Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland

Sint Maartensdijk.

b. 1. Fragment van de Oostpoort, pilaster (XVII B) met zandsteenen kapiteel en band met geometrische versiering.

c. Hardsteenen pomp, Lod. XVI (1791), met modernen bovenbouw.

d. Raadhuis (1628) met bordes (midden-XVIII) en met gedrukte togen boven de vensters met sluitsteentjes (diamantkop en kopje). In den gevel drie wapensteenen, twee maskarons en vier ankers en stichtingssteen. Kroonlijst (XVIII d). Het raadhuis bezit: Kast (XVII), ijzeren kist (XVII).

Zilveren zegel en contra-zegel (midden-XVII).

Vijftien portretten van Oranjevorsten en aanverwante vorsten, afkomstig van het in 1820 gesloopte kasteel. Hierbij Sophia Hedwig, richting P. Moreelse, en Amalia van Solms, school J. van Ravesteyn, Prins Willem I, type Mierevelt, Maurits, Willem Lodewijk en Philips Willem alle drie school Mierevelt, Willem III, school G. Kneller, en Maria II Stuart, school G. Kneller, Karel I van Engeland, een onbekende, Frederik Hendrik, alle drie school Mierevelt, Maria I Stuart en Louise Henriette, en haar echtgenoot den grooten keurvorst, alle drie

[p. 110]

school G. Honthorst, en nog een onbekende van onbekende hand.

Portretten van F.v. Borssele en Jacoba van Beyeren, en XVIIe-eeuwsche copieën naar origineel (XV).

Gedreven en gegraveerden zilveren beker van het St. Jacobsgilde (1595) met inscriptie (1604, 1611, 1694) met beeldje van St. Jacob op het deksel en op den kelk een vergulde banderol. Keuren: Breda, ster, D.

Gedreven zilveren ananasbeker zonder deksel (1613) van het St. Jacobsgilde met gegraveerde namen. Keuren: Zierikzee, pelikaan en G.

e. i. De ned. herv. kerk is een baksteenen kruiskerk (XV a en XVI A) met half ingebouwden westtoren.

Schip (XVI a) van zes traveeën, van de verlaagde zijbeuken gescheiden door spitsbogen op hooge kolommen met enkel bladkapiteel en achtkant basement. Houten tongewelf met geprofileerde ribben en trekbalken met neuten in de zijbeuken halve tongewelven Steunbeeren met bergsteenen hoekblokken.

Dwarsbeuk met groote spitsboogfriesters. Koor (XV a) met 5/10-sluiting, de spanten in het zicht, oorspronkelijk met kolonnetten op draagsteentjes en met bladrand. Muurkastje in de sluiting. Recht-gesloten aangebouwde sacristie (XV c) aan de zuidzijde en noordelijk bijkoor met rechte sluiting. De steunbeeren aan het koor zijn zonder, die aan het noordelijk bijkoor met bergsteenen hoekblokken. In het koor zijn geen hooge vensters. Het noordelijk bijkoor (XV a) is hoog opgetrokken en door een hoogen spitsboog met het middenkoor verbonden, het heeft de spanten in zicht met nog een kolonnet met draagsteentjes met bladornament. Baksteenen westgevel met drie smalle teruggemetselde velden.

In den oostwand een poortje (1646). Aan het schip, noordzijde, portaal met steenen kruisgewelf (XVI A).

[p. 111]

Het schip is als preekkerk afgesloten.

Toren (XVI B) van twee geledingen met hoogen spitsboog en met bergsteen bekleed muurveld in de eerste, en galmgaten in de tweede geleding. Steunbeeren op de hoeken met zandsteenen hoekblokken; achtkante houten spits (XVII) met open koepel en hierboven een kleiner achtkant koepeltje. De kerk bezit:

Steenen voet, ws. van een doopvont (XVI A?).

Preekstoel met trap (1701) door A I D H, met koperen doopbekkenhouder (± 1700).

Twee banken (XVII B) en bank onder het orgel (± 1700).

Graftombe van Floris van Borssele (1422) en Oda van Bergen (1420), met deksteen met opschrift langs den rand, fragment van een ridderbeeld en in den achterwand van de nis fijne gothische nisjes met spitsbogen met driepasvulling en ornament.

Grafmonument van C. Liens (1636) en H. Walen (1627) van gekleurd marmer, architraaf met gebroken fronton, gedragen door kolommen; van de engeltjes op het fronton is nog een bewaard.

Memorietafels van J. Liens en zijne vrouw Ph. Werkendet (1594 en 1610) en van E. Liens geh. met J. Smoulders (1643).

Gothische zerken met emblemen der evangelisten op de hoeken: (1484) kanunnik met afbeelding van een kelk; (XVI a) met uitgesleten gegraveerd mansbeeld; (1522 en 1524 en XVI a) met moet van uitgenomen koperen plaat; (XVI a) met twee gebeeldhouwde figuren; (1532) met twee gebeeldhouwde figuren onder baldakijn; (1500, 1517 (2), 1522, 1568 (?) en XVIa); gothische zerk met evangelisten in de hoeken en groot wapen 1567. Zerken met wapens (1607, 1623, 1637, 1639, 1670 en 1690, 1707).

Twee tekstborden (XVII).

Psalmborden geschrlderd door I. Blom (1791 en 1792)

Credobord (1806).

Rouwbord (1777).

Twee klokken, gegoten in 1477.

Klokkenspel van dertien klokken, in 1613 gegoten door Peter

[p. 112]

van den Gheyn, met medaillons op de groote klok, gegoten te Bergen op Zoom, en eene klok, in 1760 gegoten door Otto Bakker te Rotterdam.

Oude speelwerktrommel en uurwerk (XVII).

De drie kerkkronen zijn ± 1902 verkocht naar Zuid-Beveland en elders.

f. Weeshuis (XVII a). Eenvoudige gevel met jaarankers (1754) en cartouche (XVII a) met opschrift; inwendig sleutelstukken (XVII a).

g. 1. A 34. Hooge trapgevel (1592) met jaarankers.

2. A 36. Trapgevel (± 1600) met overhoekschen top en hoekpilasters en dubbelen boog boven een venster (fragment).

3. A 306. Trapgevel (XVII b) met vleugelstukken met toppilaster, oeil de boeuf en 4 ankers.

4. A 26. Trapgevel (XVII B) met toppilaster op een draagkopje.

5. A 24. Op den gevel fragment van een staanden leeuw met topijzer (XVII B).

6. Ankers: A 11 (XVI d) met monogram anker; A 289. ankers (XVII B).

7. A 52. Jaarankers (1744).

8. Aan den weg naar Stavenisse de hoeve Keyzerburgh, (midden-XVII) verbouwde gevel en bijgebouw met ankers.