Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel III. De provincie Zuidholland

[p. 178]

Katwijk.

In 1860 is te Katwijk aan den Rijn een gekuipte houten, Romeinsche (?) put ontdekt en zijn verschillende voorwerpen van Romeinsche en Frankische herkomst gevonden in been, aardewerk, glas, brons en ijzer - alles thans in 's-Rijksmuseum van oudheden te Leiden.

Even buiten Katwijk aan den Rijn zijn in 1906, in een Frankisch grafveld, geraamten gevonden met schoenen, kralen, urnen en ijzerwerk. Daaronder sporen van een Romeinsche nederzetting.

In de XVI^o en XVII^o eeuw kwamen bij lagen waterstand bij Katwijk aan Zee herhaaldelijk de grondslagen bloot van het Romeinsche kasteel Brittenburg. Van de daarin gevonden voorwerpen bezit het museum te Leiden een gouden halssieraad, eenige voorwerpen van terra-sigillata en een munt van Hadrianus, terwijl steenen met een opschrift, waarin sprake is van Septimius Severus, thans zijn ingemetseld in de hal van het kasteel Duivenvoorde bij Voorschoten.

Katwijk aan den Rijn.

De ned. herv. kerk (H. Joannes de Dooper), in 1378 tot parochiekerk verheven, is een baksteenbouw, bestaande uit een van reuzenmoppen opgetrokken toren (1378), met ingangen aan noord- en zuidzijde, een schip van drie even hooge beuken, blijkbaar ontstaan, doordien bij het oorspronkelijk eenbeukige schip (XIV a) later zijbeuken zijn aangebouwd (XV d), en een later aangebouwd, hooger, rechthoekig gesloten choor (XV d) met zijbeuk aan den noordkant. Tegen den westgevel der zuidelijke zijbeuk is een 5/8 gesloten kapel (± 1500) uitgebouwd met gemetseld stergewelf; de westgevel der noordelijke zijbeuk vertoont een thans dichtgemaakten, breeden, rondbogig gedekten doorgang, vermoedelijk bedoeld

[p. 179]

als verbinding met een tweede, daar uit te bouwen kapel. In den noord- en den zuidwand der kerk zijn oude ingangen, de eerste thans gedicht. Tegen den zuidkant der kerk is een laag vertrek aangebouwd met gemetseld kruisribbengewelf (XVI), tegen den sluitingswand der zijbeuk van het choor een evenzoo gewelfde kapel (XVI). Bij schip en choor is elk der beuken gedekt met een eigen zadeldak. Inwendig: pijlers en houten tongewelven (XVI), waarvan dat in het middenschip omstreeks 1892 vernieuwd is.

Tegen den oostelijken torenwand, een op hardsteenen zuilen met marmeren basementen en kapiteelen gedragen orgeltribune met rijk stucplafond onder den vloer daarvan (1763). Op den sluitingswand van het choor, muurschildering (XVI a): H. Christophorus. Ornamentale schilderingen, gevonden op den zuidwand en een der pijlers van het choor, zijn overgewit, eveneens geschilderde teksten op de pijlers in het schip, op een enkele na (vermoedelijk XVII A), die echter sterk is overgeschilderd. De kerk bezit:

Onbelangrijken preekstoel (XVII B).

Orgel (1763, vernieuwd 1844).

Heerenbank (XVII) met gesneden wapen (XVI).

Laat-gothische, koperen kroon (XVI a).

Graftombe (1663), door Rombout Verhulst, voor Willem de Lyere en Maria van Reygersberg, met hunne liggende beelden, en, achter de tombe, tafels met beider wapens en kwartieren. Vóór de tombe, toegang tot het graf der Van Wassenaars met: 1634.

Priesterzerk (1506) en verschillende andere zerken (o.a. 1522 en 1736).

Drie tekstborden (1600, 1608 een 1609).

Twee klokken, de eene gegoten in 1598 te Deventer door Willem Wegewaert, de andere in 1786.

Twee zandsteenen wapen-leeuwen (1758), afkomstig van het voormalig tolhek aan den weg naar Rijnsburg.

[p. 180]

De moderne r.k. kerk bezit:

Groot altaarstuk (XVIII), de Graflegging, vermoedelijk copie naar Rubens.

Zijden antependium en choorkap (XVIII), de laatste met ouder borduurwerk.

Het hoofdgebouw van het r.k. gymnasium der Paters Jezuieten is een in 1722 door Jacobus Johannes van Wassenaer gesticht landhuis, ter plaatse van het in 1343 vermelde kasteel 't Zant, dat reeds in de zeventiende eeuw eene ruïne was. Inrijhek met wapens (XVII). In den achtergevel, herinneringssteen van den herbouw. Inwendig: zaal met goudlederen behang, stucplafond en witjes, Lodewijk XV. In het trappenhuis, stucwerk, Lodewijk XV. Op een der bovenkamers, schoorstuk (± 1700): Mozes slaat water uit de rots. Twee uit dit huis afkomstige bustes van gebakken aarde (vermoedelijk van Willem van Lyere en zijne vrouw), door Rombout Verhulst, zijn thans in Nederlandsch Museum te Amsterdam. Het gymnasium bezit:

Verguld zilveren, gedreven kelk (1698) met medaillons door Anton le Pies.

Gedreven zilveren ciborie (± 1780).

Verguld zilveren monstrans (XVII d).

Een kazuifel van moderne stof met oud borduurwerk (± 1600), sterk gerestaureerd.

Twee dito dalmatieken met borduurwerk (XVI B).

Modern altaarkleed met borduurwerk (XVI A).

Wit kazuifel met borduurwerk (XVIII) en ouder schild.

Choorkap met goudborduurwerk en schild in Nadelmalerei (XVIII a).

Vier basreliefs in gebakken aarde: de vier Evangelisten. Drie hiervan gemerkt: W.H.v.d. Wal 1764.

Het huis Voorstraat, Veereinde, Nr. 136 heeft eenen trapgevel (XVII c).

[p. 181]

In het huis Voorstraat, Moleneinde, Nr. 135 eenvoudige deuromlijsting (XVIII b).

Versierde ankers (XVII) aan de huizen Kerkstraat Nr. 257 en 256.

Aan de voormalige dorpsschool, Kerkhof Nr. 252, gevelsteen (1804), met trekletters door Verloop.

Aan den korenmolen, gevelsteen (1740).

Katwijk aan Zee.

De voormalige ned. herv. kerk (H. Andreas) dient thans als bergplaats voor de reederij. Deze in 1572 verwoeste, in 1574 herbouwde kerk, is vergroot en verbouwd in 1694 en 1709. Zij bestaat uit een tweebeukig schip zonder choor, en een ten deele ingebouwden westtoren, welks spits in 1857 is vervangen door een achtkanten koepel met balustrade er omheen. Het gebouw is uitwendig geheel gepleisterd, in de vensters zijn ramen van omstreeks 1830, de daken zijn in 1912 gewijzigd. Inwendig zijn de zuilen, op een enkele na, weggebroken, en galerijen ingebouwd bij de inrichting tot bergplaats.

De tegenwoordige, moderne, Ned. Hervormde kerk bezit een uit de oude kerk afkomstige klok, gegoten te Deventer in 1594 door Willem Wegewaert.

Op het kerkhof, steen (1791) met de namen der kerkmeesters.

In het moderne gebouw van het in 1481 gestichte H.-Geesthuis een gevelsteen (1718) en fragment van gebrandschilderd glas (XVII?). Inwendig: een eenvoudige kast (1627), twee gegraveerde zilveren bekers (XVII d) en een verluchte ordonnantie (1738) op perkament

In den gevel (1903) van het weeshuis, twee wapensteenen (1687) en een opschiftsteen (1618), afkomstig van het vroegere gebouw.

[p. 182]

Vuurtoren (1603, hersteld in 1901) met gevelsteen,