Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Zevenbergen.

Zevenbergen.

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

Het voormalig raadhuis, nu gebruikt voor verschillende gemeentebureelen, is een rechthoekig baksteenen gebouw (XVIII A) met pannendak, waarop een koepeltje met klok. Houten kroonlijst en fronton met wapen der stad, houten deuromlijsting. Hardsteenen stoep met opgangen aan weerszijden en hardsteenen lantaarnpalen, waartusschen gesmeed ijzeren leuning (XVIII). Inwendig: in het voorhuis een geverfde steenen leeuw met het stadswapen (XVII?).

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (St. Catharina) is een grootendeels gepleisterd baksteenen gebouw met toren (XV en XVI), hersteld in 1844, bestaande uit een driebeukig schip van vier traveeën, een dwarspand van dezelfde

[p. 384]

hoogte als de zijbeuken en een rechtgesloten koor. De toren staat in den hoek van het koor en den noordarm. Tegen den noorderzijbeuk naast het dwarspand een uitgebouwde kapel van gelijken vorm als het dwarspand. Het schip, welks drie beuken door een leien dak worden gedekt, wordt aan de westzijde door een topgevel afgesloten, evenals koor, dwarspand en kapel. Brandgevel tusschen schip en koor. Spitsboogvensters met ijzeren ramen, een rond venster in den westgevel en een dichtgemetseld spitsboogvenster met oorspronkelijke baksteenen traceeringen in den sluitgevel van het koor. Steunbeeren. Inwendig (geheel gewit): zuilen op voetstukken en met lijstkapiteelen, verbonden door spitsbogen, welker profielen met stuc zijn bijgewerkt; houten tongewelven: in het schip een gedrukt spitstongewelf, in het koor een spitstongewelf, in het dwarspand en de kapel gedrukt segmentbogig, in de zijbeuken halfsegmentvormig; ribben en kiel van peerkraal profiel; in het koor rusten deze ribben op geprofileerde draagsteenen. Spitsbogige triomfboog tusschen koor en schip; trekbalken in het middenschip en de zijbeuken.

De geheel gepleisterde toren bestaat uit drie geledingen, bekroond door een houten spits van twee open verdiepingen (XVIIIc). In de bovenste geleding aan elke zijde twee galmgaten; steunbeeren tegen de vrijstaande zijden. De steenen romp wordt afgesloten door een ijzeren balustrade; in de ijzeren balustrade van den ondersten koepel het jaartal 1767. In den toren gelijkvloers een ruimte, slechts van het koor uit toegankelijk, gedekt door een kruisribgewelf.

De kerk bezit:

Eiken preekstoel met klankbord (XVIII B), met koperen doopbekkenhouder en doopbekken (XVII) aan de trap.

[p. 385]

Eiken doophek (XVII, voor eenige jaren uitgebreid), met koperen voorzangerslezenaar (XVII). Een fragment van het vroegere orgel: een geverfde gesneden bekroning (XVIII A) hangt tegen den westmuur van het middenschip.

Eiken (voormalige) schepenbank (XVII A, geverfd).

Voormalige kerkvoogdenbank (XVIII c) met gesneden overhuiving, (geheel geverfd). Fragmenten van eiken schotwerk (XVII, alles geverfd), in de banken van het koor.

Grafmonument (XVI B, zeer beschadigd) van toetssteen voor Jehan de Ligne, graaf van Aremberg, bestaande uit een tombe in een nis, overhuifd door een rondboog. Op elk der boogsteenen een wapen aan de voorzijde en een aan den dagkant; tegen den achterwand van de nis een opschrift in omlijsting en een alliantiewapen.

Grafzerken (grootendeels onder de banken verborgen), een (1599, met wapens), een (1600, met wapen), een (1601, met wapen), een (1602-1606, met wapen), een (1604, met wapens), een (XVIIa) in den zuidarm, een (1636, met wapen), een (1647, met wapens en putti) in den zuidarm, een (1660, met wapen).

In den zuidelijken dwarspandsarm een verhooging, waarop twee grafzerken; de een van 1647 met wapens, putti en doodsemblemen, de ander (XVIIa) met cartoucheornament.

Twee psalmborden (± 1700).

Drie klokken, één gegoten door Petrus de Dorme(?, Douwe?) in 1410(?), de beide andere in 1817 door Petit en Fritsen.

De toegang tot het kerkhof wordt aan de Markt gevormd door een ijzeren hek tusschen twee hardsteenen pijlers (XVIIIb).

[p. 386]

2. De r.k. kerk, een Waterstaatskerk (1837), bezit:

Eiken communiebank (XVIII) met beeldhouwwerk.

Eiken orgelkas met snijwerk (XVIII).

Vier eiken biechtstoelen (XVIII) met beeldhouwwerk.

Eiken preekstoel (XVIII).

Op den zolder der kerk een beschadigd houten heiligenbeeld (XVII?).

Vier kleine en twee groote gegoten koperen kandelaars (XVII).

Twee koperen kaarsekronen (XIX A).

In de sacristie: koperen lavabo (XVIII d).

In het torentje op den voorgevel een klok van Petit en Fritsen, zonder jaartal.

In de pastorie bevindt zich een schilderij (XVII, copie naar Rafael of zijn school?).

g. Particuliere gebouwen.

Trapgevels, enkele met geprofileerde tooglijsten op consoles boven de vensterbogen (als te Breda, Geertruidenberg en Heus den):

1. Zuidhavenkade A 314. Trapgevel (XVIc, top veranderd XVII A, gerestaureerd). Geheel vernieuwde pui, waarin in cement het jaartal 1551 is aangebracht. Fragmenten van vier top-pinakels, waarvan de twee bovenste op gebeeldhouwde kraagsteenen. Zandsteenen lijsten, vensterboogvelden. Drie gevelsteenen met wapens, waarvan twee in cartouchevormen en de middelste steen gedekt met een tympanon. Ankers.

2. Markt A 399, hoek Zuidhavenkade. Grootendeels gepleisterd huis, met trapgevel (XVI d of XVIIa) aan de Markt, en waterlijst aan de Zuidhavenkade.

3. Molenstraat A 220. Trapgevel (XVII A, gerestaureerd), van gele en roode baksteen, met zandsteenen blokjes en deksteenen. Boven de vernieuwde pui een

[p. 387]

baksteenen lijst met zandsteenen koppen. Vensters met geprofileerde neggen en Tudorbogen met geprofileerde tooglijsten op kraagsteentjes; in de boogtrommels vlechtwerk van baksteen. Vensterkozijnen vernieuwd.

4. Zuidhavenkade A 411. Trapgevel (XVII A) met fragment van een overhoekschen toppinakel op gebeeldhouwden kraagsteen.

5. Zuidhavenkade A 409. Fragment van een gepleisterden trapgevel (1629), Vensters met ellipsbogige geprofileerde tooglijsten op kraagsteentjes. In de twee bovenste vensters oorspronkelijke kozijnen en luiken. Gevelsteen (1629).

6. Molenstraat A 235-236. Trapgevel (XVII A) met zandsteenen dekstukken. Ankers.

7. Stationsstraat A 6. Gepleisterde trapgevel (XVII A)

met toppilaster op kraagsteen met masker. Ankers.

8. Molenstraat A 211. Trapgevel (XVII) met ankers.

Gevels van later type:

9. Noordhavenkade A 501. Gepleisterde halsgevel met bergsteenen waterlijst. Rijke ankers.

10. Zuidhavenkade A 317. Puntgevel (XVII A). Toppilaster met schildhoudende leeuw en op gebeeldhouwden kraagsteen.

11. Molenstraat A 226-227. Gevel (XVIII B) met rechte kroonlijst en houten deuromlijsting.

12. Lange Noordstraat A 748. Puntgevel met jaarankers: 1789. In den gevel een ouder kraagsteentje ingemetseld.

13. Molenstraat A 192. Gevel met rechte kroonlijst en houten deuromlijsting (XIX A).

14-15. molens: aan de haven een korenmolen, waarvan het metselwerk mogelijk nog XVII is; in de Achterstraat een hooge, geheel steenen korenmolen.

[p. 388]

Details:

1. Noordhavenkade A 549. Gevelsteen met cartouche en: 1596; twee ankers.

2. Noordhaven, tusschen A 539 en 540. Poortje (XVII A) met zandsteenen boog, imposten en pijlers; sluitsteen met masker.

3. Molenstraat A 195. Ankers.

4. Markt A 342. Gevelsteen (XVIII A): Abraham's offer.

Zevenbergschenhoek.

g 1. Bredasche straatweg hoek Zeedijk. Hoeve met jaarankers: 1640.