Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Prinsenhage.

Beek.

e. Dein 1859 gebouwde r.k. kerk (O.L.V. Hemekvaart) bezit:

Verguld zilveren kelk (XVIIId).

Twee koperen doopschotels (XVII).

Klok, in 1667 door F. de la Paix gegoten.

In de pastorie een portret (XIXa, doek) van pastoor Adrianus Oomen.

g. Het huis boschdal (± 1800) is een eenvoudig landhuis in classicistischen trant, met een rechthoekig middenpand, oorspronkelijk uitspringend tusschen twee naar achteren uitgebouwde vleugels, waarvan de rechtsche afgebroken. Inwendig: een gang met eenvoudig plafond en borstbeelden van stuc boven de deuren en een kamer, waarin deuren met gesneden opzetstukken en een fraaien schoorsteen, welks boezem een borstbeeld van stuc draagt (alles XVIIId).

[p. 294]

Burgst.

g. Het ± 1750 gebouwde huis burgst is een landhuis (niet ter plaatse van het verdwenen kasteel van dezen naam), bestaande uit een rechthoekig middendeel, waarvoor een stoep met door vier Ionische zuilen gedragen overdekking, achter een middenrisaliet met fronton, geflankeerd door naar voren uitgebouwde vleugels, ieder door een muurtje verbonden met lage bijgebouwtjes. Inwendig een vestibule met Korinthische muurpilasters.

Gageldonk.

e. De kapel van de h. maagd (vermeld vóór 1400, doch in haar tegenwoordigen vorm XVIa) is thans, na herstelling, eigendom der vereeniging ‘Hendrick de Keyser’.

Eenbeukig, door beeren versterkte en met een rieten dak gedekt gebouwtje van twee traveeën met 3/6-sluiting. In den voorgevel een korfbogigen ingang, waarboven een segmentboognisje met gedicht rond venster. In de sluiting gedichte vensters met sporen van een gemetselden stijl en traceering.

g. Van het voormalig kasteel gageldonk is slechts overgebleven een, thans bij een boerderij behoorende, vierkante, met rieten zadeldak gedekte poorttoren (± 1550), door geprofileerde waterlijsten in drie geledingen verdeeld; aan de voorzijde twee uitgekraagde korfbogen van den vroegeren doorgang en een venster, waarboven een geprofileerd nisje.

Prinsenhage.

c. Markt. Hardsteenen pomp met Régence-versieringen, thans zonder de koperen kranen en zwengels.

[p. 295]

d. Het raadhuis (1792, blijkens gedenksteen; inwendig verbouwd in 1925) heeft een door pilasters geleden classicistischen voorgevel, met een omlijsten ingang en een fronton in de middentravee. Dakruiter, waarin een klok, in 1763 door Johannes Specht te Rotterdam gegoten. Inwendig: in de burgemeesterskamer een eenvoudige marmeren schoorsteen en in de secretarie een kastenbetimmering (XVIIId). In het gebouw worden bewaard een ruiterpistool (XVIII), een mondstuk van een brandspuitslang en twee zegelstempels (alles XVIII A).

e. De r.k. kerk (H. Martinus), als kapel vermeld in 1261, in 1316 parochiekerk, ± 1400 door een ander gebouw vervangen, 1648-1800 in handen der Hervormden, na brand (1873) hersteld volgens plannen van dr. P.J.H. Cuypers door den architect J. van Langelaar, bestaat uit een, vijf traveeën diep, oorspronkelijk eenbeukig schip met latere, langs den toren doorgetrokken, zijbeuken (± 1520 - vóór 1564); een dwarspand; een drie traveeën diep, 8/10-gesloten koor, waartegen aan de noordzijde een traptoren en aan de zuidzijde een sacristie (alle in 1499 gereed; de overige aanbouwsels modern) en een bij de oudere kerk behoorenden, bij de restauratie grootendeels vernieuwden toren. Tusschen de, niet juist in de as der zuilen gestelde, steunbeeren met bergsteenen kantblokken en banden, zijn de spitsboogvensters, met grootendeels vernieuwde bergsteenen harnassen en flamboyant maaswerk, geplaatst, in elke zijbeuktravee onder een afzonderlijken geveltop, waarachter een dwars zadeldakje in het dak van den middenbeuk snijdt. Tusschen de dwarsdaakjes (inwendig: boven de zuilen!) later aangebrachte vensters.

Aan de zuidzijde een rijkgeprofileerde korfbogige ingang. Het dwarspand heeft door kantblokken verlevendigde en in een hogelspitsje eindigende beeren en

[p. 296]

spitsboogvensters met vischblaastraceeringen. Het koor eenvoudige hooge, tweemaal-versneden beeren en eveneens laat-gothische spitsboogvensters (de venstertraceeringen in beide grootendeels nieuw). Inwendig dankt het schip, welks beuken door ronde, met spitsbogen verbonden zuilen worden gescheiden, zijn tegenwoordig aanzien aan de restauratie. In het koor kruisrib- en straalgewelven op muurzuiltjes zonder kapiteelen. In de sacristie een kruisribgewelf op kraagsteentjes.

Vóór de sacristie een gedenksteen (1635), afkomstig van de vroegere pastorie.

In de pastorie twee portretten: van pastoor Thomas Verschuuren (XVII B, doek) en van pastoor Arnoldus van Arendonck (XIXa, doek).

2. De ned. herv. kerk (1819, naar ontwerp van den Waterstaatsopzichter N. Plomp) heeft een classicistischen voorgevel. Zij bezit:

Gesneden eiken preekstoel (XVIIId, leuning waarschijnlijk XVIIIa), afkomstig uit Katwijk.

Koperen lezenaar (XVIIIc) en voorlezerslezenaar (XIXa).

Twee koperen kronen (XVII), afkomstig uit Waalwij k(?).

g. Markt. A 111. Gepleisterde classicistische gevel (± 1830).