Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland

Reden.

Talrijke voorhistorische voorwerpen, in deze gemeente opgegraven, bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden

[p. 168]

te Leiden. Gouden en zilveren munten, meest XVIII, zijn hier in 1901 gevonden.

Dieren.

De ned. herv. kerk (1846, vernieuwd 1876) bezit

Twee zilveren bekers, twee dito offerbussen en een schenkkan (1848).

Klok, in 1667 gegoten door Gerrit Schimmel

Het Hof te Dieren, gebouwd in 1824 ter plaatse van het door Willem III gestichte jachthuis (XVII d, verbrand 1795) heeft, bij de tuinmanswoning, een bel, in 1833 gegoten door Christian Korthans.

Ellekom.

De ned. herv. kerk (H. Nicolaas, een kapel genoemd in 1127), herbouwd 1859, heeft nog het driezijdig gesloten choor (XVI a) van tufsteen met netgewelf, alsmede den tufsteenen toren (± 1200) van de oude kerk over. Zij bezit:

Steenen grafkruis (1575).

Fragmenten van zerken (1551 en 1588), voor den ingang.

Vier rouwborden (XVIII).

Twee koperen lezenaars (XVII B en XIX a).

Klok, in 1644 door Frans Hemony gegoten.

Reden.

De thans ned. herv. kerk, bijna geheel uit tufsteen opgetrokken, 1901-1904 gerestaureerd onder leiding van Jos. Cuypers, bestaat uit een driebeukig schip (XIV), met een sacristie in het verlengde van den zuidbeuk; een 5/8-gesloten choor (XV B); en eenen tufsteenen toren (XII A). Traptoren tegen den

[p. 169]

westmuur van den zuidbeuk. In een steunbeer van dezen een gedenksteen (1505, vermoedelijk het jaar der welving). Netgewelven over schip en beuken, kruisribgewelven over choor en sacristie. De kerk bezit:

Eiken preekstoel, doophek, en banken (alles XVII).

Heerenbank (XVIII c).

Orgel (1816, hersteld 1878).

Koperen kroon (XVII).

Twee zilveren bekers (1648 en XVII).

Twee klokken, waarvan eene in 1671 door Rutger Peckel gegoten.

Het Kasteel Middachten, voor het eerst genoemd in 1315, herhaaldelijk geteisterd XV en XVI, in 1624 en in 1629, vergroot en vernieuwd in 1643, na gedeeltelijke vernieling herbouwd XVII d door Vennecool, bestaat thans uit een door water omgeven vierkant baksteenen gebouw, aan welks vier zijden rechthoekige uitbouwen (XVII d) vooruitspringen; waarvan die aan den voorkant een grootendeels zandsteenen bekleeding heeft, met hoekpilasters en tropheeën, en een geslachtswapen onder de kroonlijst. In twee hoeken van het voorplein zijn de grondslagen van hoektorens van het poortgebouw gevonden. Inwendig: vestibule, waarachter een trappenhuis met lichtkoepel, beschilderd met zinnebeeldige tafereelen en overigens versierd met stuewerk (waarin: 1697). Dubbele trap met gesneden leuning. Galerij met gesneden eiken leuning onder den koepel. Stucplafonds in twee kamers. Vergulde lantaarn. Alles XVII d. Familieportretten (XVII en XVIII), schilderijen en miniaturen.

De aan het voorplein gelegen dienstwoningen hebben op zijde gevels met trappen, het eene bevat een gedenksteen (1572). Twee hardsteenen siervazen (XVIII b). Tuinaanleg in den stijl van Lenôtre en Daniel Marot.

[p. 170]

Bij de Villa Heuven een fragment van een romaansche doopvont, ingericht als fontein.

Spankeren.

De ned. herv. kerk (H. Petrus), gebouwd in 1804, heeft nog den ouden tufsteenen toren (XI, verhoogd XIX a) met vroeg-romaansch metselwerk, alsmede een boogfries. Boven den toreningang een zeer verweerde gedenksteen (XVI B).

Klok, in 1753 gegoten door Ciprianus Crans Jansz.

De Geldersche Toren of het Huis te Spankeren, nieuw opgetrokken in 1868, heeft nog het onderste deel van den ouden ronden toren (vermoedelijk XIII, hersteld XVI A blijkens opschrift). Steenen met wapen en met opschriften betreffende herstellingen XVI en XIX. Familieportretten.

Velp.

De ned. herv. kerk (1840) bezit een orgel (1814) en drie zilveren schotels (1828).

De voormalige ned. herv. kerk te Oud-Velp, nu ingericht tot werkplaats, pakhuis enz. en daardoor verwaarloosd, bestaat uit een op een hoogte liggend tufsteenen schip (± 1100) met sporen van hooggeplaatste rondboogvensters; een uitgebouwde baksteenen kapel (XV a) aan den noordkant; en eenen grootendeels tufsteenen toren (XI-XII, in baksteen verhoogd XV, spits in 1831 afgebrand) met ribloos kruisgewelf. In den oostwand van het schip sporen van den triomfboog en het dak van het afgebroken choor. De kerk bezit:

Zandsteenen epitaaf (1616).

Grafzerk (XVI d) op het kerkhof.

Klok, in 1678 door P. Hemony gegoten.

[p. 171]

Het kasteel Biljoen, gebouwd in 1531 door Hertog Karel van Gelder ter plaatse van een reeds 1076 genoemd Broekerhof, en verbouwd (XVIII), is een geheel door water omgeven vierkant baksteenen gebouw met vier ronde hoektorens. Brug met zandsteenen schildhoudende leeuwen (XIX a). Stalgebouw (XIX a), waarin nissen met beelden. Inwendig (vooral XVIII B gewijzigd): Groote zaal met Italiaansch stucwerk (XVIII d). Wandtapijten door Bouwens (XVIII a). Zolderingen met schilderwerk (XVIII). Gebeeldhouwde trap (XVIII).

Poort met leeuwen en wapenschilden (XVII), van het voormalige huis Overbeek.