Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X. De provincie Noord-Brabant

[p. 36]

Berlikum.

a. Onder deze gemeente zijn in het riviertje de Aa Romeinsch wapentuig en munten van Vespasianus tot Commodus gevonden.

d. Het raadhuis is een eenvoudig vierkant gebouw van omstreeks 1800.

e. 1. De ned. herv. kerk (St. Petrus stoel te Antiochië), in 1248 aan de abdij van Berne gekomen, sedert 1648 in gebruik bij de Hervormden, is een baksteenen gebouw (midden-XIX ‘hersteld’) bestaande uit een schip (XV) van vier vakken met zijbeuken, die door ronde (ommantelde) pijlers van het schip gescheiden zijn, dat oorspronkelijk door een houten tongewelf gedekt was; een smaller (thans als dienstlokaal gebezigd) koor (XV) van twee vakken met driezijdige sluiting, en een toren (XIII A, verhoogd XVI of later), eveneens van baksteen. Gewijzigd (XIX) door verandering der scheibogen in rondbogen en het aanbrengen o.m. van kruiswelven van stuc en kapiteelen van gips. Aan de noordzijde van het koor een (toegemetselde) spitsboog (tot XIXa had het koor aan de noord- en de zuidzijde o.s. een kapel en een sacristie). Spitsboogvensters in de drie sluitingswanden. In de zuidzijde van het koor toegemetselde spitsboogvensters. Het koor was oorspronkelijk gedekt door een houten tongewelf. Schip en koor, van buiten bepleisterd, zijn voorzien van steunbeeren. De toren, gerestaureerd 1921-1922, heeft vier geledingen (vijf verdiepingen), waarvan de drie onderste oud zijn: hoeklisenen, in de beide onderste verbonden door een lijst op kraagsteenen, in de derde door een spitsboogfries; de vierde heeft aan elke zijde twee spitsbogige spaarnissen, die in haar bovengedeelte een spitsbogig galmgat bevatten. Ingesnoerde leien spits. In de twee onderste verdiepingen van den toren rondboognissen.

[p. 37]

Te weerszijden van den toren bevinden zich aanbouwsels (XVI), waarvan de westgevels schuin staan t.o.v. den torengevel. Deze hebben rondbogige vensters. De toreningang is vlak getoogd. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (geverfd) met koperen lezenaar waarin monogram (XVIIId).

Grafzerken o.m. uit 14.., 1485, 1531, 1541, 1558, 1560, 1601 en 1738/1752.

Twee klokken, waarvan een in 1713 gegoten door Dominicus Fremi en een in 1724 door Jean Petit.

2. r.k. kerk (St. Petrus stoel te Antiochië), een Waterstaatskerk (1837) met toren van lateren datum, bezit:

Houten zuilen-altaar (XVIIId) met beelden van de H. Augustinus en H. Norbertus en Kruisafneming op doek.

Eiken beeld (± 1500) van de H. Maagd.

Gebeeldhouwde eiken communiebank (XIX A).

Drie dito biechtstoelen (XIX A).

Dito preekstoel (XIXa).

Orgelgalerij en orgelkast (XIXa).

In het presbyterium twee houten beelden (XVIII B): H. Lucia en H. Barbara.

Driearmigen geel- en roodkoperen koorkandelaar XIX A).

In de sacristie eiken wandbetimmering met zijkasten (XVIIIa) uit Luik of Aken, zoomede gesneden houten piscina (XVIII).

Bij de kerk een eiken kruisbeeld (XIX A).

3. De voormalige kapel in het gehucht Kaathoven, gesticht omstreeks 1535, na verwoesting hersteld in 1631, thans in gebruik als bouwmanswoning (D 32) is een onbeteekenend, gepleisterd gebouw met beeren, in de rechte sluiting een door segmentboognissen geflankeerde spitsboognis en met ellipsvormig getoogden ingang aan de

[p. 38]

zuidzijde. Inwendig, beneden in de muren, eenige spaarbogen.

g 1. Het huis de wamberg, gebouwd in 1560, gewijzigd in 1620, verbouwd in 1769 en in den laatsten tijd vergroot, heeft trapgevels en een deur met hardsteenen omlijsting, waarin een bovenlicht. Boven een der topgevels een wapenleeuwtje (XVII), waarvan het wapen, dat oorspronkelijk een ketel vertoonde, is verhakt tot het wapen van den tegenwoordigen eigenaar. In den oostzijgevel zijn nog drie venstertogen met blokken in natuursteen van den oorspronkelijken bouw aanwezig.

In den aanbouw van 1769 is een kamer met vaste glazenkast en gebroken fronton, en op de verdieping een huis-altaarnis, achter deuren, waarvan de wanden zijn bekleed met geschablonneerd linnen behang (XVIIIc). Het altaar heeft een antependium (XVIIIc).

Bij de nederhuizing (1803, blijkens ankers) bevindt zich een ronde hardsteenen put (XVI) met modernen ijzeren bovenbouw in vroegeren geest.

Binnenshuis: een groote schouw met te weerszijden een zitnis (XVII), waarvan de fundeering XIV heet te zijn. In een ander vertrek bevindt zich een tot zitbank vertimmerde bedstede van gesneden eikenhout (XVIIb). Op het erf een hek met vleugels en vier hardsteenen pijlers en het jaartal 1799, welk hek aan den ingang van de oprijlaan heeft gestaan, voordat deze door een dijk doorsneden werd.

De bijbehoorende boerderij ‘de kleine wamberg’ heeft tegen den voorgevel een zeskanten toren met waterlijst en in zijn bovendeel spaarnisjes, gedekt met twee spitsbogen.

2. Middelrode. Het huis seldensate heeft een sterk gerestaureerd poortgebouw met zijtrap-gevels, waarin een ellipsvormig getoogde natuursteenen doorgang met

[p. 39]

uitgekraagde daklijst en waartegen een beneden ronde, boven achtkante toren (XV B, hersteld in 1908).

Aan de overzijde van de gracht bij de ophaalbrug een klokje, in 1746 gegoten door Alexius Petit.

3. Middelrode. Bij de hoeve Assendelft D 130 een inrijpoort (± 1500), ellipsvormig getoogd met blokken en uitgekraagden dekboog op nog een gebeeldhouwd kopje.

4-12. Oude boerderijen: D 57 Heikantsche hoeve (1655, blijkens jaartal op den gesneden bovendorpel); Loovaart A 111 (1698, blijkens ankers), A 104, A 105 en A 115; Middelrodesche dijk B 97; Werfsteeg B 133 en B 145.

13. Middelrode D 129. Bovenlicht (XVIIId) met voorstelling herinnerend aan de eertijds hier gevestigde brouwerij.

14. Standaardmolen (hersteld in 1927).

h. Het St. Jorisgilde bezit een platte zilveren vogel (in 1624 geschonken, blijkens opschrift) en achttien schilden o.a. uit 1972, 1803, 1818, 1820, 1824, 1828, 1838, 1842, 1846 en 1850.