Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel III. De provincie Zuidholland

Leerdam.

Van de oude ommuring der stad is aan de Linge een deel bewaard met zes verminkte, van rond in vierkant overgaande waltorens (XV d).

In het onbelangrijke raadhuis, een kamer met beschilderd behang en schoorsteen met schoorsteenstuk, Lodewijk XVI. Er bestaat een kleine verzameling teekeningen en prenten.

De ned. herv. kerk (H. Maagd) is een uit- en inwendig geheel gepleisterde baksteenbouw, bestaande uit een driebeukig schip (vermoedelijk XV B), met aan den noordkant aangebouwd portaal (± 1500), een dwarspand (XV B), een 5/10 gesloten choor (XV B) met aan den zuidkant aangebouwde rechthoekige kapel (± 1500), en een ingebouwden westtoren (XIII) met spits (XVII). Inwendig: zuilen met moderne kapiteelen; moderne gewelven, behalve in het choor, dat een gemetseld netgewelf heeft met latere druipers, en in het

[p. 188]

portaal, dat met een oud stergewelf is gedekt. De kerk bezit:

Twee koperen lezenaars (XVII d).

Eenvoudig doophek (XVII d).

Tien-gebodenbord (1696) met wapen van Willem III.

Verschillende zerken, door banken bedekt.

Twee klokken, onderscheidenlijk gegoten in 1517 door Wilhelmus en Jaspar Moer en in 1659 te Amsterdam door Franciscus Hemony.

In de Nieuwstraat, poortje met opschrift: stads schoole A^o 1783.

Arkelstraat A 118. Hofje van Aarden (1670). Steenen poort met wapenschilden en stoep. Op de binnenplaats, wapensteen; bordes met versierde deuromlijsting en bovenlicht voor de regentenkamer, die inwendig een eenvoudig stucplafond, Lodewijk XV, heeft. Het hofje bezit een belangrijke schilderijenverzameling, waarbij 19 portretten, o.a. twee (1646) door G. Terborch, een (1652) door F. Cassiopin, twee (1665) door H. van Vliet, een (1740) door M. Verheijden en een slechte copie naar Holbein: Erasmus. Voorts o.a. twee schilderijen, haven en vaart, door Dubbels, man met kruik door Frans Hals, twee bloemstukken door C. de Heem, stillevens door Pieter Claesz (1641) en Laurens Craen (1661), landschappen door Ph. Koninck (1665), M. Molanus (1612) en toegeschreven aan Jacob Ruisdael, St. Joris met draak (vrij naar Rafaël) door O. Elliger, Bellenblazer door Jan van Spreeuwen, en een copie naar een verloren origineel van Rembrandt: Tobias en zijne vrouw.

Arkelstraat A 176. Rijk-gebeeldhouwde, bergsteenen poort (XVI c).

Trapgevels komen voor aan de huizen: A 136, met gevelsteen (XVII); A 166, zijgevel; A 141 en A 145, zijgevel.

Gevelsteenen komen voor aan de huizen; A 145 (XVII) en A 502 (XVIII a).