Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Loon-op-Zand.

Kaatsheuvel.

Het huis zuidewijn (XVII of ouder, het laatst verbouwd in 1763) bestaat uit een vooruitspringend hoofdgebouw en een loodrecht daarop staanden vleugel, beide met zijtrap-gevel; eenvoudige deur (XIX A) met gegoten

[p. 241]

koperen knop. Inwendig een deur (XVI) en een (XVIII), een karyatide (XVII) aan de trap, schoorsteen met Lod. XVI motief, oude balkenzolderingen, wapenborden en andere oudheden.

Loon-op-zand.

e. De r.k. kerk (Onthoofding van den H. Johannes), gesticht op deze plaats in 1394, van 1648 tot 1812 in handen der Hervormden, gerestaureerd envergroot in 1929 door den architect H.W. Valk, bestaat uit een driebeukig schip (XV A, verbouwd en verbreed XIXd) van drie traveeën; een dwarspand (XV A); een smaller en veel lager 3/8-gesloten koor (± 1400) van twee traveeën met modernen omgang; en een toren (± 1450).

De rijkversneden beeren van het dwarspand en de klokketop op den oostgevel van het dwarspand worden verlevendigd door bergsteenen blokken.

De uit vier geledingen en een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits bestaande toren met rijkversneden overhoeksche beeren, waarvan de zuidoostelijke in verbinding met den veelhoekig uitgemetselden traptoren (bekroning modern), is van baksteen met bergsteenen banden en versieringen opgetrokken. De beide onderste geledingen vertoonen rechthoekige en kwartcirkelvormig gesloten, de derde geleding aan de oost- en de westzijde spitsbogige, spaarvelden en aan de zuid- en de noordzijde nissen met hol-geprofileerde dagkanten en lofwerk; de vierde geleding heeft spitsbogige galmgaten met hol-geprofileerde dagkanten, waarboven bij wijze van fries spaarvelden met op kraagsteenen en stijlen rustende spitsboogjes. Spitsbogige ingangsnis met ellipsvormig overtoogden ingang. Inwendig worden de door moderne gewelven overdekte zijbeuken van het middenschip gescheiden door thans achthoekige (vroeger ronde) pijlers. De toren heeft beneden een achtdeelig kruisrib-

[p. 242]

gewelf en onder de kap consoles en inkassingen voor een gewelf. De kerk bezit:

Preekstoel en twee biechtstoelen (± 1850).

Twee houten beelden (XVI A): H. Barbara en H. Christophorus met vernieuwde polychromie.

Verguld zilveren monstrans (1515, merken: 's Hertogenbosch, M in schild, griffioen) op zeslobbigen voet, met platten gegraveerden nodus en een toren, bekroond door het beeld van den Zaligmaker.

Vier klokken, waarvan één gegoten in 1460 door Johannes en Wilhelmus Hoerke, één in 1500 door Willem Moer en zijn broeder Jaspar, één hergoten in 1774 door Alexius Petit en zijn zoon Henricus Petit en één door Petit en Fritsen.

Bij het koor een priesterzerk (1627).

g. Van het kasteel loon-op-zand is overgebleven een door grachten omgeven, in 1777 op een kelderverdieping met riblooze kruisgewelven opgetrokken rechthoekig gebouw, met gepleisterde gevels en gedekt door een wolfsdak met dakruiter. Deur in omlijsting. Hekpalen met schildhoudende leeuwen, afkomstig van een grafzerk in de Heikekerk te Tilburg. Inwendig een schouw met gesneden benedendeel in den trant van Lodewijk XV en een eenvoudige schouw; voorts een serie familieportretten (XVII en XVIII).