Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VI. De provincie Zeeland

Hontenisse.

Groenendijk.

e. De r.k. kerk (H. Martinus), een modern gebouw (± 1890), bezit:

Eikenhouten beeld, H H. Anna en Maria, geverfd (± 1750).

Houten beeldje, H. Albertus, met zilveren staf (midden XVIII), op console (midden-XVIII). Groot eikenhouten beeld: H. Ambrosius, geverfd (± 1750), in de pastorie.

Zes verguld koperen kandelaars (XVIII d).

Gesmeed ijzeren kaarsenstandaard (XVII a).

Gedreven verguld zilveren kelk (1628, geschenk van Aneken Allemans).

g. Vierkante houten standaardmolen (type XVII).

Kloosterzande.

d. Het st. sebastiaansgilde bezit:

Zilveren halskraag met Bourgondischen vuursteen (XVIII a)

[p. 73]

met hieraan hangend gedreven zilveren schild met gegraveerd wapen van de Beaufort (1724); insigne met geschilderd wapen van Oranje (XVII b) en kleinen vogel van verguld zilver, gegraveerd (XVII a?).

Gedreven en gegraveerden zilveren beker met deksel (XVIIIb).

e. De ned. herv. kerk, oorspronkelijk kapel (± 1400) van het klooster te Zande, behoorende tot de abdij van Duinen. Volgens een bericht van den abt van 18 Maart 1610 was de kerk toen eene ruïne en was alleen het koor nog gaaf. Het schip is 1609-1614 grootendeels herbouwd met gebruikmaking van de overblijfsels van den ouden bouw en waarschijnlijk is toen aan de zuidzijde eene kapel, thans consistoriekamer, aangebouwd met 3/8-gesloten koor. De kapel werd in 1648 aan de Hervormden afgestaan.

De kerk is grootendeels gebouwd van groot formaat baksteen. Koor en schip vormen een doorloopend pand, waarvan de meest westelijke travee als portaal is afgescheiden. Het schip heeft smalle vensters met kraal-profiel, deels door rondbogen gesloten en deels door spitsbogen. Enkele vensters bij het koor hebben nog een om de vensters doorloopende lijst. De vensters zijn aan de noord- en aan de zuidzijde niet gelijkmatig over den muur verdeeld.

Het koor (± 1400) is recht gesloten en aan den oostmuur versterkt met hoekbeeren en een later (XVII a) aangebrachten middenbeer. De oostmuur heeft beneden vier, en daarboven acht rondboogvensters met kraalprofiel en omloopende lijst. Hierboven een rond venster in den top.

In den westmuur (XVII a) is een ingang met geprofileerden rondboog en hierboven een spitsboograam, waaronder een waterlijst. De gevel is versterkt door vier steunbeeren met twee versnijdingen. In den westgevel zijn vier jaarankers (1609) aangebracht.

[p. 74]

In de eerste travee noordzijde is een ingang met rondboog, deurbeslag en slot en hierboven een dichtgemetseld beeldnisje. Hiernaast een ijzeren kruisanker (XVII a).

Inwendig: Later aangebrachte vlakke zoldering met hierboven spoor van oorspronkelijk houten tongewelf. De kerk bezit:

Altaarsteen van roode kalksteen (XV), thans bij den ingang als zerk.

Preekstoel (XVII A).

Doophek (XVII A).

Kroonlijst der banken uit fragmenten samengesteld (XVII A).

Zerk met gebeeldhouwd beeld van Petrus en merk in medaillon (1622 en 1593), gegraveerde en gebeeldhouwde zerk met engel en doodsemblemen (1626) en andere zerken (XVII, 1628, 1689).

Grafbord (1702 en 1713) met bijbehoorend gesneden wapen.

Eenvoudig tinwerk (XVIII).

Klok, gegoten in 1827.

g. 1. Huis met jaarankers (1699).

2. In den gevel van een modern huisje bij Huis te Zande zijn drie ankers (XVII) ingemetseld en in den stal en bijbehoorende muren:

twee fragmenten van de tombe van Jan van Ghistelles, afkomstig uit de kerk te Zuiddorpe (1432), voorstuk met drie, en zijstuk met vier figuren met wapenschild en nisjes.

wapensteen (XVIII c) van de Generaliteit met spreuk.

steenen wapenleeuwtje (1720).

In den tuin staat een achtkante kuip van een doopvont van het klooster te Zande (XVI A).

De in het thans afgebroken rentmeestershuis vroeger aanwezige portretten van Oranjevorsten zijn overgebracht naar het Rijksmuseum te Amsterdam.

[p. 75]

Lamswaarde.

De moderne r.k. kerk uit 1874 (H. Cornelius), bezit:

Acht verzilverde kandelaars (XVIII B).

Rood fluweelen kazuifel met kruis in verhoogd borduurwerk (XVIII B).