwenkop als spuwer.

Het raadhuis, gebouwd in 1632, nadien gewijzigd, heeft een hardsteenen trapgevel met voluten en gedekt door een breed, driehoekig fronton (1688), waarin wapen. Beneden drie cartouches, de tweede verdieping met waterlijsten, in de penanten der topverdieping vier consoles met leeuwenkoppen. In den vlakken zijgevel is later een steen met Justitia-beeld (± 1600), afkomstig van een afgebroken huis,

[p. 258]

ingemetseld. Op het dak een torentje. Het beeldwerk is, volgens Van der Aa, van Jan Gerritsz. van Lier te 's-Gravenhage.

Uit het Raadhuis afkomstige portretten der heeren van Naaldwijk zijn thans in het Rijksmuseum te Amsterdam (Catalogus 132-137).

De ned. herv. kerk (H. Adrianus), tot collegiale kerk verheven in 1307, het kapittel uitgebreid in 1369, is een kruiskerk van baksteen met reuzenmoppen. Zij bestaat uit een toren (XIV A, bovendeel vermoedelijk XV), een driebeukig schip (XIII-XIV) met dwarspand en een 5/12 gesloten choor, geflankeerd door twee kapellen (XV d en ± 1500). Op de viering een dakruiter met achtkanten koepel (1806). Inwendig: pijlers, schip en choor gedekt door een tongewelf (XV B), de zijbeuken door halve tongewelven. Van de kapellen ter zijde van het choor heeft de zuidelijke (oorspronkelijk sacristie?) een stergewelf en uitgebouwde trap naar de bovenverdieping, de noordelijke sporen van een kruisgewelf en van ogiefvulling in het raam. In het dwarspand bewerkte balksleutels. De toren (± 1560 ingebouwd) van baksteen en reuzenmoppen is aan zijn voet en aan de voorzijde der vierde geleding bekleed met kleine steen (XVIII c). Op de lage vierkante spits een windwijzer (1779): Hollandsche leeuw en wapens van Nassau en Pruisen. Tegen den oostmuur van het choor een groote verweerde steen. De kerk bezit:

Orgel (XVIII B).

Rijkgesneden choorhek (XVI A) met laat-gothische koperen spijlen. Overschilderd.

Regeeringsbank (XVII B).

Koperen doopbekkenhouder (XVII).

Tekstborden, één door A.H. (1616) en twee (1694) door A. Roo. Een kleiner (± 1616) in de gang van het Raadhuis.

[p. 259]

Marmeren grafmonument in de choorsluiting, van Susanna Theodora Douglas-van Lennep († 1756).

Verschillende zerken:

a.	Gothische, gemerkt Nos. 1, 6, 8, 9, 12 en 13.
b.	1527, 1556, 1567, 1600, 1607, 1614, 1616, 1616-1618, 1636, 1639, 1654, 1662, 1682-1683, 1688.
c.	Vele zonder jaartal.

Twee zilveren gegraveerde avondmaalschotels (1699).

Vier zilveren bekers (± 1700).

Twee klokken, één gegoten in 1472 door Wilhelmus Hoerken, en een in 1608 door Willem Wegewart te Gouda.

Een gothisch deurtje aan de noordzijde van het choor.

Achter de kerk, een fragment van een gekanteelden muur met poortje (XVI a), misschien afkomstig van het kapittelhuis.

Een gothische stoel uit deze kerk is thans in het Nederlandsch museum te Amsterdam.

Het hofje of oudemannenhuis, gesticht in groot in 1612, bestaat uit een en twintig woningen.

De kapel (XVI A), die hierbij behoorde, een 5/8 gesloten gebouwtje, dient sedert 1807 als synagoge.

In de Heerenstraat, een versierde tuitgevel en ankers (XVII).

Koningstraat 4, nis met zandsteenen, schildhoudenden leeuw (XVII).

Prins Hendrikstraat (hoek): gevelsteen in medaillonvorm (± 1700?).

Bij de pastorie, inrijhek met: tempelhof (XVIII B).

Een spreukband met: endeldijck (eertijds bezitting van Johan van Oldenbarnevelt), en jaartal 1683, afkomstig van de hekposten van dit buitengoed, bevindt zich in de Oudheidkamer te Naaldwijk.

[p. 260]

Aan den Middenbroekweg, gemetselde hekposten (XVII d) met zandsteenen dekstukken en wapens van het huis Cruisbrouck.

Eene verzameling portretten uit het voormalig jachtslot Hondsholredijk bevindt zich in het Rijksmuseum (Catal. 177-185, 249, 956-958, 1242-1244, 1596-1600, 1662, 1979-2008). Een preekstoel (XVIII a) uit de slotkapel van dit verblijf is in 1758 naar de Ned. Hervormde kerk te Wateringen overgebracht.

De gemeentelijke oudheidkamer, ingericht in 1908, bevat o.a. enkele charters, zegelstempel (XVIII) van Hondsholredijk, twee schilderijen (XVIII), en een vlaggebaan (XVIII d).