Logo DBNL
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland (1922)

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland

(1922)– [serie] Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Middelburg.

b. Verdedigingswerken.

1. Dampoort. Van de in 1585-1591 door Pieter van Loo gebouwde nieuwe Dam- of Veersche poort, gesloopt in 1870, zijn in de Nederstraat nog twee steenen dammen aanwezig.

2. Koepoort. Molenwater N 54 in 1735 gebouwd door J. de Munck, naar eene teekening van J.P. van Baurscheit. Baksteenen poort: voor- en achtergevel versierd met geblokte pilasters en het wapen der stad. Sluitsteen in den rondboog van den doorgangsboog met kopje en jaartal.

3. Het waltorentje (XV B) aan den Kousteenschen dijk bij het huis van bewaring is geheel ommanteld met baksteen.

c. Bruggen, standbeelden, pompen, schamppalen.

1. Monument voor de havenvernieuwing in 1818 aan de Rouaansche kaai. Hardsteenen naald op vierkant voetstuk. Aan de naald de wapens van Zeeland en Nederland en op het voetstuk wapen van Middelburg, twee kransen en opschrift.

2. Pomp Vischmarkt, hardsteen (XVIII b).

3. Pomp Haringplaats (XVIII b), door J. de Munck.

4. Schamppalen: Korendijk P 48, Molstraat hoek Lange Singelstraat, Nieuwstraat C 216 (alle XVII A).

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

1. Provinciaal gouvernement en Statenzaal, zie Abdij.

2. Arrondissementsrechtbank, Hofplein D 73, oorspronkelijk als heerenhuis voor J.A. van de Perre in 1765 gebouwd, sinds 1838 gerechtshof, sinds 1876 rechtbank. Hoofdgebouw met twee rechthoekig hierop staande vleugels. Het hoofdgebouw met kroonlijst gedragen door hoekpilasters en met groot driehoekig fronton. Hardsteenen omlijsting van de deur en van het middenraam, gesmeed ijzeren raamhekken en dakvensters met rad. Twee hardsteenen lantaarnpalen (XVIII d). In den zijgevel twee steentjes, waarvan een met drie lelies (XVII A) en een (XVI) met het wapen van de Duitsche orde, die op deze plek eene commanderij bezat.

Inwendig: Audiëntiezaal met gesneden deuren Lod. XV,

twee dessus de porte, stuc plafond Lod. XV en schoorsteen. wandtapijten door Leyniers te Brussel (1765). Aan den schoorsteen twee verguld bronzen appliques.

Zittingzaal stijl Empire, later aangebouwd. IJzeren hek met fasces, weegschalen en gerechtsroeden, zwaarden en doodskoppen door F.H. Lievens uit Antwerpen (1744), en twee houten loopende leeuwen met de wapens van Zeeland en Middelburg (XVIII a, door J.P. van Baurscheit Jr. uit Antwerpen). overgebracht uit de Hooge vierschaar in het raadhuis.

Raadkamer, schoorsteen en grisaille met wapen (XVIII d), twaalf stoelen en een leuningstoel met wapen van Zeeland (XVIII B).

Bodekamer met geschilderd behang in den trant van A. Schouman. Boven de deur alliantiewapen van J.A.v.d. Perre en J.A. van den Brande (XVIII d).

Hal met twee beelden op consoles en pilasters met Ionische kapiteelen; stuc plafond (XVIII d).

Op de verdieping: Presidentskamer. Gesneden deur en dessus, schoorsteen met grisaille stuk (door P. Gaal?) (XVIII d).

Getuigenkamer. Schoorsteenstuc en dessus (XVIII c).

Parket van den officier. Houten betimmering en marmeren schoorsteenmantel met grisaille door D. van der Aa (1770).

Parket van den substituut-officier. Zijden behang en lijstwerk, schoorsteenmantel met spiegel (midden-XVIII), drie dessus in grisaille.

Kamer van den rechter-commissaris. Eenvoudige schoorsteen met schilderstukje (XVIII d).

Griffierskamer. Eikenhouten bibliotheekbetimmering met vazen en eiken plafond (XVIII d).

Practizijnskamer. Twee schoorsteenstukjes en dessus de porte (XVIII d) en tien stoelen (XVIII c).

Bodekamer. Schoorsteen met grisaille (XVIII d).

3. Kantongerecht, Balans D 6, oorspronkelijk heerenhuis (XVII c). Breede gevel van acht ramen breedte met pilasters met Ionische kapiteelen en lijstbasementen, staande op een zandsteenen plint en doorloopende tot de breede kroonlijst met blokjes. In het midden boven de kroonlijst een verhoogd gedeelte ter breedte van twee ramen met voluutvormige vleugelstukken en een door Korinthische pilasters gedragen driehoekig fronton. Boven de vensters opgenomen festoenen en in het fronton twee meerminnen en een oeil de boeuf. Zadeldak met twee zijtrapgevels, deuromlijsting met snijwerk.

Inwendig: dubbele portaalboog met Korinthische kapiteelen en gesneden houten zwik- en boogvullingen. Trap met gesneden balusters.

Kamer links met lijstwerk, eenvoudig stuc plafond Lod. XV; spiegel (XVIII d). Kamer rechts met eenvoudig stuc plafond (XVIII d), damtafeltje, spiegel en schoorsteenmantel (XVIII d).

4. Huis van bewaring, Kousteensche dijk P 5, (modern) bezit: Regentenstuk door A. Loeningen (1643) van vijf personen op paneel. Regentenstuk (1681?) op doek. Regentenstuk door A. Schouman (1764) op doek.

5. Kazerne, Korte Noordstraat E 18 (1849).

6. Hospitaal, zie: Doelen.

7. Kleedingmagazijn, zie: Bank van leening.

8. Oost-Indisch huis, Rotterdamsche kaai O 243 (1711), sinds 1813 entrepot enz., thans hypotheekkantoor en kantoor van belastingen. Baksteenen gevel met vooruitgemetseld middenstuk en vleugels met kroonlijst met groot driehoekig fronton over het middenstuk. Hardsteenen plint en hardsteenen middenpoort met versierde venstertravee der eerste verdieping. Daarboven twee rond afgesloten nissen en twee ronde nissen. Twee eenvoudige deuromlijstingen.

Inwendig: bovenkamer links, schouw met gesneden lijst voor een (verdwenen) schoorsteenstuk (± 1711). Rijk gesneden

trap met balusters. In de gang een houten beeld: Romeinsch krijgsknecht met hond, waarschijnlijk afkomstig van een schip.

Aan de binnenplaats een vergaderzaal uit een ouder gebouw, baksteen met natuursteenen banden op een onderbouw met natuursteenen kozijnen en twee poortjes (XVII B). In deze zaal, thans hypotheekkantoor, schoorsteenmantel met monogram der kamer Middelburg en grisaille schoorsteenstuk met Mercurius door M.J. Geeraerts (midden-XVIII).

Een marmeren buste van den Franschen admiraal P.A. de Suffren door Houdon is thans in het Mauritshuis te 's-Gravenhage en eenige portretten van Gouverneurs-Generaal zijn overgebracht naar het Rijksmuseun te Amsterdam.

Thans van den voorbouw door een muur gescheiden binnenplaats met aan drie zijden pakhuizen, tegenwoordig entrepot (XVII), waarvan twee met trapgevel en een hiervan met hijschbalk en gekoppelde kozijnen. Groote houten zonnewijzer en looden nokversieringen.

Deze binnenplaats is door een doorgang verbonden met eene derde binnenplaats, aan vier zijden ombouwd met pakhuizen, waarvan de achterste, uitkomende aan de Korte Breestraat, thans verhuurd zijn. Van deze pakhuizen (1671) heeft één een hijschbalk en één een houten zonnewijzer. Verlaatbakken met O.-I.-vaarder en wapen van Middelburg, koperen pompbek.

Aan de Korte Breestraat O 178. Pakhuisgevel (1671) met vooruitgemetseld middenstuk, kroonlijst en zadeldak met vier dakvensters. In het midden is de gevel hooger opgetrokken en afgedekt door een driehoekig fronton met geblokte omlijsting, waarin het monogram: Z-V O C-M; op den top een wereldbol. Hijschbalk en cartouche met jaartal (1671). Twee zijpoortjes met gesneden houten versiering, koperen leeuwtjes op de dakvensters.

Het hiernaast gelegen pakhuis (1722) heeft een vlakken gevel met kroonlijst op consoles, monogram: Z-V O C en versierde hijschbalk.

9. Woning van den opperequipagemeester van de Oost-Indische Compagnie, Maisbaai P 128. Drie steenen met monogram der kamer Middelburg en: 1616. Inwendig twee schoorsteenen met schilderstuk (door Borsele, 1754), en een schoorsteen met grisaille schoorsteenstuk (XVIII c).

10. Smederij, Dokhaven P 126. Steenen met monogram V O C-M en jaartal: 1616.

11. Raadhuis, Markt. Het raadhuis bestaat uit: a. een hoofdgebouw aan de Markt met toren en traptoren (1452), later vergroot met het gerecht aan de Noordstraat en in 1512 en 1513 bekleed met een nieuwen gevel door Anthonis Keldermans; b. een daarnaast aan de Markt gebouwde Vleeschhal (1513-1518); c. een verderen aanbouw aan de Noordstraat met burgemeesters- en schepenkamer en vertrekken achter den toren (1670), d. een derden aanbouw aan de Noordstraat (1780-1784), bij welke gelegenheid voor den aanbouw van 1670 een nieuwe gevel werd gezet door Koenraad Kayzer, en e. den toren (1507-1511). De gevels van het stadhuis en de Vleeschhal werden sinds ± 1890 gerestaureerd onder toezicht van Dr. P.J.H. Cuypers.

a. De voorgevel (1512 en 1513) van het raadhuis is van Bentheimersteen met twee verdiepingen van zeven traveeën met een achtkanten hoektoren. De eerste travee links (naast de Vleeschhal) was eerst ingang, deze is breeder dan de overige traveeën.

De gevel gelijkvloers is vlak gehouden met spitsboogvensters, waarin maaswerk en steenen kruiskozijnen metluikjes. Dein 1613 verplaatste ingang wordt overdekt door een korfboog, waarboven een spitsboog met hogels en kruisbloem. Op het kalf zijn drie draagsteenen voor beelden. Voor den ingang een bordes van hardsteen met twee wapenleeuwtjes en op het plint het wapen van Middelburg (1756).

In de verdieping, die door een met beeldwerk versierde

waterlijst van den beganen grond gescheiden is, zijn de spitsboogvensters voorzien van hogels en kruisbloemen. In de zwikken boven de spitsbogen is maaswerk aangebracht en hierboven onder de kroonlijst eene moderne breede balustrade van verschillende teekening in elk vak. In de penanten tusschen de vensters zijn boven de waterlijst op draagsteentjes rustende muurpilasters geplaatst met telkens twee beeldnissen op kolonnetten met draagsteen en baldakijn en bij de restauratie vernieuwde beelden, oorspronkelijk (1514-1518) gemaakt door Michiel IJwijnsz uit Mechelen, in 1696 gerestaureerd door L. Ramont en in 1838 gerestaureerd en vernieuwd door P.F. Freit. De beeren zijn doorgetrokken tot in de boven de kroonlijst met spuwers geplaatste open balustrade en eindigen in pinakels. Schuin oploopend zadeldak met drie rijen dakvensters en een versierden schoorsteen.

De hoektoren aan de Noordstraat is achtkant en met twee geledingen, beneden met lisenen met rondboog en boogfries, gedekt door eene opengewerkte balustrade, en in de tweede geleding met lisenen met boogfries, waarboven spitsbogige beeldnissen met beelden op draagsteenen en onder kleine baldakijns. Boven de kroonlijst wordt de toren bekroond door een achtkante spits.

b. De voorgevel van de reeds XV aan het Raadhuis verbonden Vleeschhal (1513-1518) sluit geheel bij den hoofdgevel aan en wordt door een topgevel bekroond. Gelijkvloers zijn de twee vensters lager dan bij den hoofdgevel doorgetrokken en daartusschen is een geprofileerde hardsteenen ingangspoort geplaatst met rondboog en bekroning met hogels en kruisbloem. Ter hoogte van de kroonlijst van den gevel van het raadhuis begint de topgevel met trappen en hierop doorgetrokken pinakels, rustende op draagsteenen. In het topveld zijn twee spitsboogvensters met maaswerk, waartusschen een kruisvenster en in den top eene nis met modern beeld. Op den hoek

links een hoektorentje op eene overkraging.

De zijgevel van de Vleeschhal aan de Helm, van negen traveeën, is bekleed met Bentheimer steen, met spitsboogvensters met steenen kruiskozijnen. Op de verdieping zijn de vensters geplaatst onder geprofileerde togen met kruisbloemen en rustende op draagsteenen. Beneden twee ingangen, waarvan een gedicht.

De achtergevel aan den Helm is gelijk aan den voorgevel, doch eenvoudiger versierd en met twee overgekraagde hoektorentjes.

c. De gevel aan de Noordstraat bevat vijf traveeën als de hoofdgevel, doch zonder beelden. Boven de drie linksche traveeën een topgevel als bij de Vleeschhal. Aan het einde rechts een zijtrapgevel. De vroeger aan deze zijde aangebrachte ingang met bordes (afgebeeld op het schilderij van D. Verrijt, 1605) is in 1613 verwijderd.

d. De hierbij aansluitende hardsteenen gevel van 1780--1784 strekt zich uit over negen traveeën, met vooruitspringend middenstuk, waarbij in de penanten der grondverdieping vlakke pilasters met Ionische kapiteelen. Op de verdieping is in de penanten een plint, waarboven wapentropeeën door J. Camhout, en voor de vensters steenen balustrades. Kroonlijst met in het midden verhoogd gedeelte met wapen tusschen twee engelen. Op het dak twee dakvensters en twee sierschoorsteenen. Stoeppalen en kettingen (XVIII d) over de geheele breedte aan de Noordstraat en palen tot afsluiting van deze straat.

Aan den aanbouw van 1780-1784 bevindt zich aan den Helm een eenvoudige ingang (XVIII d).

e. Toren (1507-1511, gerestaureerd 1882-1884), midden achter den hoofdgevel, vierkant met twee geledingen, beneden vlak, wellicht van een ouder gebouw (XV), tweede geleding met blinde spitsboognissen met traceering. Hierboven een achtkant bovenstuk met vier op de hoeken geplaatste pinakels

op eene overkraging, welke onderling verbonden zijn door eene opengewerkte steenen balustrade. In het achtkante bovenstuk open spitsboogvensters met traceeringen. Hiertegen de wijzerplaten en een huisje voor de ruitertjes en voetknechten van het speelwerk. Bekroning door achtkante spits met peer en windwijzer (meermin).

Op de achterste binnenplaats een verlaatbak met stadswapen (1780).

Inwendig, begane grond:

a. Eenvoudige hal met balksleutels (XVI a), zitnissen onder de vensters en twee geprofileerde poortjes met korfboog.

b. Vierschaar met gesneden balksleutels op draagsteenen met beeldwerk en zolder met kinderbalkjes (XV). Schouw met steenen wangen met leeuwen met schild en houten kap met gesneden lijst (XV). Hierboven schilderij van het Laatste Oordeel door Ghijsbrecht (1560), op paneel (Cat. 104)1), gehouden door twee levensgroote geschilderde figuren. Schepenbank (XVII b) met gesneden zijleuningen en naast de schouw een overhuifde bank met snijwerk (XVII b) en gerechtsroede. Op de tafel twee houten leeuwtjes (XVIII b, misschien door J.P. van Baurscheit) (Cat. 54).

Houten Justitiabeeld door Mahy van Seel (XVII b) (Cat. 53).

Rijk gesneden tochtportaal (1640) door Adriaen van Delen, met drie beelden: Geloof, Liefde en Hoop.

In deze kamer: eenige opschriftborden, wapens, trommen en vlaggen, boeiblok en brandijzers, twee caryatiden afkomstig uit de Hooge Vierschaar (± 1700), zes gebrandschilderde ruitjes (1549), gemerkt A, in eene omraming met uitgesneden onderstukken met verschuifbare paneelen, afkomstig uit de schutterszaal van de Edele Busse. Het ijzeren hekwerk uit de Vierschaar (1744) is in 1838 overgebracht naar het Prov. gerechtshof, sinds 1876 rechtbank.

c. Trouwkamer (vroeger schepenkamer). Boven de deuren drie dessus, geschilderd door G. Sanders (1764) (Cat. 167). Grijs marmeren schouw (XVIII) met houten boezem, waarboven een schutterstuk van W. Eversdijck (1655) (Cat. 118).

d. Oude Burgemeesterskamer, thans bergplaats voor het notarieel archief. Rood marmeren schouw met gebeeldhouwd houten bovenstuk (1672), waarin een schilderij: Fabius Maximus vermoedelijk door P. Fouchier (1680) (Cat. 165), twee dessus door G. Sanders (1764) (Cat. 166); eenige oude, banieren.

e. Gang met stucwerk Lod. XIV, gangbank met gesneden wapen van Vlaanderen (± 1670), twee groote rouwborden van Mr. W. Schorer († 1793) en diens echtgenoote J. Ph. van Herzeele, († 1790), afkomstig uit de Nieuwe kerk (Cat. 382) en zeven kleinere rouw- of wapenborden en dertig schildjes van rouwborden.

f. Trap met stuc plafond Lod. XIV en verguld-ijzeren balustrade Lod. XIV (± 1670), serie portretten van de familie Evertsen (XVII en XVIII) (Cat. 130-146), waaronder Evert Hendricksen († 1601) Holl. school (± 1600); Joh. Evertsen (1600-1666) door H. Berckmans (1661); Corn. Evertsen († 1679) door Ph. van Dijk (copie); Corn. Evertsen (1690-1773) door B. Montmorency (1724); Geleyn Evertsen (1655-1721) (± 1700) en Jan Pietersz. Coen (± 1670), copie.

g. Kamer aan de overzijde van den corridor met stuc plafond (Amphion), Lod. XIV.

h. Steenen kamer, hierin: bouwfragmenten, gevelsteenen, tegeltableau van groote figuren (Maurits, Frederik Hendrik) en twee van Eva (XVII A) (Cat. 67), vier steenen van de Dampoort (afgebr. 1873), (1578, 1591 en 1630) (Cat. 82), klokje, in 1638 gegoten door Michael Burgerhuys, afkomstig uit den stadhuistoren (Cat. 349), zes koperen wapentjes, afkomstig van kronen uit de Nieuwe kerk (XVIII A) (Cat. 381), model van de poort aan de Abdij uit 1679 in hout door C.L. Ovaa

(1852-1887) (Cat. 40), model van de Vlissingsche poort in hout, door C.L. Ovaa (Cat. 23), model van een ophaalbrug (1845) (Cat. 493), enkele scheepsmodellen, twee gesneden paneeltjes met attributen van het timmermansgilde (1738) (Cat. 56b) en varia.

i. Eenvoudige gevangenhokken bij den toren naast de Vleeschhal.

Op de bovenverdieping:

j. Oudheidkamer (XVIa), gerestaureerd 1907 door den architect J.A. Frederiks, met kinderbalkjes, poortje met geprofileerden spitsboog; haardplaat (± 1600) in een modernen schouw.

Verzameling, zie afd. h.

k. Raadzaal (1780-1784). Wandbetimmering, Lod. XVI, stuc plafond, twee schoorsteenmantels met schoorsteenstukken door P. Borsselaar (1684 en 1687) (Cat. 168), schilderij: Regenten van het Oude Mannen- en Vrouwenhuis (1703) (Cat. 123) en gezicht op Middelburg door L. Pancras (1628) (Cat. 107), kaart van de haven van Middelburg door P. Snijders (± 1785) naar eene oude kaart (1511) (Cat. 1), Lod. XVI tinnen inktkokers (ook op eenige bureau's) en gebeeldhouwd houten stadswapen (± 1670).

l. Burgemeesterskamer. Gebeeldhouwde spiegel met wapens van Le Sage en Thibaut (± 1679) door Jacob der Kinderen (Cat. 330), twee schilderijen: regenten van het Kuipersgilde door W. Eversdijck (1662) en door Paulus Fouchier (1672) (Cat. 121 en 122), pastelportret van J.W. Sandra door B. Vaillant (1691), eikenhouten kleerstaander, gebeeldhouwd (XVII a) (Cat. 337), en staande klok door Fromanteel en Clarke (XVIIId)

m. Gang met stuc plafond (1782), gebeeldhouwd houten festoen met wapen van Zeeland (± 1670), vier schilderijen van Mexicaansche steden (Mexico, Veracruz en Acapulco) door Jo Gomez de Trasmonte (1628) en I.A. of A. Boot (XVII b) (Cat. 480-483), regentenstuk van commissarissen van de Wisselbank door A. Schouman (1761) (Cat. 124). Twee afbeel-

dingen van het grafmonument der Evertsen, teekeningen (XVIII B en 1800) (Cat. 161 en 162), portret van C. Evertsen, zwartkrijtteekening (XVII of XVIII) en gangbankje van het Kuipersgilde, met intarsies (1617) (Cat. 327).

n. Wachtkamer onder den toren met twee kruisgewelven met rosetten (bladvorm), rustende op draagsteenen met bloemen (midden XV), oude archiefbewaarplaats.

o. Icaruskamer (thans leeskamer). Eenvoudig stuc plafond (Icarus) (XVIII b), schoorsteen Lod. XIV met schoorsteenstuk van J.P. van Baurscheit Jr. (1735), schilderijen: Gezicht op de Markt met het stadhuis door N.D.B. (1605) (Cat. 10), portretten van J.H.D. en C. Evertsen (XVII c) (Cat. 134 en 138) en gezicht in de Oude Sint Pieterskerk door Dirk van Deelen.

p. Secretarie, vroeger weeskamer van het landrecht. Eikenhouten betimmering met schoorsteen en kasten met beeldhouwwerk van Jan Hardewel (1647).

 

De vleeschhal inwendig:

a. Gelijkvloers. Groote benedenzaal over de geheele diepte met negen spitsboogvensters aan de Helmstraat en twee aan den tegenoverliggenden langen wand, uitkomende op eene binnenplaats. Steenen netgewelf met culots en rustende op draagsteenen (XVI a). In de lange wanden nissen voor de vleeschhouwers en in de hal een schilderij (levensgroot rund). Een tweede is overgebracht naar de Stadsschuur.

b. Op de verdieping, wapenkamer in 1600, in 1646 ingericht voor weeskamer en landrecht.

c. Blauwe gang met twee gesneden versieringen op de deuren: ‘Vertreckkamer’ en ‘Middelburghs ambacht ende tlandrecht’ (midden XVII).

d. Vertrek naast de (onbelangrijke) thesaurie. Kruisgewelf op kopjes (XVI a) en daarnaast steenen trap met tongewelven en portaaltje met kruisgewelf op draagsteenen (XVI a).

e. Vertreckkamer (± 1646), weeskamer, thans secretarie, betimmering met loketten en poortje met Charitasbeeld (± 1647), balustrade en poortje naar bijvertrek, schouw met gebeeldhouwd houten festoen en twee caryatiden (1647); schilderij: Het graven van de Nieuwe Haven door J.H. Koekoek (1816) (Cat. 108).

f. Ambachtskamer (1646), nu secretariskamer. Zijwand met betimmering en poortje. Kinderbalkjes met gebeeldhouwde sleutelstukken met wapens, schouw met gesneden fries en twee caryatiden (alles midden XVII), kist van het Kuipersgilde (XVII) (Cat. 55), kist van het Kruideniersgilde met wapens (1709) (Cat. 334), bolpoottafel (XVII B), bureau met kast (XVIII c), negen schuttersstukken (1588 (2), XVI d, 1620, 1627, 1628, 1630 en 2 XVII a) (Cat. 109-117), gebeeldhouwd houten festoen (± 1670), gebeeldhouwd stadswapen (± 1670).

Een zilveren zoutvat, ± 1700, afkomstig van de Weeskamer, bevindt zich in het Nederlandsch Museum te Amsterdam, no. 273; aldaar steenen borstbeeld eener vorstin en drie koppen van vorsten uit den voorgevel, twee houten beeldjes van het torenuurwerk, drie houten cartouches (twee van 1653 en een van 1709) en een houten figuur (wildeman) (XVII).

12. Boterbeurs, Korte Burg D 8 (1592). Plein aan drie zijden omsloten door eene galerij op Dorische hardsteenen kolommen, waarboven een breede kroonlijst met consoles (XVII). Vierkant open houten torentje met klok enbekroning met een burg. Afsluithek aan de open zijde van het plein. In de klinkerbestrating is een windroos aangebracht.

13. Korenbeurs, Dam F 1, (vóór 1583), vernieuwd 1767 en 1847. Galerij op hardsteenen Dorische kolommen.

14. Vischmarkt, N 159, (1559, vernieuwd XVIII). Galerij met houten kroonlijst op hardsteenen Dorische kolommen.

15. Waag, Balans D 3. Steenen hekposten (1823).

16. Stadsschuur, Hoogstraat I 145, (± 1650), ter ver-

vanging van een ouder gebouw van 1585, afgebroken in 1642. Lange zijgevel met versierde voor- en achtergevels, breede trapgevel met zandsteenen banden, zandsteenen raamomlijstingen en plint en geprofileerde poort. Zijgevel met halve steenen kruiskozijnen met geprofileerden bovendorpel, schuin oploopend dak met drie dakvenstertjes. Geprofileerde poort. Aan den zijgevel: steen met aangeving der vloedhoogten (1686-1845) en aan den achtergevel een zonnewijzersbord, overgeschilderd in 1842. De gevel is gerestaureerd.

17. Sint Jorisdoelen, Balans E 110, nu sociëteit. Bergsteenen gevel (1582) in 1894 gerestaureerd door J.A. Frederiks, zes traveeën breed, van twee verdiepingen, door een waterlijst gescheiden, met zadeldak met dakvenstertjes tusschen twee zijtrappen, en top over 4/6 van den gevel. Top van twee verdiepingen met in- en uitgezwenkte rollaag en driehoekig fronton, bekroond door een beeld van Sint Joris.

Kruiskozijnen, jaartal in de ankers, twee steenen met de wapens van Zeeland en Middelburg en hierboven steen met Sint Joris tusschen twee boogankers. Poortje met rondboog met masker als sluitsteen en twee rozetten in de zwikvullingen, architraaf en driehoekig fronton (vernieuwd 1894). Geribde nageldeur. Klopper en slotplaat in den trant van Lutma.

Moderne aanbouw links met poortje met boven- en zijlichten met fraai ijzer-smeedwerk (1702), afkomstig van het gasthuis in Tholen. Knop en ringplaat.

Inwendig: schoorsteen stuc (1775) met boog, stuc plafond (1775), houten Sint Joris beeldje met zes wapens door Slegt (XVIII B), marmeren Sint Joris beeldje, Italiaansch (± 1600), (geschenk uit lateren tijd).

Twee schuttersstukken, door C.J. van Bieselinge (± 1580) en een verguld zilveren beker (1766) in het raadhuis (Cat. 174). Een verguld zilveren beker (XVI B) is in 1880 verkocht aan den heer Aug. Jansen te Amsterdam.

18. Kloveniersdoelen, Pottenbakkerssingel Q 39 (1607), later gebruikt als kuipersgildekamer en in 1788 afgestaan aan de V O C, 1795 ingericht tot militair hospitaal en thans nog als zoodanig gebruikt. Toren afgebroken 1745, gevel gerestaureerd 1914 en 1919.

Breede voorgevel van eene verdieping en eene kelderverdieping, met schuin oploopend dak met dakvenstertjes en een midden- en twee zijtopgevels. Baksteen met zandsteenen banden en kruiskozijnen.

De zijtoppen van den voorgevel hebben zandsteenen hoeklijnen en banden en een bovenstuk met voluutvormige vleugelstukken en driehoekig fronton, bekroond door een bol met punten. De middentop heeft een gebogen zandsteenen rollaag, eindigende in voluten, zandsteenen banden en twee waterlijsten. Obelisken op voetstuk met koppen zijn op de hoeken boven de verdieping van den top geplaatst en twee steenen met koppen onder die waterlijst. In het bovenstuk van dezen top een groote gevelsteen (twee gekruiste haakbussen en kogels) met half-figuren (engelen) als vleugelstukken en driehoekig fronton met blank wapenschild, bekroond door een adelaar op den top.

Ingangspoort, geblokt, met halfronden doorgang, waarboven architraaf en segmentvormig fronton; dubbel hordes met vier leeuwen met de wapens van Middelburg en Zeeland. Vijf-en-dertig sierankers in den gevel.

Achtergevel beneden met geblokte omlijsting der vensters met halven cirkelboog en boven (thans half gedichte) kruisvensters. Waterlijst onder de vensters der verdieping, twintig ankers. De achtergevel is gedeeltelijk gesausd.

Traptoren, achtkant, aan den achtergevel met twee halve kruiskozijnen met steenen dorpels, twee waterlijsten en twee ankers. Moderne aanbouwen.

Zijpoort met rondboog met maskaron als sluitsteen, architraaf en driehoekig fronton met Bourgondischen vuurslag en twee

gekruiste haakbussen. Oude slotplaat op de moderne deur.

Inwendig: balkneuten met bladversiering en krijgsattributen. Kinderbalken. Schouw met getorste marmeren kolommen en houten fries met krijgsattributen en wapens (XVII). Hieronder in den kelder onderstuk van een schoorsteen met gothisch maaswerk.

Acht schuttersstukken in het raadhuis.

19. Sint Sebastiaansdoelen, Schuttershofstraat. Ter plaatse van het in 1374 gestichte en 1578 afgebroken Augustijnenklooster, gebouwd in 1594; gevel aan de hofzijde gewijzigd 1700/1701, geplunderd 1787, deels gerestaureerd XIX d.

Behouden zijn nog een fragment met zijtrapgevels en een achtkante toren (1594), drie fraaie ankers en twee steenen met de wapens van Zeeland en de schutterij.

Aan den gevel van het (moderne) Schuttershof twee beeldjes van zandsteen (XVII A), afkomstig van een muur aan de Beddewijkstraat.

Inwendig: beneden zaal met kinderbalkjes en balksleutels met koppen en in de gerestaureerde Schutterskamer op de verdieping draagkoppen en balksleutels met wapens.

Aan den Molenberg K 101: poort met gemetselden Tudorboog, waarboven een segmentboog met nis (± 1600) en aan den Molenberg naast K 87 een geblokt zandsteenen poortje, waarboven een steen met wapen der schutterij (Sint Sebastiaanskruis) (XVII a/b).

De schutterij bezit: een schuttersstuk door C. Jonson van Ceulen (1650), een schilderstuk (H. Sebastiaan) Holl. school (XVII c), eene collectie Delftsch aardewerk, een koperen staande lamp, de laatste afkomstig van de schutterij van Sint Joris (XVII A), oude kasten, enz.

In de oudheidkamer een verguld-zilveren keten met papegaai, (1602) met den naam Soggaert op den ketting en zeven en twintig penningen (1596-1752 en twee na 1850) (Cat. 194),

een zwart ebbenhouten staf met zilver en parelmoer ingelegd, met wapens (1699), door Jan Huype, met ketting en plaatje (1752) (Cat. 416), een wijzerplak (1696) met zilveren plaat, gegraveerd met de wapens van Middelburg en St. Sebastiaan (Cat. 196), een glazen beker met schutter (XVIII) (Cat. 227) en een zilveren beker (1823) (Cat. 179).

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De Abdij-gebouwen.

De Maria-abdij is als klooster gesticht 1106, 1107 of 1123, waarschijnlijk in de plaats van een ouder klooster van Sinte Marie en in 1186 tot abdij verheven.

In 1253 waren bij het bezoek van den Roomsch-Koning Willem II de gebouwen reeds bouwvallig. Deze zijn daarna vernieuwd (XIII B) en 22 October 1492 grootendeels verbrand en daarna herbouwd. Gedeeltelijk, sinds 1886, gerestaureerd door J.A. Frederiks. De abdij werd eerst bewoond door de kanunniken van Vormezeele, die spoedig vervangen werden door Norbertijnen uit de Abdij van Sint Michiel te Antwerpen.

Het complex der abdij-gebouwen bestaat uit: de gebouwen aan het abdijplein, de ziekenzaal, het reefter, den kloostergang, de gebouwen aan de kleine plaats, de, thans door latere particuliere gebouwen van het complex gescheiden, Blauwe of Gistpoort en de kerk met toren.

A. Gebouwen aan het Abdijplein, te beginnen bij de Balanspoort en rechts omgaande:

a. De Balanspoort (XIII B). Poortgebouw met dubbelen doorgang, links voor rijtuigen, rechts, lager en smaller, voor voetgangers. De doorgangen worden aan de Balanszijde door een muurblok gescheiden en zijn door tongewelven overdekt; de verdere doorgangen zijn overdekt door kruisgewelven met lage gemetselde afgeschuinde ribben, rustende op eenvoudige

draagsteenen en, aan het Abdijplein. op een hardsteenen pijler met bladkapiteel (XIII B). Tusschen de twee kruisgewelven een gemetselde rondboog. De kleine doorgang is (XVI) dichtgemetseld en bij de restauratie weder geopend. De gevel van het poortgebouw aan de Balans is van baksteen met zandsteenen banden; steenen kruiskozijnen op de verdieping en zoldervensters.

De dubbele poort aan de Balans (XVI a) is bekleed met bergsteen; geprofileerde gedrukterondboog met geprofileerde pilasters in de midden- en zijpenanten en beeldnissen boven de doorgangen.

De gevel van de poort aan het Abdijplein is van baksteen met zandsteenen plint. De onderpui is vlak en van de verdieping gescheiden door een waterlijst, waaronder een boogfries met driepasvulling in de linker helft en zonder vulling in de rechter helft; de boogjes rusten op gemetselde draagsteentjes. De bovengevel is door dammen verdeeld in halfrond afgedekte velden, waarin op de verdieping steenen kruiskozijnen en op de zolderverdieping smalle vensters zijn uitgespaard.

Het gebouw wordt gedekt door een zadeldak, besloten tusschen zijtrapgevels, en wordt geflankeerd door twee torens van de belendende gebouwen.

Het poortgebouw diende oorspronkelijk als bibliotheek der abdij, daarna als rekenkamer, en is thans ingericht voor bureau van het Rijksarchief. De toegang geschiedt door den toren rechts.

b. Complex van gebouwen met hoektorens en middeltoren (XV a). Baksteenen gebouw van twee verdiepingen, elk met twaalf steenen kruiskozijnen. De linker toren is een achtkante traptoren van twee geledingen van baksteen met zandsteenen waterlijsten tusschen de geledingen en zandsteenen blokken op de hoeken. Boven den ingang zandsteenen nis met resten van een beeld (apostel?).

De baksteenen middeltoren is vierkant van vier geledingen, overhoeks uit den gevel springend, met zandsteenen hoekblokken en blindbogen, met gothisch maaswerk in de tweede en derde geleding en torenvensters in de derde geleding. Op den naar voren springenden hoek eene dubbele beeldnis.

De rechter toren is een zeskante traptoren van baksteen, van drie geledingen met zandsteenen hoekblokken en een nisje voor een beeld.

De torens zijn gerestaureerd, het bovenstuk is deels vernieuwd en van spitsen voorzien.

De geheele bekleeding van den tusschenliggenden gevel is bij de restauratie grootendeels vernieuwd. De achtergevel is onversierd. Het gebouw diende voor woning der abdij en is thans met de poort tot Rijksarchiefdepot ingericht.

Inwendig: beneden: schoorsteen met wapens (XVII a), en gothische plint (XVI a), schoorsteen Lod. XV met geschilderd schoorsteenstuk (A. Schouman?, midden-XVIII). Boven: twee vertrekken met beschilderde kinderbalkjes (± 1630) en beklampte deuren met ornament-beschildering (± 1630). De overige schouwen enz. zijn modern en bij de restauratie aangebracht.

c. Burgpoort. Doorgang met vlak kruisgewelf met rozetten (XVI B).

Aan de buiten- en aan de pleinzijde eenvoudige zandsteenen poortjes (midden-XVII), aan de buitenzijde met fronton, waarin een burcht en op den architraaf: S P Q M, en aan de pleinzijde met het wapen van Zeeland. In het in ouden stijl opgetrokken hieraan grenzende moderne gebouw een beschilderd houten tongewelf (XVI A).

d. Abtswoning, later Raad van Vlaanderen en thans woning van den Commissaris der Koningin (XVI d), op ouderen onderbouw met kelder (XIII), is grootendeels gemoderniseerd. In de onderpui vier hardsteenen hoekkolommen op zandsteenen

plint, met kapiteelen met geometrische figuren, verbonden door zandsteenen korfbogen, behoorende tot de thans gedichte galerij. Op den rechter hoek een achtkante traptoren van baksteen.

Inwendig: twee schoorsteenen, Lod. XV, met schoorsteenstuk (XVIII a), gobelin behang (midden-XVIII), kelder met Romaanschen pijler (als in de Balanspoort).

e. Abdijgebouwen, later Admiraliteit van Zeeland, nu koffiekamer der Staten. Hoog baksteenen gebouw (XIII) met op het plein uitgebouwden toren. Gevel van twee verdiepingen, met steenen kruiskozijnen en kelder. De gevel wordt van boven afgesloten door een rondboogfries met driepasvulling; de boogjes rusten op draagsteenen met kopjes. Links van den toren twee en rechts vijf vensters. Boven de gevellijst uit zijn drie zandsteenen dakvensters met kruiskozijn opgetrokken, die in de daklijst insnijden. Zadeldak.

Inwendig: in den achtermuur zijn nog twee hoog in den muur aangebrachte vensternissen (XIII) bewaard. De kelders zijn overdekt door kruisgewelven op middenpijlers met bladkapiteel en op in den muur gemetselde draagsteenen (XIII). In de zaal een portret van den stadhouder Willem III door J.H. Brandon (1691).

Toren (XIII en XV), achtkant, van twee geledingen, van baksteen met geprofileerde lisenen met spitsboog en driepasvulling. Zandsteenen trap met gemetselde spil.

f. Op het plein vooruitspringende toren met doorgang (XVd) naar den kruisgang. Vierkant gebouw van twee geledingen met zandsteenen front; doorgang met geprofileerden korfboog (doorgezakt), waarboven een baldakijn en console en een venster met wimberg. In de zwikken een boogfries. Aan elke zijde twee doorloopende beeren, waarop beeldnis met baldakijn en draagsteen met musiceerende engelen. Boven de tweede geleding steenen balustrade met boogfries. Gesmeed ijzeren vullingen

in de deuren (XV d). In den doorgang vlak kruisgewelf met sluitstuk (Christus), rustende op draagsteenen met de symbolen der vier evangelisten, en op de verdieping een steenen netgewelf. Het hieronder vroeger aangebracht gewelf met gesneden houten draagstukken is uitgebroken. De draagstukken liggen in de kapittelzaal.

g. Abdijgebouw, thans bureau's en Statenkamer. Baksteenen gebouw (XVI a). Gelijkvloers: open galerij met Tudorbogen van zandsteen, met beeren tusschen de openingen, en kruisgewelven met bladkapiteelen. Verdieping met hooge steenen kruiskozijnen in het midden en lage kruiskozijnen in de drie dakvensters. In dezen gevel rechts een versierde poort met wapen van Zeeland (1679). Gesneden deurstijl met jaartal.

Inwendig: 1. Zomerkamer der Gedeputeerde Staten. Betimmering, deels met oorspronkelijke briefpaneelen (XVI a), schouw (XVI a) en fragmenten van gobelins (± 1600), archiefkast Lod. XVI, Prinsenstoel (± 1600) met geborduurd kussen (XVII d), spiegel (XVIII a).

2. Bodekamer. Kast (XVII d).

3. Op een der bureau's zandsteenen schoorsteenpilasters (XVI a).

4. In de jassenkamer deels oud schotwerk met briefpaneelen (XVI a).

5. Doorgang met dubbel kruisgewelf op kopjes.

6. Griffierskamer. Van elders overgebrachte schouw met steenen caryatiden en houten kap met intarsies (XVII a) en oude tegels, hierboven schilderij door Engel Hoogerheyde (± 1800), schotwerk met intarsies (XVII a), behoorende bij de schouw, palisanderhouten kast met wapens van Zeeland, Vlissingen en Middelburg (XVII c), twee stoelen en twee leunstoelen met wapen van Zeeland Lod. XVI (XVIII d), grauwtje met gesneden lijst met wapens van Zeeland en Middelburg (midden-XVIII).

7. Winterkamer van de Gedeputeerde Staten met gesneden

balksleutels en zoldering met kinderbalkjes. Hierin: twee tapijten uit de serie van J. de Maeght (zie bl. 135), acht stoelen Lod. XVI als op de griffierskamer en staande klok (XVIII B).

8. Bovenkamer met kinderbalkjes. Op den archiefzolder gothische schoorsteenwangen (XVI a) met Renaissance-kap (XVIII).

h. Torenbouw van baksteen met zandsteenen lijsten (XVIA). Doorgang met korfboog. Boven den doorgang steen met wapen van Zeeland (XVII c). In den doorgang een vlak kruisgewelf met rozetten en een gekoppeld Lod. XIV deurkozijn met zijen bovenlichten (XVII c).

i. Verkooplokaal, modern. Poortje van zandsteen (XVII A) met boven- en zijlichten en slotplaat.

j. Hotel der afgevaardigden van Tholen, thans hotel en grootendeels gemoderniseerd. In de groote zaal eene schouw (1665) met wapen van Tholen en schilderij in den trant van D. Maas. Zeestuk, schepen op de reede van Vlissingen door C. Louwereis (1725).

k. Huis van het Polderbestuur van Walcheren met vierkanten traptoren (XV B).

Inwendig: in de kamer van den ontvanger een eikenhouten schoorsteenmantel (midden-XVIII) met schoorsteenstuk (XVIII d). In de kamer van den griffier een voorstuk van eene eikenhouten bedstede (XVIII A) met fries met leeuwenkopjes, een zitbank (midden-XVIII), drie koperen blakerkandelaars en twee-en-twintig drinkglazen, waaronder met opschriften en wapens van Zeeland en Walcheren (XVIII A). In de charterkamer een grenenhouten schoorsteenmantel met pilasters en gesneden ranken en een schilderstuk. In de kamer van den ingenieur een eikenhouten bord met fronton en wapen van Walcheren (1693) met de namen van de oppercommiezen van den polder Walcheren.

l. Groep van dienstgebouwen (stallen enz.) der abdij met

steenen kruiskozijnen (XV a), deels modern en gerestaureerd in 1895, en achtkanten toren van vier geledingen, van baksteen met hoekblokken van bergsteen (XV a); toegangspoort met wapen van Zeeland (XVIII b, Rekenkamer), thans toegang tot het Rijksarchief.

m. Op het plein een hardsteenen pomp met vaas (1784).

B. Reefter (XVI A), later geschutgieterij, 1751 stal, 1789 militair hospitaal, 1864 Nutsgebouw en gymnastieklokaal, recht op den hoofdbouw, baksteenen gebouw met hooge aangespitste ramen. Trapgevels aan voor- en achterzijde.

C. Admiraliteit van Zeeland. Sinds 1803 Gerechtshof en later concertzaal, thans Statenzaal. Baksteenen gebouw met spitsboogvensters met steenen kruiskozijnen; rechts een poortje met korfboog (XVI A), en links moderne bijbouw, trappenhuis, vroeger doorgang.

Kelder (XIII) van zes traveeën met gemetselde geprofileerde kruisgewelven, rustende op gemetselde draagsteenen en op vijf hardsteenen pijlers. Kolommen met bladkapiteel en deels met rond, deels met achtkant basement. Langs de lange zijde vensters met tufbekleeding in de dagkanten. De oostmuur is afkomstig van een vroegeren bouw van tuf (XII?), waar de draagsteenen zijn ingebroken.

In de Statenzaal zijn thans aanwezig gedichte romaansche vensters (XIII) hoog in den achtermuur, met fragment van polychromie.

Inwendig: 1. Statenzaal met vijf tapijten (1591-1599) door Jan de Maeght van Middelburg en Frans Spiering van Delft, in 1851 verwijderd, gerestaureerd XIX d en hier aangebracht, en tapijtwerk met portret van prins Willem I, geschilderd portret van koning Willem I door W.B. van der Kooi (1826), schoorsteenplaat (XVII a) en vaandel (1830).

2. Op de sectiekamers boven de Statenzaal: drie kasten (midden-XVII en twee XVII B) en eenige schilderijen in bruik-

leen van het Mauritshuis (ook elders in het gebouw).

D. 1. Kloostergang (XVIa), 1579-1798 Munt van Zeeland en 1828 gedeeltelijk afgebroken. Het westpand is grootendeels oorspronkelijk, het overige en de bovenbouw zijn bij de restauratie opgetrokken, deels uit oude fragmenten. De gang is overdekt door netgewelven in verschillende vormen. De buitenmuren der kloostergang zijn bekleed met hardsteen. De flauwe spitsbogen met traceeringen zijn gescheiden door beeren met nissen, bekroond met hogels. In de muren eenige geprofileerde poortjes en de toegang tot de kapittelzaal in het oostpand, gevormd door eene dubbele poort (XVI a) met geprofileerden zandsteenen korfboog, waarboven een spitsboog. In het westpand een fragment van een rondboog (XIII) achter het metselwerk van eene poort. Hier wordt bewaard een gedenkbord (1568, vernieuwd 1632) van den kerkbrand in 1568.

2. De kapittelzaal (XVI A) ontvangt licht van twee bij de restauratie weder aangebrachte spitsboogvensters en wordt overdekt door vier kruisgewelven, die samenkomen op één schacht.

3. Tusschen kapittelzaal en koorkerk een fragment van eene oude kapel (XIII) met tongewelf, twee nissen en fragment van een tegelvloer (XIII).

Dergelijk fragment van een tegelvloer (XIII) in den doorgang naast de kapittelzaal. In den tufsteenen zijmuur der kapel een rondboog, waarboven een spitsboog.

4. Op het plein een hardsteenen pomp met wapen van Zeeland (1771), afkomstig van het abdijplein.

E. De kleine plaats, later ingericht voor de Munt, wordt afgesloten door eene hardsteenen poort (XVI d), gerestaureerd 1877; aan het Koorkerkhof doorgang met halven rondboog en architraaf op korinthische kolommen. In de zwikvullingen de wapens van Zeeland en Middelburg en in het fries een opschrift M V N T E van ZELANDT.

In de aangrenzende muurvlakken van baksteen met zandsteenen band, twee gevelsteenen: waarop cartouches met Latijnsche opschriften: ‘Nervus Belli Pecunia’ en ‘Auri inservire nephas’.

Aan de plaats onbelangrijke bijgebouwen (XVI d), grootendeels modern; over de poort de kapittelzaal (zie kloostergang D) en rechts baksteenbouw met overhoeksgeplaatsten baksteenen vierkanten middentoren van drie geledingen (XVI d), deels vernieuwd. Op den hoek een moderne trapgevel.

F. Het complex der lokalen van de provinciale griffie tusschen de plaats en de Statenkamer is modern. Hierin zijn aangebracht: In de tweede afdeeling: gothische schoorsteenwangen met draagfiguren (± 1400) en koppen (XV A). In de eerste afdeeling: schoorsteenwangen (XV), schoorsteenwangen met figuren (XV A), bureau Lod. XVI, kastje (midden-XVII) en beneden: twee stel schoorsteenwangen (XV A en midden-XV).

 

G. De Blauw- of Gistpoort (1509-1512) aan de Sint Pieterstraat, thans Rijksarchiefdepot, is in 1909-1911 gerestaureerd door den architect J.A. Frederiks. Poortgebouw bekleed met arduin. Doorgang met geprofileerden korfboog, waarboven drie groote nissen. De doorgang wordt geflankeerd door twee vleugels, elk met deur en twee vensters gelijkvloers en drie vensters op de verdieping, beneden met korfbogen en boven met spitsbogen, beide met traceeringen. In den doorgang drie kruisgewelven rustende op draagsteenen met bladornament. De achtergevel is gelijk aan de voorzijde, doch zonder maaswerk. Inwendig oude kap.

 

H. Kerk en toren.

Baksteenen gebouw, 1570-1573 herbouwd op de muren der oude kerk (XIII), afgebrand in 1568. Schip van twee beuken,

geheel gewijzigd, kruising en 5/10-gesloten koor.

De oude Abdijkerk is door eene afscheiding in 1577 gesplitst en sinds 1593 verdeeld in: de Nieuwe kerk, het Auditorium, dat de plaats inneemt van de kruising, waartegen aan de zuidzijde de toren is aangebouwd, en de Koorkerk.

 

a. de Nieuwe of Oostmunsterkerk afgebrand 1568; vroeger het schip der oude Abdijkerk, is thans eene tweebeukige hallenkerk van vijf traveeën en rechte sluiting met twee overhoeksche steunbeeren aan het oosteinde en versiering in verglaasde steen in de beeren. Spitsboogvensters. De beuken zijn gescheiden door kolommen met rond basement. De kapiteelen zijn in 1846, nadat de oorspronkelijke kapiteelen waren afgehakt, in stuc gemaakt door G.H. Grauss, gelijk met de stucgewelven; hierboven een zichtbare kap.

De in 1852 aangebrachte neogothische voorbouw is weder verwijderd. De gewijzigde westgevel en de noordgevel hebben elk twee vensters. Portaal aan de zuidzijde met cartouche (XVII) met de wapens van Zeeland en Middelburg. De kerk bezit:

Preekstoel (1727) met snijwerk, koperen lezenaar (XVIII b) en doophek (1727).

Koperen voorlezerslezenaar Lod. XIV.

Bank met achterbank (midden-XVII).

Bank met schot (midden-XVII).

Praalgraf voor Johannes en Cornelis Evertsen door R. Verhulst (1680-1682), in 1818 overgebracht uit de Pieterskerk. Opschrifttafel (1800) tusschen twee engelen met wapentuig. Hierboven tropeeën met wapens van Holland, Zeeland en Oranje (de laatste in 1818 hersteld door W. van Uye). Onder de tafel een marmeren bas-relief: zeeslag. Schuin op de memorietafel staan twee flankeerende tombes met de beelden der gebroeders in wapenrok.

Twee gedenktafels voor graaf Floris V en Roomsch-Koning Willem II, met beeldwerk door J.P. Bourjé (1820).

Twee zerken (XVII) en waarschijnlijk andere zerken onder de houten vloeren.

Twee eenvoudige psalmborden (XIX a).

Vier zilveren bekers met gegraveerd wapen van A. Hurgronje, wed. Huyssen van Kattendijke (1791). Keuren: Middelburg, T en W C. Twee zilveren kannen als voren.

Uit de kerk zijn afkomstig: Grafborden van Mr. W. Schorer (1793) en zijne echtgenoote J. Ph. van Herzeele, thans in het Raadhuis, en model van de kerken door H. Dhuy (1864) thans in het Raadhuis (Cat. 37).

b. Het auditorium, in 1602 ingericht, is twee traveeën diep en overdekt met netgewelven, waarin een in 1846 hierin gobroken lichtraam. In de kerkekamer vijf miniatuurportretjes der predikanten C. Koolhaas (pred. 1807-1820), B.v.d. Feen († 1846), D.M. Kakebeen (pred. 1818-1821) en drie onbekenden. Gewasschen penteekening, portret van S. Boitet (1757-1807) en eenige silhouetportretten ven predikanten (XIX A). Uit het auditorium zijn afkomstig:

Preekstoel met voorbank (XVII A), psalmbord (midden-XVIII, op een bord van de bonmeesters) en gedenkbord met tijdvers (1568), alles thans in het museum der Technische Hoogeschool te Delft.

 

c. De ned. herv. koorkerk (XIII en XVI d). Onderbouw deels XIII, bovenbouw 1568 afgebrand, vernieuwd 1570-1578, Na de Hervorming in 1582 verhuurd, in 1584 aangewezen tot Courtkerk en in 1597 aan de Hervormden gegeven, is zestraveeën diep met 5/10-sluiting. Inwendig: netgewelven door Sexon en Jan Borremans (XVI d). Op de muurschalken wapens van bisschop de Castro en boven de gewelven nog muraalbogen van den ouden bouw (XIII). De spitsboogvensters zijn geplaatst in de

velden tusschen de door een rondboog verbonden lisenen. Tusschen de vensters beeren met afdekkingen (XVII). Dak van 1638 (tot dat jaar had de kerk sinds den brand van 1868 geen opgaand dak).

Oude ingangen aan noord- en zuidzijde en portaal met geprofileerden korfboog aan de zuidzijde (XVI c).

Inwendig: muurnissen met spitsboogfries met driepasvulling (XIV) op kolonnetten met bladkapiteelen. Aan den noordwand is bij de restauratie een kolom (XIII of XIV) ontdekt, gevat in een muurkolom (XVI c) der kerk. Aan dien wand fragment van eene eenvoudige muurbeschildering en bij de sluiting een nis (graf?). Aan den zuidwand nis van het graf van Willem II, Roomsch-Koning († 1256), uit 1546, ontdekt in 1817; het hieruit afkomstige beeld is overgebracht naar de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap.

Fragmenten van tegelvloeren (XIV) in een schabel voor het hoofdaltaar en voor een altaar in de sluiting. De kerk bezit:

Preekstoel, modern met oude paneelen, evangelisten (± 1700).

Koperen doopbekkenhouder (XVIII B).

Houten gedenkbord voor Jan Pietersz (1628).

Zerk (1558 en 1570) met twee staande figuren en reliëf en hieronder de twaalf kinderen, in 1585 overgebracht uit de Westmonsterkerk (afgebroken 1575) naar de Nieuwe kerk en later naar de Koorkerk.

Vierzilveren bekers (XIX A). Meesterteeken: IS, waaronder W.

Drie schotels (XVIII A). Keuren: F.J.G. met helm, Medusakop en leeuw.

Doopbekken, geschenk van Corn. Baas en echtgenoote (1798) met uitgeschulpten rand. Op het deksel beeld van den doop in den Jordaan (stijl Lod. XIV) door C. Tevel te Middelburg (XVIII d). Keuren: C.T. Zeeland en Middelburg).

Uit de Koorkerk zijn afkomstig: Fragment van het steenen grafteeken voor den Roomsch-Koning Willem II (1546), zand-

steenen Christuskop (XIV), teruggevonden in 1817, beide thans in de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap (Cat. No. 104 en 108) en wapenschildjes van de kerkkronen, thans in de Oudheidkamer in het Raadhuis, waar ook twee tegels (XV) uit de Abdij bewaard worden.

 

De toren, afgebrand 1476, 1568 en 1712 (deels) is van den grond af achtkant van twee geledingen (XVII c, deels XIII) bekleed met bergsteen, met steunbeeren op de hoeken. De eerste geleding is vlak, de tweede met smalle spitsboognis en galmgat met venster. Boven de eerste geleding dichte balustrade en boven de tweede in elke zijde vier smalle nisjes met zoldervensters. Beeren met vijf versnijdingen, eindigende in fialen.

De houten met lood bekleede spits (1713-1718) bestaat uit een achtkant onderstuk, waarboven een open koepel, een knop, waarboven weder een open koepel en eene peervormige bekroning met kroon en windwijzer (haan). Klokkenspel van een en veertig klokken, in 1713 gegoten door Van Noorden en De Grave, deels vergoten door J.H. Severin van Herescheidt te Leuven (1882-1883).

 

2. Oostkerk, Oostkerkplein O 1 (1647-1667) door B.F. Drijfhout met advies van P. Post en van A. van 's Gravesande en P. Norwits Az.

Achtkante koepelkerk met achter aangebouwd achtkant voor klokkentoren, enz. De kerk is gedekt door een achtkanten koepel, waarboven een achtkante koepeltoren uitsteekt, bekroond door een pijnappel met windwijzer op gesmeed ijzeren stang. Op elken hoek van den gevel is een zandsteenen pilaster aangebracht met Ionisch kapiteel tot aan de zware kroonlijst met fries; in dit fries eene guirlande in elk vak en in het frontvlak twee engelen met schilden en festoenen.

In elk gevelvak is een groot venster uitgespaard in eene nis,

waaronder eene slinger van bloemen en emblemen; in de boogsluiting boven de vensters schildjes. Op de gevelhoeken vazen en boven den koepel eene balustrade met potten op de hoeken. De bovenste koepel heeft op de hoeken Korinthische pilasters.

In den voorgevel groote poortomlijsting met vlakke pilasters met Ionische kapiteelen; hierboven eene lijst met opschrift en een kroonlijst met triglyphen, en vervolgens een driehoekig fronton met stadswapen. Boven dit fronton een adelaar met opgenomen festoenen. In deze omlijsting een ingang met segmentvormig fronton, waarin een liggend geraamte.

Aan elke zijde van de groote poortomlijsting een zandsteenen poortje met doorbroken fronton en bovenstuk met tekst, cartouche enz. (1656). Boven elk poortje een smal dubbelvenster, rustende op een engelenkop en eene cartouche in den trant van Lutma in het fronton.

Achtkante aanbouw met koepeldak, poortje en oeil de boeuf met: 1655.

Voor den hoofdingang twee hardsteenen lantaarnpalen (XVIII d).

Inwendig: de koepel wordt gedragen door eene zware kroonlijst op kolommen met Ionische kapiteelen en lijstbasementen. Ingangspoort met Ionische pilasters en wapen in het fries. Boven deze poort een dubbel tekstbord met gegleufde pilasters met Korinthische kapiteelen en een driehoekig fronton, waarin een vrouwenkop. Aan elke zijde van deze poort een zandsteenen poortje met vlakke pilasters, rondboog en bovenstuk met cartouche en voluten; tekst in de cartouche. Hierboven aan elke zijde een klein venster. In den bovenrand van den gevel twee steenen met wapens en, achter het orgel verborgen, aan den overkant twee dergelijke steenen met de wapens van de burgemeesters Van der Beke en Jacob Visser (1656). Boven de groote vensters telkens eene cartouche.

In den bovenkoepel zijn op de pilasters in de zijden de namen gehouwen van dertien bij den bouw omgekomen werklieden.

In den aanbouw eene trap met in het topgewelf een druiper waarop: Peter Burgrave 1652. De kerk bezit:

Voet van een preekstoel (XVII c) uit de Noorderkerk.

Doophek met stijlen (XVII c).

Twee koperen lezenaars (XVII c).

Orgel (1784) door J. Lootens (op het klavier de naam Joachim Reichner).

Twee psalmbordjes (XVIII d).

Fragment van eene bank (XVII) uit de Noorderkerk.

Twee gebrandschilderde glazen (1644) met wapen van Renesse, beschadigd.

Tekstborden, zie: inwendig.

Gedreven zilveren doopvont, Lod. XVI, met deksel door L. Potmans (1797) met gegraveerd wapen van den schenker P. Gijze. Keuren: Middelburg, X en L. P(otmans) met een man met pot.

Twee zilveren kannen en twee bladen (1730), legaat van Elisabeth van den Bosch, weduwe van Johannes van der Plas, met gegraveerd wapen.

Vier zilveren bekers (1830).

Klok, in 1663 gegoten door Johannes Burgerhuys.

 

3. Luthersche kerk, Zuidsingel E 43, (1742) door Jan de Munck. Eenvoudig gebouw met versierd front: groote ingangspoort, waarboven een venster en een zwaan. Jaartal in het bovenlicht van de deur. De kerk bezit:

Preekstoel (± 1742).

Doophek (± 1742).

Twee koperen lezenaars (± 1742).

Orgel met zwaan (± 1742).

Twee eenvoudige gezangbordjes (XVIII d).

Borden met namen van de predikanten (XVIII).

Stichtingstafel (1742) tegen de binnenzijde van den oostmuur.

Bord betreffende de stichting van de Luthersche kerk te Veere (1800)

Zilveren kelk met gegraveerd ornament (1742, blijkens jaarletter). Keuren: Middelburg, ruit boven 2 bollen, G.

Zilveren doopkannetje (1780), geschenk van G.H. Fischer. Keur: Middelburg.

Zilveren kan (1748). Keuren: Middelburg, R, M.

Twee ovale zilveren broodschotels. Keuren: Middelburg, C T (Cornelis Tevel).

Gedreven zilveren doopbekken (1748), met bewerkten rand en opengewerkten voet. Keuren: Middelburg, C R, M.

Bijbel met zilveren beslag (1792). Op voor- en achterplat een gegraveerd medaillon (Aanbidding en Kruisiging).

 

4. Van de Sint Pieterskerk, afgebroken midden-XIX, bevinden zich in de verzameling van het Zeeuwsch Genootschap, Cat. 226, vier glazen avondmaalbekers en eene grafzerk van Servatius fs. Johannis van sinte Maertensdijck (XV B).

 

5. De Waalsche kerk, Lange Sint Pieterstraat F 49, vroeger kapel der Bogaerden (XV d, na 1498), sinds 1575 tot Waalsche kerk bestemd, bestaat uit een schip (XV d) van drie traveeën met (XVI B) verhoogde zijbeuken, een koor van twee traveeën en 3/8-sluiting. Eene kapel in het verlengde van den zuidbeuk is vervangen door aanbouwen (XVII), die de gedichte zijvensters van het koor bedekken. De spitsboog, die de verdwenen kapel van den zijbeuk scheidde, is in den bijbouw zichtbaar. Aan den noordmuur van het koor is tegen het schip aan een fragment bewaard van den aanzet van den gordelboog van den ouden langeren zijbeuk.

Baksteenbouw, door andere gebouwen ingesloten, met ver-

sierden voorgevel, met groot geprofileerd spitsboogvenster met maaswerk, geflankeerd door twee smalle vensters in de zijbeuken. Boven het middenvenster is een rond venstertje en onder het middenvenster eene geprofileerde poort, waarboven de waterlijst rechthoekig omloopt. Natuursteenen plint. Gothische slotplaat. Zijgevels en koorsluiting met spitsboogvensters. Schip en koor zijn overdekt door houten tongewelven met gebiljoenkante ribben. Schip en zijbeuken zijn gescheiden door spitsbogen en bij de verhooging der zijbeuken aangebrachte kolommen met Dorische kapiteelen.

De aangebouwde consistoriekamer heeft een grijsmarmeren schoorsteenmantel (XVIII d) met bovenstuk, waarin een schilderstuk (Geloof) door J. Perkois en twee dessus de porte (XVIII d, ws. door Perkois) met de borstbeelden van Calvijn en Louis de Boisot. De kerk bezit:

Eenvoudigen preekstoel, Lod. XIV (± 1700).

Koperen doopbekkenhouder (XVII d).

Balustrade in de koorsluiting (midden-XVII).

Twee banken met kuif (XVIII B).

Eenvoudige zerken (XVII).

Fragment van eene gedenktafel (XVII) in de koorsluiting.

Vier zilveren bekers in kelkvorm (XVIII d). Keuren: Middelburg en Y.

Twee zilveren kannen (XVIII d). Keuren: Zeeland, Middelburg, C en meesterteeken.

Twee zilveren kannen (XVIII d), legaat van Pierre Hekelbeke (1726-1781), met zijn gegraveerd wapen. Keuren: Zeeland, Middelburg, O en man tusschen L en P(otmans).

Zilveren doopbekken met gegoten reliëfrand (1741). Keuren: Zeeland, Middelburg, F en ruit boven twee bollen. Hierbij een deksel met gegraveerd opschrift en Lod. XIV rand en beeld van den doop in den Jordaan, geschenk van Abraham Dekker († 1741).

Vier zilveren schotels en eene schaal (1695), legaat van C(ornelis) H(ubregtze) met zijn wapen. Keuren: Zeeland, Middelburg en?.

Portret van Ds. Diederik Muntendam, Waalsch predikant te Middelburg (1776-1827), zonder kunstwaarde.

Twee tafeltjes (XVII B) om het avondmaalzilver op te plaatsen.

Penantkastje (XVIII d) in de consistoriekamer.

Dertien stoelen en twee leuningstoelen (XVIII d).

In den tuin fragment van een kloostermuur met nisjes (XV d).

 

5. Engelsche kerk, Simpelhuisstraat L 171, vroeger kapel van het Cellebroedersklooster (XV d). In 1592 werd hier de tapijtfabriek van J. de Maeght gevestigd en sinds 1629 werd hier de Engelsche kerk gehouden (vroeger in de Gasthuiskapel).

Eenvoudig gebouw van baksteen met banden van zandsteen en 3/8-sluiting. De hooge geprofileerde vensters aan de zuidzijde zijn gedicht en aan de noordzijde zijn moderne vensters ingebroken.

Poortje (gedicht) met Tudorboog, waarboven de waterlijst rechthoekig omloopt. Hierboven een drieledig venster met maaswerk en daarboven een kielboog met kruisbloem. Tegen de koorsluiting een poortje met wapen van Middelburg (XVII B).

Inwendig: balken met balkneuten (XVII A); in den westmuur een steen (1752). De kerk bezit:

Eenvoudigen preekstoel en bankje (XVII B).

Koperen doopbekkenhouder (XVIII).

Orgel met galerij (1761) door G. Stevens.

Twee geschilderde tekstborden en credobord (XVIII).

Twee eenvoudige tiengebodenborden (XVII b).

Twee zilveren bekers (1645), gegraveerd met bloemrand-Keuren: Middelburg, O en meesterteeken.

Een dito beker (1645). Keuren: Middelburg en F.

Een dito beker (1654). Keuren: Middelburg, P. en vogel.

Twee zilveren kannen (1750). Keuren: Middelburg, O en C.P.? onder een kroon.

Zilveren doopvont met gegoten rand, gegraveerde opdracht en kerkwapen (1766). Keuren: Middelburg, O en P boven: PRIE.

 

6. De Gasthuiskerk, Lange Delft H 23, oorspronkelijk Sinte Barbarakapel (XV A), in 1568 tijdelijk parochiekerk na den brand van de Nieuwe kerk, in 1590 aan de Hervormden afgestaan, 1598-1621 Engelsche Courtkerk, daarna weder aan de Hervormden, 1798/1799 aan de R.-Katholieken en sedert 1846 kerk van de Christ. Afgescheiden-, thans Christ. Geref. gemeente, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een schip van vier traveeën en een koor, gesloten door een halven zeshoek. Hooge spitsboogvensters, waarvan er drie zijn gedicht. Het koor is thans buiten gebruik.

De voorgevel, grootendeels achter de huizen van de Lange Delft verborgen, vertoont een groot spitsboogvenster, waaronder een ingang. De top heeft eene overkraging als overgang naar een zeskant open klokkentorentje met koepel op een voet met zandsteenen banden en zandsteenen boognissen met driepasvulling.

Portaal met twee steenen kruisgewelven met druipers; de ribben rustende op draagsteenen met bladversiering en twee met schildjes. Buitendeuren met gesneden houten middenstijl met (beschadigd) Mariabeeldje. Eenvoudig poortje (1588) aan de Nieuwstraat met wereldbol en jaartal.

Inwendig: tongewelf met gebiljoenkante ribben. Dekerk bezit:

Foliobijbel (bij Keur, 1680) met koperen sloten en hoeken, geschonken door de Afgescheiden kerk te Veere in 1841.

Houten schoorsteenkap (XVIII b), vervormd tot kast.

Pennewerk (Het Cabinet der Genade, XVIII).

In het museum zijn dertien consoles met gesneden engelen bewaard, afkomstig uit de kapel (Cat. 41, zie ook 42).

 

7. De voormalige doopsgezinde kerk, thans gebouw van het Leger des Heils, Hoogstraat I 144, heeft een vlakken gevel met jaarankers (1592).

 

8. De r.k. kerk van de H.H. Petrus en Paulus (1844) aan de Lange Noordstraat C 25, heeft in den zijgevel een steen met opschrift betreffende de stichting. Zij bezit:

Gedreven en gestampten zilveren monstrans (XVIII A), zon met twee engelen en kroon op wolken; voet met adelaar (Middelburg), waaronder zegenkar met leeuw en os. Keuren: L onder kroon, Antwerpen en boom.

Zilveren reliekhouder, Empire (± 1800).

Verguld-zilveren gedreven kelk (midden-XVIII). Keuren: L onder kroon, 53 onder kroon en G (Middelburg).

Verguld-zilveren gladden kelk (XVIII d).

Zilveren gedreven blaadje (XVIII A) met ampullen (XVIII d).

Zilveren gedreven godslamp, met engelen op de ooren, (midden-XVIII). Keuren: man met pot tusschen L en P(otmans), 53 onder kroon en Middelburg.

Zilveren gedreven wierookvat (1746) door T. van Nieuwenhof te Rotterdam, met borstbeelden van heiligen. Geschenk van pastoor F. Gremmer. Keuren: G en B (schrijfletters).

Zilveren gedreven wierookschelp, Lod. XV (midden-XVIII).

Zilveren misschel (midden-XVIII).

Kazuifel, hoog opgeborduurd met gekleurde zijden bloemen op wit (XVII B).

Velum alsvoren.

Drie of vier schilderijen uit de kerk zijn verkocht aan den heer Brom te Utrecht.

 

9. De synagoge (1705), Heerenstraat H 144, bezit:

Snijwerk (XVIII d) boven den hekal.

Koperen chanoekalamp (XVII B).

Koperen waschbekken met kan (XVII B).

Voorhangen, Lod. XIV.

Drie kleine koperen kandelaars (XVII).

Gedreven en gegoten siertorens, stijl Lod. XIV.

Gedreven zilveren specerijbusje met bladornament (XVII), keuren: X en?

Gegoten koperen bekertje op voet (XVII).

 

10. De begraafplaats van de Portugeesche Joden, aan de Jodengang (Seraphimsche gemeente), opgericht volgens machtiging van 4 Dec. 1655, bevat verschillende gebeeldhouwde zerken (1656-1721). Hieronder versierde zerken van Joseph Abravanel da Veiga (1663) met wapen, Jacob Abrabanel da Serra (1664) met wapen, Rachel Haim (1674) met wapen, kleine zerk zonder naam (1676), Abraham Mendez da Costa (1690), zerken met gebeeldhouwde handen en onversierde zerk van Samuel ben Menasseh ben Israel (1657).

 

11. De Begraafplaats van de Hoogduitsche Joden aan het Seisbolwerk, geopend 1704, bevat oude zerken met Hebreeuwsche opschriften.

f. Gebouwen van liefdadigheid, wetenschap en kunst.

1. Het burgerweeshuis, Molenwater N 42 (1718, uitgebreid 1854) heeft een baksteenen gevel met vooruitspringend middenstuk en rechte kroonlijst; twee hardsteenen poortjes. Het weeshuis bezit:

Regentenstuk, volgens de Man door Th. Gaal (1786).

Portret van de stichtster Lydia Boreys, weduwe van C. Verbrugge, met weeskinderen en met het gesticht op den achtergrond (± 1720), hieronder bord met vers in schrijfletters.

Portret van A. de Brauw († 1763), met vers van H.G.v.B. geschreven door H.S., omgeven door zestien kwartierwapens.

Grauwtje (1806) ter herinnering aan D. van den Berge Blok.

Schilderijtje van het Nieuwe gesticht van 1850 (nu kweekschool) door N. Reyers (1861).

Schilderijtje van het Arme weeshuis (nu afgebroken), door N. Reyers.

Twee teekeningen, plattegrond en toelichting in omraming door Johs. Koeke (1797).

Bijbel, uitgave J. & H. Keur (1756) met zilveren hoeken en klampen, geschenk van P. van Visvliet (1777). Keuren: Middelburg, K en X (meesterteeken).

 

2. Oude mannen- en vrouwenhuis, Heerengracht M 27/29 (171-1784). In 1812 tijdelijk ingericht voor oude lieden, gebrekkigen en krankzinnigen. Hoofdgevel met twee rechthoekig hierop staande zijvleugels; middenfront met pilasters en driehoekig fronton, waarin het wapen van Middelburg. Het gesticht bezit twee marmeren tuinbeelden (XVIII), borstbeelden. In het Stedelijk museum een regentenstuk (1703) (Cat. 123).

 

3. Diaconiehuis, Lange Lombardstraat C 74 (midden-XVII). Baksteenen gevel met zadeldak op gesneden houten consoles met bladversiering en deels met koppen. Zandsteenen poortje met rondboog en pilasters, onderbroken fronton met cartouche in den trant van Lutma.

 

4. Het gasthuis, Noordpoortplein M 190, een modern gebouw, bezit:

Regentenstuk door Jac. Reinhoudt (1670).

Regentenstuk door Jos. Biset (1697).

Regentenstuk door Jan Palthe (1755).

Regentenstuk door A. Schouman (1787).

Twee altaardeuren (XVI d), zeer beschadigd.

Twee portretten van J. Matens († 1605), Hollandsche school (± 1600) en copie (XVII b).

Bethesda door Dirck van Deelen, geschonken in 1636.

Apostel Paulus, Hollandsche school (XVII b).

Familiegroep, Hollandsche school 1660 à 1670.

Portretten van Anth. van Citters en echtgenoote, Hollandsche school (± 1760).

Anatomisch beeld (1798, oud schoorsteenstuk).

Geschilderd wapenbord met vier kwartieren van Jan Matens (XVII A).

In het museum (Stedelijke oudheidkamer) is een anatomieles op een walvischbeen geschilderd met opschrift van 1716, door O.J. Steenberg (Cat. 129) en een berijmd testament op perkament met omlijsting, gesloten met twee deurtjes in goud en kleuren (XVII a) (Cat. 50).

 

5. Simpelhuis, Simpelhuisstraat L 172, eerst Cellebroedersklooster (XV B), sinds 1611 Simpelhuis, 1816 Soepkokerij, thans woonhuis.

Uitwendig niet belangrijk. Inwendig nog een vertrek met kinderbalkjes op eenvoudige balkneuten, drie schouwen met geprofileerde kap en laat-gothische steenen wangen (XVI d), steenen deurkozijn met kraalprofileering (XVI) en in de buitendeur een ijzeren kijkrooster.

In de Wijngaardstraat bevindt zich eene poort van de uitbreiding der stichting (soepkokerij) van D.J. Superville met opschrift (1846).

In het Stedelijk museum een geschilderd bord (Cat. 59).

 

6. bank van leening, Heerenstraat H 142 en Sint Janstraat H 204 (1637), thans Militair kleedingmagazijn. Voorgevel aan de Sint Janstraat van baksteen met zandsteenen banden, geprofileerde waterlijst en plint. De top is afgebroken. Drie

gevelsteenen en zeven ankers. Zandsteenen poortje met rondboog met kop als sluitsteen, op zandsteenen pilasters, waarop een uitgesleten jaartal (1635); bordes met gesmeed ijzeren hek.

Achtergevel met kruiskozijnen en blindbogen. Zandsteenen poortje (1636) aan de Heerenstraat H 142, met rondboog, waarin maskaron als sluitsteen en pilasters met Ionische kapiteelen met kopje, uitgesleten jaartal op de pilasters.

Inwendig: zolderingen met kinderbalkjes en moerbinten op balkneuten; deurkozijn met gesneden geldzak; oude kastsloten in het magazijn en houten kruiskozijnen. Laat-gothische schouw met tegels (XVII A) en fundatiesteen van de armenschool (1561).

 

7. Latijnsche school, Latijnsche Schoolstraat C 52, vroeger klooster van Bachten 's Gravensteene, opgeheven ± 1540, 1593 reeds als school vermeld, verbeterd 1691. Baksteenen gevel met zandsteenen banden (XVI d).

 

8. Provinciale bibliotheek, Lange Delft H 12. Dubbel heerenhuis met hardsteenen gevel (1733). Vooruitspringend middenstuk met geblokte pilasters tot de kroonlijst; kroonlijst met consoles en attiek (balustrade met potten en middenstuk, waarin wapen van Van der Brande en twee groote zijfiguren). Deuromlijsting met twee halve kolommen met composietkapiteelen en boven den ingang beeld en zwikvulling. De omlijsting loopt door in eene groote nis over de eerste en tweede verdieping, waarin een venster met kop als sluitsteen; architraaf op consoles, waarboven vederversiering en cassetten. Balkonhek en twee beelden op voetstuk.

Ingebouwde hooge achtkante uitkijktoren in gele baksteen met hoeken en banden van roode baksteen (XVII), bekroond door eene zeemeermin.

Inwendig: hal met stuc plafond en vlakke pilasters met fantasiekapiteelen, voorkamer rechts met eenvoudigen stuc

schoorsteenboezem en spiegel (XVIII d), voorkamer links met eenvoudigen stuc schoorsteenboezem (± 1800), twee dessus de porte, door M. Accama, binnenkamer links met gesneden deuren en vakverdeeling, twee dessus de porte, schoorsteen op ramskoppen (± 1800), gesneden deuren en lijstwerk met zijden damast behang; achterkamer met lijstwerk met stuc schoorsteenboezem (XVIII b) en gesneden deuren, deze kamer is gedeeltelijk uitgebroken bij de inrichting tot afgescheiden kerk. In het plafond bevond zich een groote cirkelvormige beschildering door Terwesten, thans in het huis van den heer C.H. Peters, Surinamestraat, Den Haag.

Trap met gesneden balusters en kast; op de eerste verdieping schoorsteen (XVIII b) en dessus de porte, hoekschoorsteentje met vaas in stuc (XVIII b) en enkele eenvoudige schoorsteenen.

 

9. Zeeuwsch Genootschap, zie g (particuliere gebouwen) en h (musea).

 

10. Schouwburg, Molenwater (1807).

 

11. Voormalig Concerthuis, thans depot Landweerbataillon, Zuidsingel E 47 (1839), door G.H. Grauss. Kroonlijst met consoles en jaartal in Romeinsche cijfers. Versierde travee met guirlandes en dolfijn boven de ramen der eerste verdieping en wapen van Middelburg. Inwendig: stuc plafond.

g. Particuliere gebouwen.

A. Gothisch.

1. Lange Delft B 116. Baksteenen gevel (XV A) met twee achtkante hoektorens op overkragingen met smalle draagsteenen, waarop dierfiguren, en met twee spitsboognissen aan elke zijde van het venster der tweede verdieping. De bovenstukken van de hoektorens en de top zijn verdwenen. Aan de zijgevels boogfriezen. Gesausd. Onderpui modern.

2. Korte St. Pieterstraat A 81. Moderne gevel met achtkanten traptoren, waarin steentje uit ouder gebouw (1483). Op de verdieping steenen kruisgewelven op draagsteenen (XVI a). Schoorsteen met houten bovenstuk, waarin schilderij (allegorie) en buffetnis (XVIII b), stuc schoorsteen (XVIII b).

3. Lange Noordstraat C 16. Bergsteenen gevel (XVI A) met spitsboog onder, en segmentbogen in de verdieping. Zijtrapgevels.

4. Lange St. Pieterstraat A 75 (midden-XVI). Gevelfragment met bogen met driepas met puntversiering, waterlijsten met kopje, vijf fraaie ankers.

5. Korte St. Pieterstraat A 80. Vierkante traptoren (XVI c), aan de Gistpoort.

6. Balans A 57-58. Trapgevel (XVI c), gerestaureerd XIX B door J.A. Frederiks, van groot formaat baksteen met hoekkanteeling, twee bergsteenen banden, geprofileerde dekstukken, twee waterdorpels en hoekblokken; steenen kruiskozijnen. Achtkante traptoren en hieraan aansluitende aanbouw met zijtrapgevel. Poort (XVII A) met sluitsteen en twee draagkopjes onder het driehoekig fronton. Onder de goot van den zijgevel houten consoles met kopjes (XVII). Verlaatbak.

7. Lange Giststraat F 174. Bergsteenen trapgevel (XVI B) met hoekkanteeling en overhoekschen toppilaster op console, waterlijsten.

 

B. Renaissance.

 

1. Kuiperspoort G 79. Zijtrapgevel (1586), met geprofileerde dekstukken. Kruiskozijnen. Poort.

2. Dwarskaai G 112. In de Steenrotse (1590), gesticht door den steenhouwer Andries de Valckenaere, in 1920-1921 van de verf ontdaan en gerestaureerd. Rijk versierde natuursteenen gevel van twee verdiepingen en top met zware voluten en breede attiek, onderpui met door smalle stijlen gescheiden ramen met

halve rondbogen en in het midden een deurpoortje met rondboog en dekstuk gedragen door pilasters met consoles; in de zwikken bas-reliëfs. Eerste verdieping met steenen kruiskozijnen, gescheiden door smalle pilasters. In de dammen onder de vensters vijf bas-reliëfs betreffende het steenhouwersbedrijf en boven het middenvenster: ‘Dat boeck Exodus 17 Cap. 1’. In de verdieping in den top een midden-zolderdeur en twee vensters met steenen kruiskozijnen, gescheiden door Hermeszuilen met de beelden der vier Gekroonden; boven de vensters cartouches met jaartal en in de voluten borstbeelden van Julius Caesar en Augustus, waarboven de wapens van Zeeland en Middelburg. In de dammen onder de deur en de vensters drie bas-reliëfs en onder de voluten eene cartouche. De hooge houten attiek met consoles is verwijderd bij de restauratie.

3. Langeviele K 230 (linkervleugel). Geschonden trapgevel (1591) met jaarankers en zandsteenen aanzetstukken.

4. Nieuwstraat H 33. Geschonden gevel (1594) met segmenten termijntogen, waarin dubbele ontlastingsbogen. Gevelsteentje met jaartal.

5. Wagenaarstraat D 78. Trapgevel (XVI B). Lichtkozijn.

6. Lange Noordstraat L 186. Trapgevel (1604) met toppilaster; top gerestaureerd. Gevelsteen met jaaftal.

7. Gravenstraat I 283. Trapgevel (1614). Gevelsteen met jaartal.

8. Pottenmarkt K 175. Trapgevel (1618) met toppilaster en banden. Gesausd. Jaarankers.

9. Hoogstraat I 130. Topgevel met banden (XVII a); top met gezwenkte rollaag.

10. Korte Delft G 3. Trapgevel (XVII a) met waterlijst verbonden aan een der toppen. Hijschbalk. Onderpui en eerste verdieping modern.

11. Kuiperspoort G 81. Trapgevel (XVII a) met halve rondbogen boven de vensters.

12. Kuiperspoort G 86. Trapgevel als voren met banden. Hijschbalk met gebeeldhouwde figuren.

13. Langeviele K 208. Trapgevel (XVII a). Gepleisterd.

14. Pottenbakkerssingel Q 43. Zijgevel, gewijzigde trapgevel met banden (XVII a). Toppilaster met console; steen met wapen van Zeeland. Gesausd.

15. Pottenmarkt K 176. Trapgevel met overhoekschen toppilaster (XVII a).

16. Markt I 15. Trapgevel (XVII a) met banden; top met in-en uitgezwenkte zandsteenen afdekking en thans segmentvormig fronton. Oud topkozijn met steenen dorpel. Onderpui modern.

17. Varkensmarkt I 182. Trapgevel (XVII a), gepleisterd. Anker.

18. Dam Zz. G 58. Top- (vroeger trap-?)gevel (1620-1630) met kroonlijst, zandsteenen banden en hoekblokken en drie geprofileerde waterlijsten. De vensters zijn uitgebroken en van de friezen zijn alleen nog de hoekstukken met maskarons en koppen behouden. Twee steenen met VIVE LA BUSSE, steen met twee gekruiste haakbussen en steen met roos. Vier ankers. Achtertrapgevel. Deur met kalf (midden-XVIII).

19. Lange Burg C 104. Trapgevel (1631) met zandsteenen banden, gesausd. Gevelsteen met jaartal.

20. Lange Delft H 3. De Gouden Sonne (1635) gesticht door Guilielmo Quirijnsen en Marguerite de la Vainquiere. Rijk versierde trapgevel van baksteen met bergsteen, met versierde pilasters in de dammen tusschen, en met medaillons onder de vensters. Top met vleugelstukken aan de trappen en twee schildhoudende leeuwen op de trappen en op den top van het doorbroken fronton, de laatste op een draagfiguur (eene maagd met schild).

In het fries der eerste verdieping: zon en maan. Onder de vensters der tweede verdieping, vier visschen en cartouches en boven die vensters het jaartal en vruchten; boven de pilasters

maskarons. Op de zich hierboven bevindende lijst: dieren in bas-reliëf.

In den top steenen met de wapens van Zeeland en Middelburg en in de tweede verdieping twee groote steenen met half-figuren met passer en haak in bas-reliëf. Onderpui modern. Gerestaureerd.

21. Vlasmarkt K 154. Baksteenen gevel (1646) met banden van zandsteen, geprofileerde Tudorbogen. waarin sluitsteentjes met figuren. Kroonlijst op gesneden houten kopjes. Cartouche met jaartal en twee cartouches met de wapens van Zeeland en Middelburg. Gesausd. Onderpui modern.

22. Lange St. Pieterstraat A 69. Gevel met zandsteenen hoekblokken en banden (1646). Gootlijst, waaronder acht gesneden houten draagkopjes. Gevelsteen: wapen van Hulst en jaartal.

23. Korendijk P 93. Trapgevel (1647) met banden van gele baksteen. Gepleisterd. Gevelsteen mer jaartal.

24. Korte Noordstraat L 80 (1649). In de tweede verdieping Tudorbogen met kopjes op de sluitsteenen, banden en jaartal in de ankers.

25. Achtergracht M 70. Trapgeveltje (XVII A). Gevelsteen.

26. Trapgevels (XVII A): Beddenwijkstraat K 133, Groenmarkt B 28 (geprofileerde waterlijst, gekoppeld steenen drielichtskozijn, oude luiken met gehengen), Heerengracht M 16 (gepleisterd), Kuiperspoort G 81 (halfronde bogen), Lange Sint Pieterstraat F 43, Oude Kerkstraat B 81 en 82, Singelstraat L 166, Vlissingschestraat K 51, Zuidsingel E 27, 30 (gepleisterd) en 36 (gepleisterd), Zusterstraat I 202 en 205 (gepleisterd).

27. Dam Zz. G 60. Topgevel (XVII A) met zandsteenen banden en hoekblokken, twee geprofileerde waterlijsten. Latere top (XVIII), onderpui modern.

28. Gravenstraat I 14. Trapgevel (XVII A) met toppilaster op draagsteen, banden van zandsteen en segmentbogen. Twee

gevelsteenen: wapens van Zeeland en Middelburg en ankers, deels modern. Gerestaureerd.

29. Heerengracht M 15. Trapgevel (XVII A), bloemanker.

30. Hoogstraat I 142 en I 143. Trapgevels (XVII A) met bogen en met banden in gele steen.

31. Koningstraat hoek Hofplein. Trapgevel met toppilaster (XVII A).

32. Korte Breestraat O 181. Topgevel (XVII A) met zandsteenen banden en kruiskozijnen. Poortje met rondboog. Latere top (XVIII a).

33. Korte Geere K 330. Trapgevel (XVII A). Kruiskozijn.

34. Korte Gortstraat I 342. Trapgevel met toppilaster op draagsteen (XVII A). Gepleisterd.

35. Korte Gortstraat K 12. Trapgevel met teruggemetselde half-rond gesloten boogvelden, toppilaster op draagsteen (XVII A). Gepleisterd.

36. Nederstraat O 201. Topgevel met toppilaster (XVII A).

37. Rouaansche kaai G 139. Gevel met Tudorbogen en zandsteenen banden (XVII A). Top (XVIII) en moderne onderpui.

38. Schuitvlotstraat N 167. Trapgevel met banden in gele baksteen en Tudorbogen met twee ontlastingsboogjes (XVII A).

39. Spanjaardstraat F 72. Gevel met zandsteenen banden en segmentbogen (XVII A).

40. Vlasmarkt K 148. Trapgevel met toppilaster op draagsteen en kielbogen (XVII A). Gepleisterd.

41. Vlasmarkt L 21. Trapgevel (XVII A) met toppilaster, segmentbogen beneden en kielboog met twee ontlastingsboogjes boven. Waterlijst.

42. Wagenaarstraat D 93. Zijtrapgevel, bergsteen (XVII A).

43. Zusterstraat I 240. Trapgevel met zandsteenen banden (XVII A).

44. Bellinkstraat G 198. Trapgevel met teruggemetselde halfronde boogvelden (XVII b).

45. Brakstraat O 274. Trapgevel (XVII b) van roode baksteen met banden van gele baksteen en twee geprofileerde waterlijsten. Op de eerste verdieping kielboog, waarin twee ontlastingsboogjes, op de tweede een boog met driepasvulling en op de derde een Tudorboog.

46. Houtkaai H 109. Zijtrapgevel (XVII b), geverfd. Zestien ankers.

47. Sint Janstraat 158. Geprofileerde Tudorbogen (XVII b). Zes ankers.

48. Kapoenstraat B 34. Trapgevel (XVII b) met zandsteenen banden, Tudorbogen, kruiskozijnen en kielboog met twee ontlastingsboogjes.

49. Kinderdijk P 93. Trapgevel (XVII b) met Tudorboog op de tweede verdieping, onderpui modern.

50. Korte Geere K 346. Trapgevel (XVII b) met banden en hoeklijnen in gele baksteen. Drie eenvoudige ankers.

51. Kromme Weele K 102. Topgevel met zandsteenen banden en Tudorbogen (XVII b). Top verdwenen, onderpui modern. Gesausd. Eenvoudige deur met knop (XVIII d).

52. Beestenmarkt K 279. Tudorbogen met engelenkopje (XVII b). Gesausd.

53. Lange Delft A 94. Trapgevel (XVII b) met zandsteenen banden, togen en waterlijsten en twee kruiskozijnen, (XVII b). Onderpui modern.

54. Lange Delft B 124. Trapgevel (XVII b) met overhoekschen toppilaster. Gesausd.

55. Lange Noordstraat L 130. Trapgevel (XVII b) met zandsteenen banden, overhoekschen toppilaster en segmentbogen. Gesausd. Deur en zijlichten (XVIII d).

56. Markt K 8. Trapgevel met zandsteenen banden (XVII b). Zijgevel met Tudorbogen beneden en segmentbogen op de verdieping.

57. Oude Kerkstraat B 80. Trapgevel (XVII b) van gele

baksteen met banden en hoeklijnen in roode steen. Segmentbogen, geprofileerd dakvenster.

58. Seissingel R 237. Achtergevel (XVII b) met gesneden koppen als consoles onder de gootlijst van den achtergevel en den rechter zijgevel. In den tuin een koepel met gesneden omlijsting en deuren (XVIII a) en wapens en monogrammen van J.A. Schorer en M.J.v.d. Putte (gebouwd 1718).

59. Spanjaardstraat E 72. Topgevel met kopje als sluitsteen in den toog (XVII b).

60. Spanjaardstraat E 75. Trapgevel (XVII b).

61. Spuistraat F 105, 140 en 141. Drie trapgevels (XVII b), de laatste gesausd.

62. Vlasmarkt L 16. Trapgevel (XVII b) met toppilaster en zandsteenen hoekblokken. Topvaas, ankers.

63. Balans D 15. Kroonlijst op gesneden consoles, leien dak (midden-XVII).

64. Heerenstraat H 149. Kroonlijst (midden-XVII) op houten consoles, twee geprofileerde waterlijsten, metselmozaiek tusschen de consoles, acht fraaie ankers.

65. Korte Delft F 13. Trapgevel (midden-XVII) met geprofileerde Tudorbogen, deels met ontlastingsboogjes, en zandsteenen banden.

66. Lange Delft B 152. Trapgevel (midden-XVII) met zandsteenen banden, hock- en sluitsteenen en geprofileerde Tudorbogen.

67. Nieuwstraat H 34. Gevel (± 1650) met latere kroonlijst. Gesausd. Poort met rondboog.

68. Reigerstraat A 117. Topgevel met segmentbogen (midden-XVII). Gesausd. Puibalk en kruiskozijnen.

69. Segeerstraat H 74. Trapgevel met voluut aan eene zijde (midden-XVII). Driehoekig fronton boven het topvenster.

70. Gevels met geprofileerde Tudorbogen (midden-XVII): Dam G 76 (met zandsteenen banden), Heerenstraat H 131 (met

kopjes als sluitsteenen), Heerenstraat H 151/152 (met zandsteenen banden en sluitsteenen), Korte Delft A 85 (met zandsteenen banden en sluitsteenen, gesausd), Lange Burg B 8, Lange Gortstraat K 26 (zandsteenen banden), Lange Viele K 219 (zandsteenen banden en sluitsteenen, gesausd), Nieuwe Haven I 103 (sluitsteenen), Pijpstraat N 3 (met gedraaide diefijzers), Spanjaardstraat F 54 (zandsteenen banden, gesausd).

71. Gevels (midden-XVII) met kroonlijst op houten consoles: Heerenstraat H 125 (bladornament), Heerenstraat H 126 en 150, Sint Janstraat I 37, Nederstraat O 195 en 197 (koppen), Penninghoek L 53 (een kopje), Spanjaardstraat E 77 en F 77 (elf koppen).

72. Gravenstraat I 200. Trapgevel (1658).

73. Lange Giststraat F 183. Halsgevel (1660) met zandsteenen banden, geprofileerde Tudorbogen met kopjes, gevelsteen: de Vrijman en drie ankers. In de tweede verdieping twee gevelsteenen met jaartal en oeil de boeuf. Gerestaureerd 1920.

74. Wal B 74. Trapgevel (1660) geverfd. Gevelsteenen met jaartal.

75. Lange Delft B 146. Halsgevel (1667) met zandsteenen banden en geprofileerde Tudorbogen met engelenkopje. Drie gevelsteenen met jaartal en cartouche (schelp) in den top. Zes ankers.

76. Wal B 45. Trapgevel (1668), vier ankers.

77. Groenmarkt B 29. Gevel (1671) met geprofileerde Tudorbogen, zandsteenen banden en geprofileerde puibalk met haken voor de luifel. Drie gevelsteenen met jaartal en eene kruik. Deurknop (XVIII d).

78. Lange Burg C 105. Trapgevel (1675) met toppilaster op draagsteentjes, rechte strekken boven de ramen en gevelsteen.

79. Brakstraat O 252. Trapgevel XVII c.

80. Gravenstraat I 279. Trapgevel met toppilaster (XVII c).

81. Trapgevels (XVII B): Gravenstraat I 198, Gravenstraat

I 256 (harpankers). Korte Breestraat O 176 (gepleisterd), Korte Noordstraat L 83, Ververijstraat N 144 en St. Sebastiaanstraat L 152.

82. Lange Burg B 15. Topgevel (XVII d) met voluutvormige zijstukken en segmentvormig fronton.

83. Lange Gortstraat I 332. Gedrongen trapgevel (XVII d).

84. Wijngaardstraat L 160. Trapgevel (XVII d).

85. Dam, hoek Spuistraat F 146. Houten zijgevel (XVII).

86. Spanjaardstraat F 58. Trapgevel (XVII) met toppilaster op draagkopje. Oeil de boeuf.

87. Vlissingschestraat K 56. Tuitgevel (XVII) met zandsteenen banden en hoekblokken, bogen.

88. Trapgevels (XVII): Bellinkstraat G 189, Gravenstraat I 248 (gepleisterd), I 249 (gesausd), I 272 (segmentbogen) en I 290 (gepleisterd), Dam Zz. G 94 (banden), Heerengracht M 15 (bloemanker) en M 16 (gepleisterd), Hoogstraat I 129 (gesausd) en I 135, Sint Janstraat H 194 (gepleisterd) en I 49 (gepleisterd), Koningstraat E 247 (onderpui met gekoppeld raam- en deurkozijn), Korte Geere K 319, Lange Delft B 129 (gesausd), en I 16 (met zandsteenen banden en hoekblokken, zijtrapgevel), Lange Giststraat F 194 (waterlijst), Lange Gortstraat I 321 (gepleisterd) en I 338 (gepleisterd), Lange Lombardstraat C 85 (achtergevel), Lange Noordstraat C 22 (gepleisterd), C 23 (gepleisterd) en C 42, Lange St. Pieterstraat A 74, Markt K 170 (zijtrapgevel), Nieuwstraat H 31 (gepleisterd), Korte Delft G 15 (met banden), Pottenmarkt K 192 (achtergevel), Vlissingsche straat K 42 (gesausd), K 53 (gepleisterd) en K 57 (kleine gevel met banden), Wagenplein P 12 (gepleisterd), Wal B 59 (geverfd) en B 72 (gepleisterd), Zandstraat Q 195 (gepleisterd) en Zusterstraat I 201.

89. Lange Burg B 9. Topgevel met rechte strekken boven de vensters en vaasje op den top (XVIII b).

90. Korte Delft G 23. Rijzige trapgevel (XVIII B).

Gevelfragmenten (Renaissance).

 

1. Korte Delft G 16. Gevel (XVI B) met banden en hoekblokken van bergsteen, segmentbogen en kruiskozijnen. Top verdwenen, onderpui modern.

2. Lange St. Pieterstraat F 27 (XVII a). Kielboog met ontlastingsboogjes.

3. Gravenstraat I 253 (1631). Geprofileerde Tudorbogen, drie ankers, gevelsteen met jaartal.

4. Vlasmarkt K 150 (1643). Twee geprofileerde bogen met driepasvulling, op draagkopjes. Vier ankers, cartouche met jaartal. Top verdwenen, onderpui modern.

5. Heerenstraat H 170 (1643). Tudorbogen, banden, cartouche met schop, jaarankers.

6. Korendijk P 73 (1647). Tudorbogen en banden, gesausd. Gevelsteenen met jaartal.

7. Langeviele K 219. Gevelfragment met zandsteenen banden en hoekblokken (XVII A). Drie maskarons als sluitsteenen.

8. Haringplaats E 107. Tudorbogen in den zijgevel (XVIIb).

9. Lange St. Pieterstraat A 72. Zandsteenen banden en sluitsteenen in de togen (XVII b).

10. Lange St. Pieterstraat A 77. Kielboog met twee ontlastingsboogjes (XVII b).

11. Spanjaardstraat E 72. Banden en Tudorbogen (XVII b).

12. Spanjaardstraat F 58. Tudorboog (XVII b).

13. Heerenstraat H 141. Zandsteenen hoekblokken en banden, geprofileerde Tudorboog, geprofileerde puibalk (midden-XVII).

14. Heerenstraat H 142. Zandsteenen banden en hoekblokken, geprofileerde Tudorboog, puibalk met bladornament (midden-XVII).

15. Langeviele K 232. Zandsteenen banden en Tudorbogen

met kopjes (midden-XVII), latere kroonlijst (1762).

16. Reigerstraat A 117. Korfbogen (midden-XVII).

17. Wal B 43. Geprofileerde Tudorboog met sluitsteentjes, drie koppen in den cordonband en steen met wapen van Schotland (midden-XVII).

18. Zandstraat Q 194. Zandsteenen banden (midden-XVII), deur (XVIII c).

19. Langeviele K 392. Gevelfragment (1652) met zandsteenen banden en Tudorbogen, gesausd. Gevelsteenen met de wapens van Zeeland en Middelburg en met jaartal.

20. Bellinkstraat G 190. Vier halfronde bogen (XVII). Kroonlijst met zijkrullen (XVII c).

21. Lange Breestraat O 178. Segmentbogen, waterlijsten en ankers (XVII B).

22. Dam Nz. N 15. Uitgebouwd venster op bergsteenen consoles (XVII B). Tuinpoortje (XVII B).

23. Lange Delft I 16. Zandsteenen blokken en hoekblokken (XVII). Kroonlijst (XVIII b).

24. Lange Gortstraat 1344. Halve rondbogen en vier ankers (XVII). Top verdwenen, onderpui modern.

 

C. Gevels in den trant van Pieter Post (pilastertype).

 

1. Spanjaardstraat E 85 (1646). Gevel met baksteenen pilasters in de eerste verdieping met zandsteenen Ionische kapiteelen en lijstbasementen. Jaartal in het fries.

2. Dam Nz. F 147. Dubbel huis ± 1653, waarschijnlijk door Jacob van Campen. Pilasters met Ionische kapiteelen op een plint en doorloopende tot de kroonlijst. In de plint keldervensters met diefijzers en op het dak versierde schoorsteenen.

Inwendig: Gang met stucwerk en gesneden deuren (XVIII b); kamer beneden rechts met stuc plafond, gesneden deur en dessus

de porte (schip) (XVIII b), achterkamer beneden rechts met schoorsteen (XVIII b), dessus de porte; bovenkamers met stuc plafond en eenvoudige schoorsteenen (XVIII), waarin schilderstuk (XIX A); deurbel, in 1683 gegoten door Jacob der Kinderen.

3. Vlasmarkt K 145. Gevel (1665) met Ionische pilasters gelijkvloers en Korinthische in de verdieping, kroonlijst en geprofileerde lijst tusschen de verdiepingen. In de dammen boven de vensters op de eerste verdieping beeldwerk en jaartal op een cartouche. Vooruitspringend middenstuk, bovenlicht met versiering.

4. Dwarskaai G 110 (XVII c). Gevel met pilasters over twee verdiepingen, gescheiden door een geprofileerden band.

5. Lange Giststraat F 181. Gevelfragment (XVII c), met pilasters met zandsteenen basementen, deur met zijlichten.

6. Rotterdamsche kaai O 244 (XVII c). Gevel met pilasters in de eerste verdieping, geblokte kroonlijst met consoles en driehoekig fronton met wapenschilden. Versierde puibalk en plint. Zandsteenen poortje met pilasters met Korinthische kapiteelen en twee dolfijnen in de zwikken naast den rondboog. Architraaf met Latijnsch opschrift op een lint en bovenstuk met twee dolfijnen. Inwendig: twee poortjes, waarvan een met alliantiewapen Schorer - Lampsius, en gesneden trap.

7. Schuitvlotstraat N 164. Gevelfragment (1675) met pilasters op de eerste verdieping. Festoenen op den gevel. Gesausd.

8. Wal B 61. Pilasters met Ionische kapiteelen (XVII B), versierd dakvenster.

Balans D 6, Kantongerecht, zie d 3.

 

D. Versierde gevels in de Lodewijkstijlen en later.

 

1. Lange Delft B 136/137. Tuitgevel (XVII d) met segmentvormig fronton en kopje in den top.

2. Kapoenstraat A 12. Topgevel (XVIII a) met zandsteenen voluten.

3. Lange Delft B 135. Tuitgevel (XVIII a) met segmentvormig fronton en teruggemetselde vierkante velden in den top.

4. Lange Giststraat F 163. Gevel (XVIII a) met kroonlijst met triglyphen en versierde travee. Inwendig: gang met stucwerk Lod. XIV, betimmering (XVIII b), schot met snijwerk. Voorkamer met schoorsteen in stuc en plafond, Lod. XIV.

5. Vlasmarkt K 161. Tuitgevel (XVIIIa) met versierde zandsteenen vleugelstukken.

6. Wal B 41. Tuitgevel (XVIII a) met zandsteenen voluten, segmentvormig fronton en uitgemetselde rollaag.

7. Wal B 57, als Wal B 41.

8. Spanjaardstraat E 68. Gevel (1720) met kroonlijst met consoles, versierde deurtravee met schelpversiering, dam en dakvenster met uitgebogen fronton. Eenvoudige deur. Inwendig: de achterkamer links met Lod. XVI-betimmering, zijden behang, gesneden deuren, vijf dessus de porte (witjes) en twee fraaie schoorsteenen, is voor enkele jaren uitgebroken en verkocht.

9. Dam Zz. G 96. Gevel (1723) met rijkgesneden kroonlijst, waarin consoles. Versierde deurtravee met opschrift: Het Wijnkoopershuis. Gang met stucwerk. Naam in de kroonlijst.

10. Lange Gortstraat I 326. Gevel (± 1725) met kroonlijst met triglyphen, deuromlijsting met consoles en bovenlicht.

11. Lange Delft H 12. Prov. Bibliotheek zie f 8.

12. Lange Noordstraat L 128. Gevel (1733) met rijk gesneden kroonlijst, waarin consoles, travee met gesneden deur en kalf.

13. Zuidelijk Molenwater E 51. Observatorium. Dubbel huis door J. de Munck (1736-1737) met kroonlijst met consoles en met vooruitgemetselde hoekpilasters. Versierde travee, waarin Cupido met aardbol en dolfijnen. De rechtervleugel is later bijgebouwd en het op het huis geplaatste

Observatorium is 1775 afgebroken.

Zuidsingel E 47 (1739) zie: Concerthuis.

14. Lange Delft I 33, hotel Verseput. Dubbel huis (1747) met kroonlijst, waarin consoles; balustrade met potten en engel met twee blanke wapenschilden; bergsteenen plint en travee met rijk gesneden deuromlijsting over twee verdiepingen; gesneden deurkalf. Boven in de travee twee leeuwen met schild en jaartal. Inwendig: gang met stuc-plafond (Mercurius), trappenhuis met gesneden balusters. Achterkamer: muziekzaal met rijk stuc-plafond en betimmering met schoorsteen, buffetnis en dessus de porte, Lod. XVI (XVIII d). Achterkamer met twee dessus de porte (XVIII d). Binnenkamer met schoorsteen en beschilderd doek met pilasters en medaillons (XVIII d). Bovengang met stuc-plafond, kamers met schoorsteenen (midden-XVIII en XVIII d), gepanneleerde blinden (midden-XVIII). Ingebouwde vierkante uitkijktoren.

Hofplein D 73. Zie: Rechtbank.

15. Dwarskaai G 108. Kroonlijst met consoles, deuromlijsting met versierde deurtravee (XVIII b). Vensters met gesneden spiegelboog. Stucwerk in den gang. Achterkamer met wandbeschildering door A. Schouman.

16. Gravenstraat I 265. Gevel met zandsteenen dubbelgezwenkte afdekking eindigende in voluten en met segmentvormig fronton (XVIII b). Houten hijschbalk.

17. Koepoortstraat E 59. Gevel met deuromlijsting en versierde travee (XVIII b).

18. Koepoortstraat N 29. Gevel met vooruitspringend middenstuk, (XVIII b), geblokte zijpilasters en kroonlijst met consoles. Versierde deuromlijsting met versierde deurtravee en versierde vensteromlijstingen. Eenvoudig stoephek. Inwendig: gang met stuc-plafond en houten gesneden portiek (XVIII b). Gesneden kamerdeuren. Voorkamer beneden rechts met stucplafond, op linnen geschilderd behang en schoorsteen met

wandlustres (XVIII b); voorkamer links met stuc plafond, Lod. XIV, schoorsteenmantel (XVIII d) met bovenstuk (XVIII b). Achterkamer rechts, Lod. XIV, met marmeren schoorsteenmantel en spiegel (XVIII d). Achterzaal met stuc plafond, overgang Lod. XIV en XV, buffetnis, schoorsteen, spiegel met witje, drie dessus de porte (witjes) (XVIII b). Klokje van B. van der Cloesen, te 's-Gravenhage (XVIII); in de gang een oeil de boeuf van gebakken aarde.

19. Korte Gortstraat I 340. Gevel met in- en uitgezwenkte rollaag en kleine hardsteenen voluten (XVIII b).

20. Lange Gortstraat K 20. Topgevel Lod. XV (XVIII b) met geprofileerde zandsteenen afdekking en voluten. Gevelsteentje. Onderpui modern.

21. Lange Gortstraat K 19. Gevel (XVIII b), nagenoeg geheel bekleed met hardsteen met kleine dammen van baksteen. Kroonlijst met consoles en friesversiering, gebloktehoekpilasters, raamomlijstingen, dammen onder de vensters en plint van hardsteen. Vooruitspringende middentravee met portiek en balkon op Korinthische kolommen, balkonhek met vazen, gesneden deuren.

Inwendig: gang met Régence-stucwerk en gesneden deuren. Zijkamer met schoorsteen, deuren en lambriseering alsvoren. Binnenkamer met Lod. XV stuc-plafond, deuren en schoorsteen. Tuinkamer met Régence-plafond en schoorsteen, lambriseering en luiken. In de kamer hiernaast een schoorsteen met geschilderde chinoiserie (± 1750). Zomer-eetkamer met eikenhouten plafond, omlijsting en gangdeur, dessus de porte met schilderstuk (XVIII b). Een dessus de porte met geschilderde vogels door J. Vonck (1717) is overgebracht naar Hilversum.

22. Lange Noordstraat L 112. Dubbel heerenhuis (XVIII b) met kroonlijst waarin consoles, middentravee versierd over de eerste en tweede verdieping, eenvoudig stoephek.

23. Langeviele K 377. Gevel met kroonlijst, (XVIII b) versierde travee en gesneden deurkalf.

24. Rotterdamsche kaai 0 241. Hardsteenen gevel met pilasters en kroonlijst (XVIII b). Eenvoudige deuromlijsting en versierde borstweringen onder de vensters.

25. Rouaansche kaai G 122/3. Gevel met gesneden kroonlijst (XVIII b), waarin rijk gesneden consoles en snijwerk onder den voorsprong van het dak. In de eerste verdieping vensteromlijsting met naam: de Zon.

26. Rouaansche kaai G 128. Hardsteenen gevel (XVIII b) met geblokte pilasters in de dammen, doorloopende tot de kroonlijst, en met versierde borstweringen onder de vensters. Balustrade op het dak tusschen de schoorsteenen.

27. Londensche kaai H 55. Topgevel (midden-XVIII) met voluten, kuif op, en potten naast het segmentvormig fronton. Gepleisterd.

28. Spanjaardstraat E 71. Gevel met kroonlijst (1773) en eenvoudig versierde deurtravee.

29. Lange Gortstraat K 23. Gevel (XVIII c) met vooruitspringende hardsteenen middentravee en kroonlijst met consoles, versierde raamomlijsting en hardsteenen plint. Inwendig: hal met kolommen en stucwerk met de wapens van W. van Citters en G.P. Broenken. Voorkamer met witmarmeren schoorsteenmantel, waarin schoorsteenstuk, en twee dessus de porte door Abr. Busschop. Achterkamer met marmeren schoorsteenmantel, gesneden spiegel en zijden behang, stuc plafond Lod. XV en drie dessus de porte; grauwtjes. Voorkamer rechts met schoorsteen en schoorsteenstuk van Abr. Busschop Achterkamer met drie dessus de porte: putti in 't grauw door Geeraards.

30. Rouaansche kaai G 141. Gevel (XVIII c) met kroonlijst en consoles; vooruitspringend middenstuk, versierde vensteromlijsting en hardsteenen paneelen.

31. Wagenaarstraat E 285. Dubbel huis (XVIII c) met vooruitspringend middenstuk, hardsteenen plint en vensteromlijstingen. Versierde travee en bordes.

32. Korte Noordstraat L 108. Gevel (XVIII d) met in het midden uitgebogen kroonlijst met venster.

33. Lange Noordstraat C 26. Dubbel huis (XVIII d) met vooruitspringend middenstuk. Hardsteenen gevel met kroonlijst en groot driehoekig fronton over het middenstuk en balustrade boven de zijvleugels. Gelijkvloers versieringen in de dammen boven de middelste vensters; in de verdieping zijn de dammen doorgevoerd als pilasters met fantasiekapiteelen, bekroond door een vaas. Thans: Zeeuwsch Genootschap.

34. Vlasmarkt L 18 (XVIII d). Kroonlijst met driehoekig fronton, waarin vensters, geplaatst op een ouderen gevel.

35. Wagenaarstraat D 84. Vlakke zandsteenen gevel (XVIIId), geverfd, met vooruitspringend middenstuk en fronton. Deuromlijsting tusschen dubbele pilasters met Ionische kapiteelen met festoenen en rijk versierde architraaf.

36. Lange Noordstraat L 127. Dubbel huis (1825) met kroonlijst en driehoekig fronton over het vooruitspringend middenstuk, geflankeerd door balustrades. Deur en omlijsting met ranken en versierd middenvenster der verdieping, gevat tusschen klauwen als vleugelstukken. Aan beide zijden van dit venster terugliggende vakken met beeldwerk (attributen van de kunst). Inwendig: in de bovenkamer rechts, schoorsteen met schoorsteenstukje.

 

E. Eenvoudige gevels in een der Lodewijkstijlen met jaartal op de kroonlijst.

 

1. Londensche kaai H 60 (1686?)

2. Lange Sint Pieterstraat F 34 (1710).

3. Lange Sint Pieterstraat F 51 (1710, in Romeinsche cijfers).

4. Groenmarkt C 86 (1711).

5. Lange Burg C 98 (1711). Consoles.

6. Kinderdijk P 89 (1712). Hijschbalk, eenvoudige deur met omlijsting en gesneden kalf.

7. Lange Singelstraat N 178 (1713).

8. Lange Noordstraat L 185 (1714). Gesneden houten dessus de porte in de gang.

9. Markt I 3 (1714). Kroonlijst met triglyphen.

10. Wal B 41 (1714).

11. Lange Delft B 143 (1717, in Romeinsche cijfers).

12. Langeviele K 226 (vroeger: 1717).

13. Lange Delft H 2 (1719).

14. Wal A 6 (1720).

15. Pottenmarkt K 192 (1721). Achtergevel: trapgevel (XVII).

16. Korendijk P 72 (1722).

17. Korte Giststraat A 128 (1722).

18. Lange Giststraat F 204 (1723). Consoles.

19. Langeviele K 390 (1724).

20. Dam Zz. G 61 (1725).

21. Kinderdijk P 113 (1725). Deur, deuromlijsting en versierd kalf.

22. Lange Burg C 99 (1725, in Romeinsche cijfers).

23. Lange Burg C 100 (1725).

24. Langeviele K 222 (1725). Consoles.

25. Sint Janstraat I 57 (1726). Consoles.

26. Pottenmarkt K 172 (1726).

27. Rouaansche kaai G 152 (1726).

28. Vlasmarkt K 172 (1726). Consoles.

29. Wal B 47 (1726). Consoles.

30. Lange Burg B 20 (1727).

31. Nieuwe Haven I 117 (1727).

32. Nieuwe Haven I 118 (1727).

33. Vlissingsche straat K 52 (1727).

34. Lange Delft B 140 (1728). Consoles.

35. Langeviele K 217 (1730).

36. Lange Burg B II (1731).

37. Lange Delft B 151 (1732) en een appel in de kroonlijst.

38. Lange Gortstraat K 24 (1732, in Romeinsche cijfers), stoephek.

39. Lange Singelstraat N 206 (1732). Consoles.

40. Kromme Weele K 103 (1732). Consoles.

41. Houtkaai H 112 (1733). Een haan in de kroonlijst.

42. Londensche kaai H 51 (1733).

43. Gravenstraat I 271 (1734). Consoles.

44. Kapoenstraat B 36 (1734), gevel gewijzigd.

45. Korendijk P 64 (1734). Consoles.

46. Korte Noordstraat L 85 (1734).

47. Wal A 5 (1734). Een beer in de kroonlijst. Consoles.

48. Dam ZZ. G 39 (1735). Consoles.

49. Gravenstraat 1287 (1735). ‘De Hoop’ in de kroonlijst.

50. Korte Delft F 16 (1735).

51. Korte Delft F 17 (1735). Consoles.

52. Lange Gortstraat K 6 (1735).

53. Lange Singelstraat N 195 (1735), deuromlijsting met versierde sokkels.

54. Rouaansche kaai G 121 (1735). ‘Neptunus’ in de kroonlijst.

55. Abdijpoort A 133 (1736). Wapen van Jeruzalem in de kroonlijst. Consoles.

56. Korte Burg D 12 (1736). ‘Kl. Abeele’ in de kroonlijst.

57. Houtkaai H 121 (1736). ‘Londe boot’ in de kroonlijst.

58. Korte Breestraat O 174 (1736). Een hamer in de kroonlijst.

59. Korte Noordstraat E 12 (1736).

60. Korte Noordstraat L 87 (1736).

61. Lange Burg B 13 (1736).

62. Lange Gortstraat K 35 (1736). Consoles.

63. Langeviele K 197 (1736).

64. Langeviele K 214 (1736). Een ploeg in de kroonlijst.

65. Rouaansche kaai G 135 (1736).

66. Bree E 133 (1737), evenzoo Bree E 134, 135 en 137.

67. Gravenstraat I 184 (1737).

68. Korendijk P 82 (1737). ‘Nieuwe winckel’ in de kroonlijst.

69. Lange Delft H 20 (1737).

70. Londensche kaai H 50 (1737). Consoles.

71. Langeviele K 200 (1737).

72. Segeerstraat H 70 (1737).

73. Lange Gortstraat I 363 (1737).

74. Zuidsingel E 41 (1737).

75. Hoogstraat I 127 (1738).

76. Kinderdijk P 90 (1738). Consoles, deuromlijsting en kalf.

77. Lange Burg B 12 (1738).

78. Lange Gortstraat I 320 (1738).

79. Korte Noordstraat L 74 (1739). Consoles.

80. Lange Delft B 144 (1739). Consoles.

81. Lange Gortstraat K 33 (1739). Een haantje in de kroonlijst.

82. Bierkaai G 207 (1741). Consoles.

83. Lange Breestraat O 145 (1743).

84. Lange Singelstraat N 186 (1743).

85. Vlissingschestraat I 164 (1743). Cartouche in de kroonlijst.

86. Lange Singelstraat N 179 (1744). ‘De Vinckeboom’ in de kroonlijst.

87. Lange Singelstraat N 191 (1744). Versierde deuromlijsting met zijlicht en hardsteenen plint.

88. Lange Burg C 102 (1745).

89. Lange Singelstraat N 190 (1745).

90. Lange Noordstraat C 17 (vroeger: 1747). Consoles.

91. Kinderdijk P 110 (1749). Gesneden lint in de kroonlijst.

92. Pottenmarkt K 410 (1749).

93. Lange Noordstraat L 131 (1751, in Romeinsche cijfers). Consoles.

94. Lange Sint Pieterstraat A 61 (1752).

95. Vlasmarkt L 19/20 (1753).

96. Lange Sint Pieterstraat A 62 (1754). Consoles.

97. Londensche kaai H 54 (1754). Pijnappel in de kroonlijst.

98. Korte Delft G 9 (1756).

99. Lange Geere K 243 (1756).

100. Kuiperspoort G 79 (1756).

101. Rouaansche kaai G 140 (1759). Consoles.

102. Langeviele K 223 en K 224 (1760).

103. Markt K 7 (1760).

104. Wal B 73 (1761).

105. Lange Gortstraat J 319 (1762).

106. Langeviele K 232 (1762), zie: Renaissance. Latere kroonlijst op een ouderen gevel (XVII c).

107. Wal A 4 (1762). Consoles.

108. Houtkaai H 113 (1763). ‘Noordzee’ in de kroonlijst Consoles:

109. Lange Geere K 242 (1763).

110. Gravenstraat I 286 (1764). Consoles.

111. Lange Sint Pieterstraat F 32 (1764).

112. Spanjaardstraat E 84 (1764).

113. Gravenstraat I 270 (1765). Consoles.

114. Korte Delft G 10 (1765). Consoles.

115. Gravenstraat 1 285 (1766). Consoles.

116. Nieuwstraat G 226 (1766).

117. Koepoortstraat N 35 (1767?)

118. Korte Delft G 1 (1768). Consoles.

119. Lange Burg B 21 (1769).

120. Langeviele K 382 (1770). Vijf ankers.

121. Spuibrug F 80 (1776). Consoles.

122. Heerengracht M 25 (1778).

123. Korte Delft F 26 (1778).

124. Korte Delft F 24 (1779). Eene ster in de kroonlijst.

125. Brakstraat O 265 (1780).

126. Londensche kaai H 67 (1780). In de onderpui hardsteenen koppen (XVII A).

127. Segeerstraat H 76 (1783). Consoles.

128. Houtkaai H 120 (1784). ‘Rense Wijnvat’ in de kroonlijst.

129. Londensche kaai H 65 (1785). Kroonlijst met blokjes en consoles, gesneden deur met zijlichten. Gesneden bovenlicht in de gang.

130. Londensche kaai H 66 (1785).

131. Lange Giststraat F 175 (1786). Met triglyphen en blokjes in de kroonlijst. Consoles. Onderpui modern.

132. Rotterdamsche kaai O 247 (1786).

133. Rotterdamsche kaai O 246 (1787).

134. Lange Singelstraat N 183 (1789).

135. Korte Delft G 2 (1789). Consoles.

Zie ook blz. 165: 8 (1720, 9 en 28 (1773) 12 (1733) 14 (1747) en 28 (1773).

Onder het groote aantal ongedateerde gevels met kroonlijst met gesneden consoles (XVIII b-XIX b) vallen te vermelden:

136. Dam F 152/153 (1838, volgens bescheiden).

137. Dam N.Z. N 13.

138. Dam N.Z. N 17/19.

139. Dam N.Z. F 148 (versierde kroonlijst).

140. Koestraat K 291. Breede gevel (zes vensters) met consoles, waarvan de middelste versierd met eene lelie.

141. Korte Delft G 7. De naam ‘den Berg Etna’ in de kroonlijst.

142. Korte Delft G 13. Kroonlijst met eierlijst (XIX a).

143. Korte Noordstraat E 15. Drie koppen op de consoles.

144. Lange Noordstraat C 43. Hooge gevel met kroonlijst en consoles.

145. Lange Sint Pieterstraat F 39. Eikentakvormige versiering boven en op de deur.

146. Molenwater N 45. Rococoversiering boven de vensters.

147. Nieuwe Haven I 103 met een vampyr onder de kroonlijst.

148. Pottenmarkt K 407, met consoles in bladvorm.

149. Rouaansche kaai G 118, (1760). Hardsteenen plinten onder de vensters, deur met zijlichten. Inwendig: gesneden trap.

150. Rouaansche kaai G 129. Bovenlicht met zwaan, versierde deur (XVIII b). Inwendig: gang met medaillons in stuc, trapgat met stuc, waarin wapens van Parker en Brouwer Thysen, Lod. XIV, gesneden houten balustres (XVIII A). Voorkamer met marmeren schoorsteenmantel, Lod. XVI (XVIII d) en suite met betimmering (borstwering) en zwart marmeren schoorsteenmantel, Lod. XV, met rijk gesneden bovenstuk en schilderstuk (allegorie op de rechtspraak (midden-XVIII). Achterkamer met stuc plafond, Lod. XIV, schoorsteen Lod. XV en buffetnis, dessus de porte zonder schilderstuk.

151. Segeerstraat H 100. Versierde deuromlijsting (XVIIIb).

152. Molstraat F 84. Kroonlijst met triglyphen, deuromlijsting (XVIII B).

153. Zuidsingel E 35. Kroonlijst met triglyphen (XVIII d).

 

F. Pakhuizen.

 

1. Stroopoort B 70. Pakhuisgevel (XVII A) met rechte strekken boven de vensters en uitgemetseld nisje op consoles in den top; in de gevelhoeken twee gemetselde raadjes. Twee waterlijsten. Top verdwenen, thans tuitgevel.

2. Koorkerkhof A 112. Pakhuisgevel (midden-XVII). Kroonlijst op gesneden consoles.

3. Ververijstraat N 150. Pakhuisgevel met hijschbalk (midden-XVII).

4. Ververijstraat N 156. Pakhuisgevel met hijschbalk (XVII B).

5. Spanjaardstraat F 56. Trapgevel (XVII d).

6. Kinderdijk P 109. Pakhuisgevel (XVII) met gekoppelde deur- en raamkozijnen.

7. Kinderdijk P 119, 120 en 122. Pakhuisgevels met trapgevels (XVII b). Gepleisterd.

8. Kinderdijk P 121. Pakhuisgevel, vroeger trap-, nu tuitgevel (XVII b). Gepleisterd.

 

Pakhuizen der V.O.C. zie d. 8.

 

G. Molens.

 

1. Seisbolwerk Q 297 (1728). Steen met jaartal in den deurboog. Twee steenen met de wapens van Middelburg en Zeeland en vier blanke wapenschilden. Jaartal in de kap.

 

Details van buitenarchitectuur (voorzoover nog niet vermeld).

 

A. Poortjes.

 

1. Nieuwe Haven I 118. Geprofileerd zandsteenen poortje (XVI A) met korfboog en kraalprofiel. Mogelijk een poortje van het in 1474 gestichte klooster der Grauwe Zusters bachten 's-Gravenhove.

2. Hoogstraat I 144. Eenvoudig poortje (1592).

3. Korendijk P 66. Geprofileerd zandsteenen poortje met kielboog op kopjes (XVI d).

4. Londensche kaai H 64. Geprofileerde zandsteenen poort (XVI d).

5. Nieuwstraat G 216. Renaissance poort (1612). Leeuwenkop als sluitsteen en jaartal op de pilasters.

6. Bogardstraat D 55. Zandsteenen poortje (1620) met kop op den sluitsteen van den boog en driehoekig fronton, waarin drie tonnetjes en brouwerijgereedschap.

7. Hofplein D 74. Zandsteenen poortje (1620) van de vroegere bierbrouwerij met masker op den sluitsteen van den boog en driehoekig fronton, waarin een leeuw met wapen: drie tonnetjes, en twee vazen. Op de architraaf naam en jaartal.

8. Penninghoeksingel bij de Korte Noordstraat. Achteruitgang van L 108. Tuinpoortje (1629) met kop als sluitsteen van den boog en jaartal op de zijpilasters.

9. Groenmarkt B 28. Hardsteenen poortje (XVII A) met smeedwerk (XVIII a) in den rondboog.

10. Burgemeester Takstraat. Zandsteenen poortje (XVII A), geplaatst in een modernen tuinmuur.

11. Spuistraat F 147. Zandsteenen tuinpoortje (XVII c) met knop en slotplaat.

12. Bellinkstraat bij Korte Delft. Zandsteenen tuinpoort (XVII c), boog met sluitsteen, dekstuk op draagsteenen en gebeeldhouwde pilasters.

13. Kuiperspoort G 68. Eenvoudig tuinpoortje (XVII).

Zie: verder: f 6; g Gothisch 6; Renaissance 32 en 67; Fragmenten 22; Pilastertype 6.

 

B. Deur- en vensteromlijstingen, deuren, enz.

 

1. Segeerstraat H 107. Deuromlijsting en kalf (XVII b).

2. Vlissingschestraat I 177. Deurkozijn met zijlichten, waarboven drie gekoppelde vensterkozijnen (XVII b).

3. Lange Giststraat F 181. Deur met zijlichten (XVII c).

4. Molenwater N 49. Deurkozijn met zijlicht en consoles (XVII c).

5. Nieuwe Haven I 114. Deurkozijn met boven- en zijlichten (XVII c).

6. Molstraat F 94. Deurkozijn met zijlichten (XVII c).

7. Lange Lombardstraat C 79. Gekoppeld deur- en dubbel raamkozijn (XVII).

8. Noordweg S 221. Hekposten met uitgemetselde dammen en bekroning (XVII B).

9. Bleek E 99. Deuromlijsting met zijlichten (XVIII A).

10. Lange Giststraat F 205. Gekoppeld deur- en raamkozijn (XVIII A).

11. Wagenaarstraat D 86. Gekoppeld deur- en raamkozijn (XVIII A), oude smidse.

12. Bogardstraat D 34. Deuromlijsting en kalf (XVIII b).

13. Lange Giststraat F 203. Kalf en deur (XVIII b).

14. Langeviele K 378. Deur en kalf (XVIII b).

15. Rouaansche kaai G 127. Eenvoudige deuromlijsting met kalf en zijlichten (XVIII b).

16. Groenmarkt B 31. Deur met klopper (XVIII c.)

17. Heerengracht M 17. Deuromlijsting met kalf en deur (XVIII c).

18. Lange Singelstraat N 192. Deur, kalf en bovenlicht (XVIII B?).

19. Kinderdijk P 97. Eenvoudige deuromlijsting met consoles (XVIII B), deur (XVIII d).

20. Penninghoeksingel L 37. Deuromlijsting met boven- en zijlichten (XVIII B).

21. Wal A 8. Bovenlicht met alliantiewapen (? en de Jager) (XVIII B).

22. Bogardstraat D 34. Bovenlicht met wapen (XVIII B).

23. Seisweg R 141. Hoeve het Hoogland. Eervoudig hek (1790). Aan het huis een steep met: C. Haak (1776).

24. Blindenhoek C 45. Deur met ramskop (XVIII d).

25. Dam ZZ. G 29. Gesneden winkeldeuren (XVIII d).

26. Spanjaardstraat E 82 a. Deuromlijsting (XVIII d).

27. Vlissingsche straat K 59. Deuromlijsting en slotplaat (XVIII d).

28. Wal B 61. Eenvoudige deur (XVIII d).

29. Balans D 4. Deur met Mercuriuskop (± 1800).

30. Seisdam Q 20. Deurkozijn met zijlichten en driehoekig fronton (± 1800).

 

Zie verder: g Renaissance 20, 51, 55 en 67. Pilastertype 5, Lod. gevels 8, 12, 14, 15, 18, 21, 23, 35 en 36. Eenv. Lod. gevels 6, 21, 53, 87, 145, 150, 151, 152 en Pakhuizen 6.

33. Lange Giststraat F 188. Steenen kelderkozijnen (XVI B).

34. Vlasmarkt L 14. Gekoppeld kruiskozijn (± 1600).

35. Nieuwstraat G 223. Gekoppelde steenen kruiskozijnen op de eerste verdieping (XVII A).

36. Groenmarkt B 28. Geribde luiken en hangen (XVII A).

37. Rotterdamsche kaai O 227. Bovenlicht (XVII B).

38. Pijpstraat N 10. Kruiskozijn (XVII).

39. Kinderdijk P 114. Versierde travee en deuromlijsting met zijlichten (XVIII a).

40. Korte Noordstraat L 77. Dubbel dakvenster met driehoekig fronton, hijschbalk en kroonlijst met consoles (XVIII A).

41. Molenwater M 164 (gasfabriek). Groote houten zonnewijzer met voluten en stadswapen (XVIII b). Afkomstig van het stadhuis.

42. Lange Gortstraat K 36. Dakvenster met gekoppeld kozijn met driehoekig fronton (XVIII d).

43. Molstraat F 94. Stoephek (XVIII).

44. Spanjaardstraat F 64. Stoepwangen (XVIII).

45. Molstraat N 22. Knop en bel (XVIII d).

46. Aan den Seisweg R 141: Het Hoogland, hekposten (1790).

47. Seisweg R 80. Poortje met Mercuriuskop als sluitsteen en jaartal (1619).

48. Seisweg R 128. Hoeve La Solitude. Hekposten met vaas (XVIII d).

49. Spanjaardstraat P 63. Stalhouderij. Twee beelden,

Geloof en Hoop (XVII), en gevelsteen (1779) met wapen (vijf ringen) en: S. Crijnse. Op den zijmuur van het aangrenzend pand drie, later opgeschilderde tableau's (XVIII d).

Puibalken, zie: g Renaissance 58, 68, 77, Fragmenten 13 en 14 en Pilastertype 6.

 

Gevelsteenen.

 

Kuiperspoort G 85 (als stoepzerk) (1(5)86), Oude Kerkstraat B 96 (1587: tusschen rozen), Schuitvlotstraat N 208: opschrift (1592), Rotterdamsche kaai O 280 en 281 (beide: 1594), Segeerstraat H 73 (1594), Koestraat K 296 (1597), Vischmarkt H 166 (1604), Kapoenstraat A 17, twee steenen: De drie vaere gesichten (1609-1874, woonhuis van Hans Lipperheym, de steen is later geplaatst), Gravenstraat I 197 (1611) Langeviele K 387 (1611), Dam NZ. N 20 (1615 in den zijgevel), Langeviele K 194 (1616), Maisbaai P 126: V O C, waaronder: M (1616), Seisweg R 80 (1619) en kop, Markt K 163: Toren met wapens van Zeeland en Middelburg (1622), Achtergracht Klein Vlaanderen M 70: opschrift: In lange geen ende (XVII a), Korte Noordstraat L 74: zwaan (XVII a), Gravenstraat I 276 drie steenen, wapens van Zeeland en Middelburg (1631), Dam NZ. N 6, drie steenen: haan, wapens van Zeeland en Vlissingen en opschriftsteen: Met Christo Rijck in als (1638), Lange Noordstraat C 21 (1648), Kromme Weele L 28: zakkendrager en wapens van Zeeland en Veere (1649, afkomstig van het zakkendragershuis te Veere), Nieuwstraat G 216: wapen van Zeeland (1650), Bree E 142 (XVII A), Dam ZZ. G 59 (midden-XVII), Kinderdijk P 105: In de dry teertonnen (midden-XVII), Nieuwstraat G 226: Sint Pieter (XVII A), Oude Kerkstraat B 79: wapenschild (midden-XVII), Lange St. Pieterstraat F 42: boom, (midden-XVII), thans in modernen gevel, vroeger in Oude Kerkstraat B 83, Molenwater N 48: drie steenen, kuipersbedrijf, (1655) in modernen gevel, Seisstraat Q 1: Dit

is in den drye Duven (1657), Gravenstraat I 200. (1658), Zusterstraat I 244 (1661), Schuitvlotstraat 0 296 (1674), Schuitvlotstraat N 164 (1675), Lange Burg B 4 (1676) en: de Burg, Molstraat N 26 (1680), Latijnsche Schoolstraat C 52: Illustre Gymnasium Reip: Medioburgensis Inauguratum MDCXCV, Lange Delft H 8: Twee gekruiste haakbussen, Vive la busse (1695), Noordpoortstraat M 7 (1699), Gravenstraat I 280: Fortuna en wapens van Zeeland en Middelburg (XVII B), Pijpstraat N 213: Eikenboom (XVII B), Vlasmarkt L 4: drie steenen, wapens van Zeeland en Middelburg en Sint Joris (XVII B), Bellingstraat G 192: engel (XVII), Dam F 95: den gouden pot (XVII) in den achtergevel, Domburgsch Schuitvlotstraat: wapen van Zeeland (XVII), Korte Delft G 27: wapen (XVII), Korte Geere K 339: lelie (XVII), Lange Delft A 89: leeuw (XVII), Rouaansche kaai G 157: wapen van Kruiningen (XVII) in den achtergevel, Segeerstraat H 88/89: cartouche (XVII), Twee steenen (XVII), wapens van Zeeland en Veere, afkomstig uit Veere, thans ingemetseld op de binnenplaats van de Steenrotse, Lange Lombardstraat C 69. (1711), Veersche weg T 13/14: I.H.D.K. Poelwijck (1724), Schuitvlotstraat N 163 (1727), Domburgsch schuitvlot Q 212: Den Blauselmole (1732), Nieuwe Oosterschestraat N 83 (1733), Korendijk P 48: Luyck (1735), Kapoenstraat A 17 (1736), Nieuwe Poortstraat P 147: stichtingssteen (1738), Koepoortstraat N 34: haan (1742), Korte Breestraat O 180: paard (XVIII A), Lange Singelstraat N 203: schaap en drie boompjes (XVIII A), Seisweg R 91: Kleyn Wynen Daale (1764), Brakstraat O 265 (1780), Lange Lombardstraat C 66 (1782) in cartouche en steen met: Canton, Spinbrug F 82a: In den meesten voorspoet, Behoeft men den besten raet (1794), Spinbrug F 82: In tegenspoed koomt geduld te baat (XVIII d), Molenwater M 164: wapens van Zeeland en Middelburg (XVIII), Turfkaai H 173: console met valk (XVIII), Ververijstraat N 129: korenbloem (XVIII).

Zie verder: g Renaissance 2, 4, 6, 7, 14, 18, 19, 20, 21, 22, 25, 28, 73, 74, 75 en 77. Fragmenten 3, 4, 5, 6, 17 en 19. Pilastertype 3 en Lod. gevels 20. Zie ook: d 2, 14, 17 en 18, e 1 en 3 en f 6 en 11.

 

Ankers.

 

Jaarankers: Lange Giststraat F 188 (15-0, XVI B), Hoogstraat I 144 (1592), Nederstraat O 188 (1593), Lange Lombardstraat C 70 ((16)22), Gravenstraat I 276 (1631), Heerengracht M 35 (1651), Puntpoortstraat (1734), Volderijlaagte M 74 (176-). Sierankers: Gravenstraat I 252 (XVII A), Gravenstraat I 380 (XVII B), Lange Burg C 87 (XVII B), Lange Gortstraat I 328 (XVII B), Dam NZ. N 20 (XVII), Lange Noordstraat L 129 (XVII), Nederstraat O 200 (XVII), Langeviele K 382 (± 1700), Zie verder: g Gothisch 4; Renaissance 3, 8, 17, 18, 24, 28, 29, 46, 47, 50, 62, 64, 73, 75, 76, 81 en 88. Fragmenten 3, 4, 5 en 24.

 

Details van binnenarchitectuur.

 

1. Korte Delft F 18. Schouwkap met steenen wangen met kraalversiering: sleutelstukken (XVI B).

2. Markt K 6. In de balken de wapens van Magnus, Magnus - Mersen en Mersen (XVII A).

3. Lange Noordstraat L 131. Gesneden trapleuning met wapen van Lesage (XVII A). Aan de balken de wapens van de Moucheron - Gerbier en de Moucheron - Cromvliet.

4. Bogardstraat D 39. Schouwkap op steenen beelden (XVII B).

5. Spanjaardstraat F 58. Portiek (XVII B).

6. Londensche kaai H 57. Gesneden trap met balusters en wapen van Sandra (XVII B).

7. Koorkerkhof A 122. Schouwkap op steenen beelden (XVII).

8. Rotterdamsche kaai C 238. Kinderbalken en balksleutels (XVII).

9. Langeviele K 205/206. In de keuken een schoorsteen met alliantiewapen: v.d. Putte en v.d. Brande (± 1700).

10. Dam NZ. N 20. Sleutelstukken, balken (XVII), eenvoudige schoorsteen (XVIII).

11. Dwarskaai G 109. Gang met stuc, medaillons en wapens (XVIII A). Achterzaal met beschilderd behang (vogels, door A. Schouman) (XVIII c).

12. Lange Noordstraat L 132 (Thans kweekschool). Gang met stuc, trapgat met stuc en trap met gesneden balusters (XVIII A). Wachtkamer voor met kleinen schoorsteenmantel met imitatie-Chineesche karakters (XVIII B). Voorkamer met Lod. XVI betimmering, borstwering en deuren, stuc plafond (zon), schoorsteen van grijs marmer met grauwtjes, damspiegel en dessus de porte (XVIII d). Directeurskamer achter, met Lod. XVI betimmering, stuc plafond Lod. XIV, marmeren schoorsteen, drie spiegels, witje en gesneden deuren (XVIII d). Doorgang hiernaast met Lod. XVI betimmering en drie dessus de porte met witjes (XVIII d).

13. Dam F 96. Voorkamer Lod. XVI (1762), betimmering met wapen van Steven van den Bosch en jaartal, deur met dessus (grauwtje). Beschilderde behangsels (XVIII B) door V. Opp.... Tegeltableau (XVIII).

14. Lange Giststraat F 186. Achterkamer met betimmering, schoorsteenmantelen spiegellijst met wapen van Trezel (XVIII d).

Schouw en kap met steenen wangen (XVII A) uit een huis aan de Oude Kerkstraat B 83, thans in Domburg.

Twee schouwen (XVII b) uit een huis aan de Langeviele, thans op Ter Hooge in Koudekerke.

Schoorsteen (XVIII d) uit een huis aan de Londensche kaai H 63, thans op de Boede in Koudekerke.

Zie ook: g Gothisch 2; Renaissance, 2 en 6 en Lod. gevels 4.

Verzamelingen.

 

1. Stedelijke oudheidkamer in het Raadhuis, opgericht 1841.

Catalogus door W.O. Swaving, 1910, bevat o.a.:

model van de kap van den Stadhuistoren in 1592 (Cat. 35), model van het stadhuis in carton, door Magnus Hasselgren uit Stockholm (1793, Cat. 36), burgemeestersstoel (1594, cat. 325), zilveren zegelstempel: Middelburg ad causas (XV B, cat. 354; het eerst vermeld in 1477), koperen zegelstempel Middelburg door F. Bellaert (1595, cat. 355) en verschillende stempels (XVII-XIX a), keur van Zeeland (1496), hs. met miniatuur van Philips den Schoone (cat. 318), Guldenregister (cat. 291) met prachtband (1699), gebeeldhouwde beelden van sleutelstukken uit het Sint Barbaragasthuis, afgebroken 1867 (XV, cat. 41) en sluitsteen met Lam (cat. 42), modellen van den Sint Janstoren, toestand XV-1716, de laatste door Pieter Graafschap, cat. 26-30), rouwborden uit de kerken (1580, 1626, 1627 en 1637), gebeeldhouwd wapen van het oude orgel in de Nieuwe Kerk (cat. 378), model van de werf der O.-I. Compagnie te Middelburg in hout (1785, cat. 39), geschilderd bord der kleine school (XVII a, cat. 60), portaal met briefpaneelen en oud beslag uit het huis van Adolf Hardinck (XVIa, cat. 44) en kastbetimmering alsvoren (XVIa, cat. 46), gevelsteenen, zeldzame collectie gildezaken: penningen, bekers, gegraveerde bladen, insignes, gildeboeken met teekeningen in waterverf (XVII-XIX, cat. 298-316), twee koperen dormants met merken van de goudsmeden (XVIIIa en XIX a, cat. 429 a), gedreven zilveren bokaal van de Kiesheeren door Ph. Briée (1769, cat. 175), gedreven zilveren drinkschaal vereerd aan Evert Heyndricx (1590, cat. 170). Keuren: Vlissingen en bloem, cat. 170), butte van Karel V (1522, cat. 43 door Conr. Meyt). Muziekinstrumenten, waaronder twee bombarden (1560, cat. 169), door J. van Celcken, schilderijen: Reede te Arnemuiden (XVI d, cat. 105), schip op de reede (1620,

cat. 106), regentenstukken van het Kuipersgilde (XVII en 1645, cat. 119 en 120); walvischrib met hierop geschilderde ontleedkundige les door O.I. Steenweg (XVIII a, cat. 129) enz., verschillende penningen en stempels en oudheden van lokaal belang.

Een gedeelte der in den Catalogus beschreven oudheden is over vcrschillende kamers van het raadhuis verspreid en aldaar beschreven.

 

2. Verzameling van het Zeeuwsch Genootschap.

 

Opgericht te Vlissingen 1769, overgebracht naar Middelburg 1803. Catalogus 1890. De verzameling bevat o.a.:

houten gevel van het huis Sint Pieter aan de Lange Delft (XV d, afgebroken 1888), met overspringende verdieping, waarin gekoppeld vierlichts raamkozijn. Top met driepasvulling, kruiskozijn en beeldje van Sint Pieter (cat. 205), modellen van de Korenbeurs (XVIII B, afgebroken 1848), de Kraan (1746, cat. 231 en 232), het Raadhuis te Vlissingen (1599-1809, cat. 260) en de Beurs aldaar, de kerkjes te 's Heer Arendskerke en te Sinoutskerke, collectie Romeinsche votiefsteenen en andere vondsten uit Domburg (Nehalenniabeelden, beschadigd bij den kerkbrand aldaar in 1848) en Westkapelle; Germaansche oudheden gevonden te Domburg, Serooskerke, Wolfaartsdijk, Schouwen (doodkist), gevelsteenen, tegels (XIII-XVII), buffet van schelpen door Dr. Job. Baster (1775, cat. 206), fragment grafteeken Roomsch Koning Willem II uit de Koorkerk, grafzerk J. van Grijpskerke (1657), twee verguld zilveren bodeteekens van het Departement Schelde en Maas (XIX a, cat. 1043), gebeeldhouwd blazoen der kamer: het boompje van Jesse (1598, cat. 229), zilveren ketens der boogschutters te Heinkenszand (eind XVI en XVIII B, cat. 285 en 286) en te Veere (XVIII b), wiel van M. Az. de Ruyter (cat. 266), verrekijkers van Z. Jansen (XVI d, cat. 212), stool van Maximiliaan van

Bourgondië (1558) uit Gapinge (cat. 278), albasten altaarstuk uit Noordgouwe uit het klooster Sion (XVI c, cat. 290) koperen fundatieplaat uit Sint Pauwels in Oost Vlaanderen (1509, cat. 309), Zeeuwsche kamer (cat. 468 vlg.), diverse vondsten uit Reimerswaal, uitgebreide prentverzameling over Zeeland, collectie penningen, munten en stempels, geschilderde en geteekende portretten o.a. door J. de Baen, Z. Blijhooft, F. Bol, B. Bolomey, A. Boonen, J.P. Bourjé, Ph. van Dijk, P. Gaal, L. d'Hue A. de Lelie, J. Palthe, A. Schouman, G. Spinny, C. Troost, A.v.d. Venne e.a. en handschriften.

 

3. In het Rijksarchief worden o.a. bewaard:

collectie kaarten, zegelstempels o.a. groot zilveren zegel der Staten van Zeeland (1803), groot koperen zegel der Staten (XIX a), diverse koperen zegels Lod. Napoleon en empire (XIX a), Statenzegel van den Raad van Financiën in Zeeland (XVII), zilveren schepenzegel (XVII, door Kien), zilveren zegel der Leenkamer (XVII), koperen zegels der Rekenkamer (XVII en XVIII), zilveren zegel van Zeeland (XVII a), koperen zegel van het Dept. bestuur van de monden van de Maas (XIX a), zilveren bodeteeken (Keuren: D. Holland en MV) (XVIII d), koperen bodeteeken Dept. Schelde en Maas (XIX a), kast met gesneden wapens van Zeeland en Vlissingen (XVII), gothisch kastje (XVI a), verschillende kasten (XVII) en vuurplaten (XVI en XVII), koperen siergewichtendoos (XVII) met palmhouten doos, waarop gesneden wapen van Zeeland (XVII), gesneden houten visch als maat (XVIII a), enkele penningen, drie gegraveerde platen van portretten (XVIII), gegraveerde koperen doos voor het zegel van koning August III van Polen, van een adelsbrief (1750).

 

4. Het Gemeente-archief in het Raadhuis bevat eene verzameling van teekeningen en prenten betreffende de stad.

5. In het Kunstmuseum in het Schuttershof bevinden zich in hoofdzaak moderne schilderijen en teekeningen. Hierbij no. 66. Hoedster met vee door P. Gael Sr., no. 15, Markt te Middelburg door W. Pouwelsen.

 

6. Collectie Mevr. Portheine geb. Kruseman.

Porcelain en schilderijen, Dam NZ. F 147.

 

7. Collectie Mej. A.M. de Man (penningen).


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen