Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IV. De provincie Gelderland

(1917)– [serie] Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst– rechtenstatus

Elburg.

a. Voorhistorische enz. voorwerpen in deze gemeente gevonden, zijn in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

b. Verdedigingswerken.

Van de oude, nauwkeurig het beloop van een rechthoek volgende ommuring (omstreeks 1400), zijn nog fragmenten over, in het bijzonder ter weerszijden der Vischpoort.

De Vischpoort (XIV d), oorspronkelijk een toren, maar geopend in 1592, blijkens gedenksteenen, en sindsdien meermalen verbrand, is een baksteenen gebouw met uitgekraagde ronde hoektorens en een ingesnoerde torenspits. In den doorgang overblijfselen van oude welving. Aan de buitenzijde een kustlicht.

Klok, in 1683 gegoten door Mammes en C. Fremy. Slaguurwerk met wijzerbord (1750).

d. Burgerlijke openbare gebouwen.

1. Het raadhuis, XIV d gebouwd als burcht, in 1400 als Raadhuis in gebruik genomen, 1773 van nieuwen voorgevel met houten balcon voorzien, in 1838-'39 inwendig gewijzigd, bestaat uit een rechthoekig hoofdgebouw (1396), aan de zij- en achtergevels nog voorzien van de op een spitsboogfries uitgekraagde borstwering der weergang, met overblijfselen van torentjes op de hoeken; een aanbouw (XV c) ten N.O. en een (XVI) ten Z.W., deze laatste met een trapgevel, waarvan de trappen door ezelsruggen afgedekt zijn. Inwendig: overblijfselen van houten bal-

kenzolderingen met laat-Gothische sleutelstukken; in de burgemeesterskamer een zandsteenen schouw (1556) met wapens; een zandsteenen schouw (XV) in een bovenkamer; schoorsteenstuk in gesneden lijst (XVIII c) in de raadzaal.

In het Raadhuis is het museum gevestigd (zie h.)

2. Het oude raadhuis (± 1300, na 1400 convent der zusters van St. Catharina), is een baksteenen gebouw, welks voorgevel ronde uitgekraagde hoektorentjes vertoont, terwijl aan de achterzijde zich een trapgevel met uitgemetselden schoorsteen verheft. Muizetandlijst. Gedichte tweeledige vensters, waarvan in den voorgevel een paar met rondbogen gedekt.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. De ned. herv. kerk (H. Nicolaas) is een baksteenen gebouw (XV c), bestaande uit een schip met twee weinig lagere zijbeuken, twee uitgebouwde kapellen, eene (thans portaal) aan den zuidkant en eene aan den noordkant; een 5/8-gesloten choor (XVc); en eenen westtoren (XV A, spits 1693 verbrand en niet herbouwd). Tegen den noordwand van het choor de voormalige sacristie (XV c). Tegen den zuidbeuk de consistoriekamer (1819, blijkens steen). Gemoderniseerde vensters, doch overal sporen van vroegere neggen en overblijfselen van traceeringen. In den noord- en den zuidwand van het schip overblijfselen van oude ingangen (XV).

De noordoostelijke beer van de noordkapel is afgekapt wegens den vestingmuur, die hier vlak langs liep. Tegen den tweeden beer aan de zuidzijde een zonnewijzer. Inwendig: kruisribgewelven, behalve in de middentravee van den hoofdbeuk (stergewelf.) Aan den voet der rechtstanden van den triomfboog gebeeldhouwde koppen. De toren bevat aanzetten en hoekzuilen van een kruisribgewelf. De kerk bezit:

Eenvoudig houten choorhek met fraaie koperen spijlen (XVI b)

Koperen lezenaar (XVII d).

Preekstoel (1776), in het choor.

Gesneden eiken banken (XVI a).

Orgel (1825) vervaardigd door Quelhorst, met wijzerplaat erboven.

Vier koperen kronen (XVII).

Marmeren grafteeken (1740) waarom een ijzeren hek met: 1740.

Grafzerken: 1599, 1607, 1620, en nog talrijke andere (XVI en XVII).

Vier zilveren bekers (1724).

Vier klokken, waarvan eene in 1683 door Mammes en Claudy Fremy, eene in 1694 door Jac. Kruissen, eene in 1770 door Borchhard, en eene in 1774 door Pieter Seest gegoten.

2. Van het voormalig St. Agnietenklooster (opgericht in 1418) zijn nog over:

a.	een gedeelte der kloosterkerk (thans school en lokaal van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen), oorspronkelijk een dubbelkerk, blijkens de twee rijen ramen aan de achterzijde. Overblijfselen der oude traceeringen.
b.	Het ‘Bagijnenhuis’, thans pakhuis. Potjes voor vogelnesten, bovenaan een kruis vormend. Balkenzoldering met sluitstukken (XV).
c.	eena antal woningen, thans in particulier bezit, en inwendig zeer gewijzigd. De oorspronkelijke vensteropeningen gedeeltelijk nog aanwezig.

f. Gebouwen van liefdadigheid.

1. Het Feithenhof, gesticht in 1740 blijkens opschrift boven de deur, bezit het portret op doek van de stichtster Maria Catharina Feith, verder een rouwbord (1688), en, in de regentenkamer: acht gesneden wapens (XVIII) van leden der familie Feith; verguld-zilveren beker (XVII c) en lijsten met de namen der opzieners.

2. Het Weduwenhof, gesticht XV B, in 1549 door Al-

bert Baltzoen met vier gebouwen begiftigd, later uitgebreid, heeft een baksteenen poortje aan de Breestraat, met driehoekig fronton, waaronder: 1650.

3. Instituut J.H. van Kinsbergen (Latijnsche school), opvoedingsgesticht, opgericht in 1809 en gevestigd in een huis van het vroegere Schippersgilde, herbouwd 1778, blijkens opschrift boven den ingang, vergroot 1841. Baksteenen gevel met hoekpilasters. Versierde middentravee. Het huis bevat:

Portret en gipsen borstbeeld van den stichter; boekerij; verzameling van delfstoffen, schelpen, instrumenten enz.

g. Particuliere gebouwen.

1.	Bloemsteeg. Gevel (XIV) met hooge trappen, en nissen tusschen dammen. De middelste nis met spitsboog, de zijdelingsche met rondbogen gedekt. Benedendeel gewijzigd.
2.	Smedestraat 10. Dergelijke gevel, de trappen met ezelsruggen afgedekt. Sporen van gewijzigde gevellijn.
3.	Ellestraat 43. Topgevel (XVI) met vlechtingen en ontlastingsbogen. Windvaantje.
4.	Smedestraat 24. Zijgevel (XVI) met door ezelsruggen gedekte trappen.
5.	Vischpoortstraat 15. Trapgevel (XVI d) met zandsteenen dekstukken. Ontlastingsbogen. Toppilaster. Boven deel gepleisterd
6.	Beekstraat 18. Topgevel (XVI d) met overhoekschen toppinakel en zijpilasters.
7.	Bloemstraat 24. Gepleisterde topgevel. Toppilaster. Steen: 1603.
8.	Bloemstraat 28. Fragmenten van topgevel. Gemetseld fries (geverfd) met steen, waarop een vers en: 1616.
9.	Vischpoortstraat 22 Gepleisterde zijgevel (XVII) met trappen. In den voorgevel ankers: 1734.
10	Ellestraat 34. Fragmenten van een topgevel (XVII a).

11.	Beekstraat 41. Trapgevel (XVII A) met zandsteenen lijsten en dekstukken. Ontlastingsbogen met bergsteenen stukken en engelkopjes. In den top glas-in-lood
12.	Beekstraat 33. Dergelijke gevel. Hoekblokken en door leeuwenkop gedragen toppilaster.
13.	Beekstraat 17. Dergelijke gevel.
14.	Jufferstraat. Gepleisterde gevel met top over het middendeel. Gebogen fronton. Rond venster met omlijsting. Twee linten: 1687. Festoenen op de ingezwenkte gevelkanten.
15-19.	Beekstraat 20, 38, 45, 49 en 34. Topgevels (XVIII A) met ingezwenkte gevellijnen. No. 20 heeft een nokanker.
20.	Van Kinsbergenstraat 5. Gepleisterde topgevel (XVIII A)
21.	Ellestraat 38-40. Topgevel (XVIII A) met gemetselde rollaag.
22.	Ellestraat 68-69. Topgevel (XVIII c) met omlijsting van het topvenster.
23.	Ellestraat 70-72. Gevel (± 1800) met rijke kroonlijst.

Details.

Beekstraat 27. Steen met opschrift en: 1598, afkomstig uit het voormalig Rechthuis.

Beekstraat 32. Twee leeuwenkoppen (XVII).

Schapensteeg 7. Steenen deuromlijsting (XVII d) met festoenen.

Smedestraat 20. Vier ankers (XVI).

h. Musea enz.

In het museum ten Raadhuize vindt men o.a.: een doornstokje, gebezigd bij het voltrekken van vonnissen, twee beulszwaarden (XVI d, gemerkt Joh. Wundes, Solingen), twee slagzwaarden, folterwerktuigen, bouwfragmenten, klok (1718 door J.A. de Grave te Amsterdam), en de volgende voorwerpen, afkomstig van het Schipluidengilde: een met penningen (1749-1780)

beslagen gildestaf (1791), vier gegraveerde zilveren bekers (XVII c), twee dito schenkborden (1691-1727), twee zilveren kandelaars (XVIII c).

Vorige Volgende