Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

Dongen.

Dongen.

e 1. De ned. herv. kerk (H. Laurentius) bestaat uit een driebeukig, oorspronkelijk basilicaal aangelegd, schip van vijf traveeën, herbouwd 1640-1644 met verhoogde zijbeuken en thans tot ruïne vervallend, een dwarspand, een drie traveeën diep koor met 3/8-sluiting (± 1500, evenals de overblijfselen der oorspronkelijk aansluitende schiptravee), als alleen voor den dienst bestemd in restauratie, en een toren (XVI), bij de restauratie (1930) door Ir. Jos. Th. Cuypers ingericht voor cachotten, politiebureau en gemeentearchief. Bij de aansluiting van koor en dwarspand sporen van verdwenen aanbouwen. Op den kruisingstoren en den koormakelaar ijzeren kruisen (XV of XVI).

Het daklooze schip heeft eensversneden beeren en geprofileerde vensters; dwarspand en koor hebben met kantblokken versierde, tot de waterlijst opgaande, beeren

[p. 91]

en hooge spitsboogvensters. De geheel baksteenen toren, geschraagd door overhoeksche, bij de derde geleding in lisenen overgaande, beeren, - die op den zuidoosthoek in verbinding met een driehoekig uitgemetselden traptoren -, bestaat uit drie geledingen en een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits (de bovenhelft bij de restauratie aangebracht). Beneden in den westwand een spitsbogige nis met korfbogigen ingang en venster, over de tweede geleding telkens twee met spitsboogjes gesloten spaarvelden en in de derde, door een rondboogfries afgesloten, geleding rondbogige spaarnissen met twee gekoppelde rondbogige galmgaten. Inwendig worden de beuken van het schip gescheiden door ronde zuilen met lijstkapitelen, verbonden door holgeprofileerde spitsbogen. Dwarspand en koor hebben rondbogige houten tongewelven - op de snijpunten van gordingen en schinkels met rozetten versierd -, wier snijding boven de kruising een kruisgewelf vormt, waarvan de schinkels op slanke schalken rusten. De kerk bezit:

Gesneden eiken preekstoel (± 1650).

Versierde zerk voor pastoor Dierik Willemszoon (± 1503).

Geschilderd tekstbord (1684 of 1687); credobord uit denzelfden tijd.

Twee gladde zilveren Avondmaalsbekers (XVII, merken: Breda, N. anker).

Twee tinnen schotels en een kan (XVII).

Eenvoudige eiken kast met hang- en sluitwerk (± 1600) in de consistorie.

In den toren een klok, in 1667 gegoten.

2. De r.k. kerk (H. Laurentius), een onbelangrijk gebouw (1828-1830) in Waterstaatsstijl, met een toren uit 1867, bezit:

Rijkgesneden preekstoel (XIX A, Antwerpsch werk).

[p. 92]

Twee onbelangrijke doeken (± 1650): Christus aan het kruis (vermoedelijk copie naar van Dij ck) en marteling van den H. Laurentius (op het hoofdaltaar).

Slechtgedreven zilveren monstrans (1774, merken: L D, hartje met ster).

Godslamp en twee kronen, in rood en geel koper, in den stijl van Lodewijk XVI.

Eenige kleine gegoten koperen kandelaars (meerendeels XVII).

Klein-dongen.

e. Dein 1867 gebouwde r.k. kerk (H. Hubertus) bezit:

Eiken tabernakelkastje (XVIIa), met beeldhouwwerk versierd.

Eiken Calvarieberg (XVIa).