Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel III. De provincie Zuidholland

Middelharnis.

De sluis heeft een sluitsteen met: 1682.

Het raadhuis, gebouwd in 1639, door Pieter Arnoutsen en Ruedolf Wittensz naar ontwerp van Arent van 's Gravenzande, vernieuwd 1834-1839, gerestaureerd in 1905, is een baksteenbouw met zandsteenen hoekblokken en op zandsteenen voet. De gevel wordt afgesloten door een kroonlijst, waarop fronton met cartouche en drie beelden. Op het dak een open, achtkant koepeltje met peer en windwijzer; pijnappels op de makelaars. Boven de achterpoort een sluitsteen met: 1639. Aan beide zijden, later aangebouwde vleugels. Het Raadhuis bevat:

Een marinestuk van S. de Vlieger en een allegorisch schilderij (XVII A).

Ontwerpteekening van het Raadhuis door Arent van 's-Gravenzande.

Zes en twintig stoelen (XVII).

Drie banken, waarvan een gesneden (XVII A).

Muurkastje (XVII A).

Chassinet (1765).

Trommels (± 1800).

Twee koperen kandelaars en een blaker (XVIII).

Zilveren stempel. (XVI B).

Klok, gegoten in 1677 door Cornelis Oudergogge te Rotterdam.

De oude doelen (?) zie bij den gevel A 222.

De ned. herv. kerk (H. aartsengel Michaël en H. Johannes de Evangelist), gebouwd XV (vóór 1467), afgebrand in 1904, herbouwd op de oude muren door J. Verheul in

[p. 251]

1905, is een door een kerkhof en een gracht omringde baksteenbouw, bestaande uit een westtoren (XV d) met traptorentje, een schip met zijbeuk alleen aan den noordkant, een dwarspand en een 5/10 gesloten choor. Van den toren, waartegen een stovenhok aangebouwd is, zijn in 1811 peer en spits afgenomen. In den toren een kruisgewelf, in den traptoren fragment van een versierd kapiteel uit de kerk. In het choor een steen (1752) betreffende den aanbouw van een portaal. De kerk bezit:

Aan den modernen preekstoel, twee gesneden houten leuningen van den vorigen (1686), waarvan één door Arent Martinusz, gemerkt 1794.

Koperen lezenaar (XVII B) en koperen doopbekkenhouder (XVIII A).

Twee psalmbordjes (1773).

Zerk van 1532 (gehavend); graf-obelisk van 1821.

Vier gegraveerde zilveren bekers (XVII c).

Twee klokken, een, met reliefs, gegoten in 1521 te Mechelen (door J. Waghevens?); en een (1752) door Johannes Specht te Rotterdam.

De r.k. kerk (H. Maria, parochie Sommelsdijk), gebouwd in 1831, bezit:

Gedreven zilveren monstrans (1665).

Koperen bolkroon (XVIII).

Vóór de kerk hekposten, Lodewijk XV, afkomstig van een buitengoed.

De Synagoge (1840) bezit vier koperen kandelaars (XIX A) en een geverfden koperen negen-armigen luchter (XIX a).

Tuitgevels (XVII a): A 237 (korfbogen en geprofileerde waterlijsten, kruiskozijn); B 15 (versiering van gele en roode baksteen); A 239 (voluten, toppilaster).

A 212. Gevel met Tudorboog en korfboog (XVII b).

[p. 252]

A 222. Gebouw van den Ouden Doelen (?). Trapgevel (1660) met zandsteen afgedekt, toppilaster, op den top een trom.

A 1 (XVIII a). Dubbelgezwenkte gevellijst, voluten en houten fronton, 5/10 uitgebouwde koepel.

Verschillende trapgevels met toppilasters: A 220 (XVII A), D 178 en naast D 7 (XVII).

Fragmenten: A 92/93 (XVII a, oude keldergaten, gele en roode baksteenversiering), A 220 (XVII A), A 229 (XVII A).

A 223: bovenlicht (XVII c).

A 212: slotplaat (XVII b).

Aan het huis A 3 een gevelsteen (XVII d).

Talrijke ankers, o.a. aan A 1, A 8, A 9, A 78, A 105, A 220, A 222, A 229; B 27, (vischhaakanker), C 4, D 12.

Vele huisjes aan den dijk hebben droogstokankers.

Het huis A 222 aan de Voorstraat heeft in de met blauwe tegels bekleede gang een rondboogpoortje met snijwerk in de zwikken.