Vooys. Jaargang 32

[p. 27]

Roos Muis
Pen, papier en een podium
Slam poetry als vorm van community art

Louder than a Bomb, 's werelds grootste poetry slam voor jongeren, laat zien dat slam poetry meer kan zijn dan de combinatie van poëzie en performance. Studente Roos Muis toont dat poetry slam bij Louder than a Bomb vooral als middel wordt ingezet om de levens van de deelnemende jongeren in positieve zin te veranderen. Aan de hand van concepten uit de theorie over community art analyseert zij de sociale en emotionele effecten van enkele performances. Zo wordt duidelijk wat deze poetry slam nu zo uniek maakt en hoe de sociale ervaring van dit evenement weerspiegelt in de poëzie.

Elke lente klinken in Chicago de stemmen van honderden jongeren die met elkaar poëzie schrijven, delen en vieren. De stad komt tot bloei: het is de tijd van de grootste poetry slam voor jongeren ter wereld, Louder than a Bomb. Vijftien jaar voor de eerste editie van deze poetry slam was dichter en bouwvakker Marc Smith op zoek naar een manier om de poëzie nieuw leven in te blazen. Volgens Smith waren gevestigde dichters niet langer in gesprek met de wereld: met hun specialistische taal en hun manier van voordragen waren zij niet meer in staat om de ‘gewone’ mens te bereiken. Zo bleef de poëzie beperkt tot een afgesloten ruimte binnen het culturele veld, slechts bereikbaar voor een kleine groep specialisten. Smith wilde poëzie teruggeven aan de mensen, en begon met het organiseren van een poetry slam - een fenomeen dat honderden jongeren vanuit alle delen van Chicago elk jaar samenbrengt bij Louder than a Bomb. De gelijknamige documentaire die over deze poetry slam gemaakt is, laat zien dat een deelname aan Louder than a Bomb voor veel jongeren een levensveranderende ervaring is. Het unieke aspect van deze slam is dan ook niet zozeer de combinatie van poëzie en performance die ook terug te vinden is bij andere poetry slams, maar de ervaring van de deelnemers en de rol die dit evenement speelt in hun leven. Om die reden zal ik in dit artikel de poëzie en de performances van Louder than a Bomb benaderen in het licht van concepten uit het theoretisch kader van community art. Aan de hand van deze concepten die zowel een artistieke als sociale dimensie omvatten, hoop ik het unieke karakter van deze poetry slam te duiden.

Slam poetry & Louder than a Bomb

Slam poetry kan gedefinieerd worden als een beweging die het literaire, het performatieve en het sociale potentieel van poëzie met elkaar combineert. (Somers-Willett 2009: 135) Dit komt concreet tot uiting in de poetry slam die Smith voor ogen had: een

[p. 28]

poëziecompetitie waar dichters hun eigen werk voordragen voor een publiek dat direct daarna een waardeoordeel aan de voordracht toekent. Slam poetry kent een rijke variëteit, en kan worden beschouwd als een verzameling werken die niet gekenmerkt wordt door een gemeenschappelijke toon, vorm of inhoud, maar door een streven naar een intieme en authentieke relatie met het publiek door middel van performance. (Somers-Willett 2009: 17) In de stad waar Smiths wens voor de poëzie begon, vond een aantal jaar later voor het eerst de poetry slam voor jongeren plaats die op dit moment de grootste ter wereld is. Vanaf 2001 organiseren de Young Chicago Authors elk jaar Louder than a Bomb. Young Chicago Authors is een organisatie die zelfexpressie, geletterdheid en een bewustzijn van een eigen stem bij de jongeren in Chicago wil aanmoedigen door middel van schrijven en performance. (Young Chicago Authors) Louder than a Bomb werd ontwikkeld met als doel de jongeren in Chicago een veilig platform te geven waar ze hun verhalen kunnen delen, de waarheid kunnen spreken en zichzelf en hun publiek kunnen uitdagen en daarmee de rijke traditie van oral storytelling kunnen voortzetten. (Young Chicago Authors) Gedurende drie weken delen meer dan zevenhonderd jonge dichters hun werk, en komen meer dan vijfduizend toeschouwers hun performances beluisteren, bekijken en beoordelen. Elke deelnemende middelbare school wordt vertegenwoordigd door een team van minimaal vier en maximaal zes dichters tussen de vijftien en achttien jaar, en elk team bereidt zowel individuele gedichten als groepsgedichten voor. De dichters worden direct na hun performance beoordeeld door vijf juryleden die willekeurig uit het aanwezige publiek gekozen worden. De juryleden geven cijfers op een schaal van één tot tien, waar één staat voor een gedicht dat nooit geschreven had mogen worden, en tien voor een ‘mind-busting, face-melting, eye-popping, brilliant literary piece of genius’. (Louder than a Bomb) Echter, iedereen dient de woorden van auteur Allen Wolf te onthouden: ‘the points are not the point, the point is the poetry.’ (Louder than a Bomb)

Louder than a Bomb & community art

De documentaire die over Louder than a Bomb gemaakt is, laat zien dat deze poetry slam niet slechts draait om de combinatie van poëzie en performance. Deze combinatie is bovenal een middel om een positieve verandering te brengen in de levens van de jongeren. Deze poetry slam draagt dus niet alleen een esthetisch aspect in zich, maar ook een sociaal aspect. De combinatie van het artistieke met het menselijke staat centraal in concepten uit het theoretisch kader van community art. Community art is de verzamelnaam voor een breed scala aan artistieke praktijken die gedreven worden door het geloof dat kunst een verschil kan maken in de manier waarop mensen relaties met elkaar en met de wereld onderhouden. (Prentki 2009: 9) Wat deze artistieke praktijken samenbrengt onder de noemer ‘community art’ is niet zozeer een gedeelde aard of een gedeeld genre, maar eenzelfde creatief proces dat aan deze praktijken ten grondslag ligt. In hun verzamelwerk ‘The Applied Theatre Reader’ definiëren theaterwetenschappers Tim Prentki en Sheila Preston dit creatieve proces als volgt:

[p. 29]

Illustratie: Josse Blase

[it is] a creative process that takes participants and audiences beyond the scope of conventional, mainstream art into the realm of art that is responsive to ordinary people and their stories, local settings and priorities. (Prentki 2009: 9)

Het creatieve proces dat community art definieert vindt zijn oorsprong in de avant-garde van de jaren twintig en dertig, toen kunstenaars op zoek gingen naar manieren waarop kunst verbonden kon worden aan het alledaagse leven op straat en aan nietkunstenaars. (Van Erven 2013) In de jaren vijftig versterkte deze trend en verhuisde kunst letterlijk naar buiten de gevestigde instituten. Vanaf dat moment kwam kunst in aanraking met de openbare ruimte, met het dagelijks leven en met ‘gewone’ mensen. Het cruciale moment in de ontwikkeling van community art vond plaats tijdens de jaren zeventig toen kunstenaars realiseerden dat hun kunst saai, ineffectief en wellicht zelfs manipulatief geworden was. Ze ontdekten dat het veel beter was om de mensen die ze met hun kunst wilden bereiken op een actieve manier in hun creatieve proces te betrekken, en zo werd community art geboren. (Van Erven 2013) Volgens Eugene van Erven, verbonden aan de faculteit Theaterwetenschap van de Universiteit Utrecht, is community art in essentie een vorm van esthetische communicatie waarbij de betrokkenen hun verbeeldings- en uitdrukkingskracht gebruiken om een taal te ontwikkelen die uitdrukking geeft aan en reflecteert op wie zij zijn en hoe zij de wereld zien. (Van Erven 2013) Wat community art hierbij onderscheidt van andere, mainstream kunst-

[p. 30]

praktijken, en daarmee bepalend is voor het karakter van community art, is ten eerste de ongebruikelijke contexten waarbinnen gewerkt wordt en ten tweede de speciale relaties die aangegaan worden tussen de verschillende betrokkenen. Hierdoor reikt community art verder dan kunst alleen - naast het esthetische aspect is er altijd een sociaal aspect aan verbonden dat maakt dat er, idealiter, een positieve transformatie plaatsvindt in het leven van de deelnemende mensen. Dit concept van transformatie komt niet voort uit een romantisch of religieus idee over kwetsbare mensen, maar wil mensen herinneren aan hun eigen aanwezigheid en vermogens. (Prentki 204)

Coming to voice

Community art-praktijken vinden over het algemeen plaats in contexten waar de toegang tot kunst klein is of niet bestaat, en betreffen mensen die normaal gesproken niet actief bij de kunsten betrokken zijn. Om deze reden kunnen de praktijken vaak gevonden worden in ruimten die anders dan bijvoorbeeld theaters en musea, niet direct met kunst geassocieerd worden, zoals scholen, de straat, conflictgebieden, gevangenissen, buurthuizen of andere plaatsen die belangrijk zijn voor een bepaalde gemeenschap. Louder than a Bomb vindt iedere drie jaar plaats in het economisch zwakke Chicago, waar het merendeel van de deelnemende jongeren van een relatief kansarme achtergrond komt. Het gaat om jongeren met een hybride identiteit, waarvan het grootste deel nooit eerder in aanraking kwam met kunst, en dus ook niet met poëzie. Een van de deelnemers vertelt daarover: ‘these guys with hoodies, they don't do poetry’. (Louder than a Bomb) Kevin Coval, de oprichter van Louder than a Bomb, vertelt dat van de deelnemende jongeren in het alledaagse leven weinig verwacht wordt. Voor hem is deze poetry slam daarom bovenal een proces waarbij jongeren aan wie nooit wat gevraagd wordt actief betrokken worden . Hij vertelt:

You become astounded by the power and articulation of young people. When you see this kind of intelligence of kids who are about to flunk out of school, you see that maybe the way we judge kids and their intelligence - maybe we have that wrong. Maybe we have it wrong because we don't ask them enough what they think, we don't incorporate the realities of their lives in their educational space, and we don't take that into the classroom. That is the source of where we can start the process from: tell me where you are from. That's it. And you begin to paint the neighbourhood with light. (Louder than a Bomb)

Bij Louder than a Bomb wordt een ruimte gecreëerd waarbinnen er niet voor de jongeren gesproken wordt, maar waarbinnen zij zelf kunnen spreken. Het is voor hen een plek waar ze in hun eigen stem zichzelf kunnen uitdrukken en waar ze hun gedachten en de realiteit van hun levens kunnen laten horen. Dat betekent voor veel van hen meer dan vertellen wat er in hun gedachten omgaat - het gaat om het werkelijk laten zien en horen van wie zij zijn. Dit type proces van het vormgeven en uitdrukken van identiteit is kenmerkend voor community art praktijken - namelijk representatie niet als een

[p. 31]

spreken voor, maar als een laten spreken van. In plaats van voor anderen te spreken, wordt binnen deze poetry slam een ruimte gecreëerd die anderen in staat stelt om zelf te spreken en gehoord te worden. Dit brengt de verantwoordelijkheid met zich mee om te waarborgen dat de representaties gemaakt kunnen worden in een omgeving van sensitiviteit, dialoog, respect en wederkerigheid. (Prentki 2009: 65)

Voordat de jongeren bij Louder than a Bomb zich in hun eigen stem kunnen uitdrukken, moet er eerst een bewustzijn van een eigen stem zijn. Voor veel van de jongeren is dit bewustzijn nog afwezig, en de eerste stap die zij moeten maken, is die van zwijgen naar spreken. In haar boek Talking Back wijst bell hooks, een belangrijke theoretica uit de traditie van black feminism, erop dat een stem hebben betekent dat je beweegt van stilte naar spraak:

Coming to voice means moving from silence into speech. (..) Awareness of the need to speak, to give voice to the varied dimensions of our lives is one way to begin the process of critical consciousness. (..) This offers students a sense of identity, place, and hope. (hooks 1989: 256)

Een stem hebben, en daar bewust van zijn, is voor de jongeren de eerste stap richting het kunnen, durven en willen uitdrukken van zichzelf. Veel van hen waren voorheen, figuurlijk gesproken, zonder stem, omdat hun niet gevraagd of toegestaan werd om te spreken, of omdat ze stil bleven uit angst voor afwijzing. De ervaring van het spreken ‘connects them to a sense of agency and self-formation’. (Giroux 1992: 256) Louder than a Bomb heeft vanaf het begin gestreefd een veilig platform te zijn waar jongeren zelf hun verhalen met elkaar kunnen delen (Youth Chicago Authors) en tracht de omgeving te laten bestaan uit wederzijds vertrouwen en respect. Alleen al het deeluitmaken van zo'n omgeving, waar er wanneer je spreekt naar je geluisterd wordt, is van belang voor de deelnemende jongeren.

Wanneer de jongeren de stap van stilte naar spreken gemaakt hebben, kunnen ze in dichtvorm zichzelf uitdrukken. Een van de meest karakteristieke aspecten van de performances bij Louder than a Bomb is dat de jongeren bovenal hun identiteit in woorden gaan vormgeven en uitdragen: het uitdrukken van zichzelf in dichtvorm brengt de jongeren een sense of self. Het merendeel van de gedichten is geschreven in de eerste persoon enkelvoud, en deze narratieve vorm geeft aanleiding om de lyrische ik te vereenzelvigen met de dichter op het podium, waardoor de poëzie ervaren kan worden als een moment van persoonlijke bekentenis van de dichter. Meerdere literaire teksten kunnen zo gedefinieerd worden, maar dit gevoel wordt bij de poetry slam versterkt door de aanwezigheid van de dichter die je kunt zien en horen. Auteur Jenifer Rae Vernon schrijft: ‘nowhere is this more evident than when this appears not in print but in person’. (Vernon 2008: 4) De ik die uit het gedicht klinkt, is voor de toeschouwer verbonden met de persoon wiens stem gehoord en wiens lichaam gezien wordt. Het zijn deze identity poems die bij Louder than a Bomb niet alleen het meest worden uitgevoerd, maar die ook de hoogste scores krijgen.

[p. 32]

Louder than a Bomb creëert voor de jongeren dus zowel een coming to voice, als een sense of self. Dit wordt voor hen mogelijk gemaakt door ze in een veilige en opbouwende omgeving zelf te laten spreken. Hun ‘bekentenissen’ worden vaak door honderden leeftijdsgenoten toegejuicht, en uit de documentaire blijkt dat dit voor velen een ervaring is die hen sterker en zekerder het podium laat verlaten dan dat ze het beklommen. In 2008 voerde de achttienjarige Nate Marshall een winnend gedicht op over wat poëzie voor hem heeft betekend. Hij maakt dit duidelijk door twee verschillende identiteiten in zijn gedicht vorm te geven. In de eerste helft van zijn gedicht ‘Look’ neemt hij zowel in woorden als in zijn manier van voordragen de identiteit aan van een ‘big bad gangsta cool kid’. (Louder than a Bomb) Met luide stem en aangespannen lichaam vertelt hij dat hij niet geraakt wordt door de verhalen van anderen, en dat poëzie voor hem gaat om winnen en verliezen. In de documentaire vertelt hij dat hij dit begin van zijn gedicht heel oppervlakkig vond. De toon van zijn gedicht verandert, waarover hij zegt: ‘Midway through it becomes a lot less brash. I like to think that the humility and the vulnerability in the second half of the piece redeems the asshole nature of the first part.’ (Louder than a Bomb) Wanneer hij de tweede helft van zijn gedicht voordraagt, is zijn stem zachter, zijn lichaam ontspannen. Hij neemt de identiteit aan van wie hij is ná Louder than a Bomb: iemand die niet langer haatdragend is, maar die ontroerd is door de verhalen van anderen en voor wie poëzie niet gaat om winnen en verliezen, maar om het vinden van zijn stem. In zijn poëzie en zijn performance laat hij zien en horen wat een deelname aan deze poetry slam voor hem betekend heeft, in deze woorden:

I've been here long enough to know
where slam is strong enough to go
a mic, a stage, a pen, a page
helped end my rage and mend my days
so I'll admit I been afraid of leaving this
‘cause when I stayed I found my voice
but now my time is up, I gotta get away.

So excuse the couplet cockiness
I ever showed when rockin' this
just trying to show my everything
for everything I got from this.

Kevin Coval told me I could write
my slam coach told me not to hype
I've loved and lost on finals stages
the fates told me it's not the night.
But still I thank this forum
for help making me so strong
for letting me talk about
sex, drugs, basketball, and moms.
Fond farewell to this chapter
and to all the joy and laughter,
this for every kid, whose voice
has been louder than a bomb.

Border crossing

Centraal in de relaties die aangegaan worden binnen community art staan de mogelijkheden die mensen in staat stellen om de grenzen die tussen elkaar bestaan te overbruggen, en op die manier een sterk gevoel van gemeenschap en verbondenheid te kunnen voortbrengen. Louder than a Bomb kan beschouwd worden als datgene wat binnen community art een borderland genoemd wordt. Dit begrip is oorspronkelijk afkomstig van de progressieve kritische pedagogiek, bedreven door wetenschapper

[p. 33]

Illustratie: Josse Blase

Henry Giroux. In zijn werk benadrukt Giroux niet alleen een kritiek op instituties, maar met name de mogelijkheden voor democratische betrokkenheid en human empowerment door onderwijs en opvoeding. Borderlands zijn plaatsen waar allerlei verschillende ervaringen en stemmen samenkomen en elkaar kruisen, en die gezien worden als een potentiële bron van experimenten, creativiteit en mogelijkheden. (Giroux 1992: 173) Binnen een borderland gaat het om de poging om de grenzen die tussen de verschillende individuele stemmen bestaan te overbruggen. Dit is afhankelijk van de bereidwilligheid van de individuen om de ultieme expressie van border crossing na te streven: empathie. (Prentki 2009: 251)

Het concept border crossing berust in het geval van Louder than a Bomb op het principe van ruimte maken om mensen zelf te laten spreken, spelen, verbeelden en maken. Het concept schijnt daarnaast licht op het aspect dat er in het proces ook ruimte wordt gemaakt voor het ontmoeten van de ander: ‘to enable the participants to (re)discover their innate capacities for play, for imagining, for creating, for relating to others by exploring the self in other and the other in the self. (Prentki 2009: 252)

De structuur van Louder than a Bomb is niet ingericht naar het individu, maar naar de groep. In plaats van het benadrukken van individuele dichters en performances, schrijven en herschrijven de jongeren hun werk met elkaar. Elke middelbare school maakt de voorbereiding en de daadwerkelijke slam mee als team. Doordat de structuur van Louder than a Bomb gebaseerd is op gemeenschap, worden de jongeren gesti-

[p. 34]

muleerd om naar elkaar te luisteren - niet alleen van performer tot publiek, maar ook van schrijver tot schrijver, en uiteindelijk ook als mens tot mens. Door het vertellen van je verhaal door middel van poëzie, kan de zelf in de ander gevonden worden, en de ander in de zelf. Voor de winnaar van 2008 was het niet zozeer het schrijven van een gedicht dat de wereld zou kunnen veranderen en verbeteren, maar het leren over anderen en het begrijpen van mensen die anders zijn (Louder than a Bomb) Het verschil tussen alle individuen kan bij Louder than a Bomb niet gezien worden als een hindernis, maar als ‘fund of necessary polarities between which creativity can spark like a dialectic’. (Giroux 1992: 169) Louder than a Bomb laat zien dat gemeenschap niet betekent dat verschillen tussen elkaar er niet toe doen, maar dat er ondanks die verschillen met elkaar in dezelfde ruimte gebleven en geluisterd wordt, en daarin gevonden kan worden wat elkaar verbindt.

Wanneer er getracht wordt de grenzen tussen de verschillende individuele stemmen te overbruggen door het delen van elkaars werk, beginnen de j ongeren bij Louder than a Bomb een gemeenschap te vormen. Auteur Jenifer Rae Vernon duidt dit als embodied solidarity. De vorm van slam poetry brengt dichters en publiek samen in kortstondige momenten van complexe, affectieve en intersubjectieve gemeenschap. Naar haar mening kunnen deze momenten instructief zijn: ze laten deelnemers ervaren en verbeelden hoe samenleven zou kunnen zijn. (Vernon 2008: 10) Gedichten als die bij Louder than a Bomb kunnen aangeduid worden als ‘poetics of struggle and lived experience’ (Vernon 2008: 4), en samen met whole-bodied, face-to-face communicatie en de onvervangbare waarde van live performance brengt dit een sterk gevoel van gemeenschap tussen de jongeren. Waar bij geschreven poëzie de ontmoeting enkel plaatsvindt in taal, vindt bij de poetry slam de ontmoeting daarnaast ook plaats in de tijd en de ruimte die door de ‘lezer’ en dichter niet alleen mentaal maar ook fysiek met elkaar gedeeld worden.

Door de poetry slam als vorm van esthetische communicatie te zien heeft Louder than a Bomb het vermogen een gevoel van gemeenschap onder de jongeren te vormen. Hoewel de scores de slam poetry competitief maken, is het evenement in essentie een plaats ‘to celebrate its community’. (Somers-Willett 2009: 21) In het licht hiervan kan gekeken worden naar de poëzie en performance van Adam Gottlieb, een dichter die in 2008 Louder than a Bomb won. In zijn winnende gedicht ‘Poet, breathe now’ verwoordt hij waarom het belangrijk is om dichter te zijn of te worden. Hij draagt het gedicht op aan alle jonge dichters en benadrukt het belang van hun leven en van hun poëzie. In zijn gedicht viert hij de gemeenschap die hem op dat moment omringt. Dat doet hij in de eerste plaats door in zijn gedicht te benoemen wat hen allen bindt:

Poet breathe now,
because we are all made from the same elements
and we all breathe the same air
so let's celebrate our mutual recipes of existence
by persisting to stay alive

[p. 35]

Ten tweede laat hij het publiek een gevoel van gemeenschap en samenzijn ervaren door iedereen te vragen een keer met hem te ademen. Gottlieb eindigt zijn gedicht namelijk met deze opdracht: ‘poets, breathe once with me now.’ (Louder than a Bomb) Het wordt stil in de zaal, en honderden jongeren ademen op hetzelfde moment diep in en uit. ‘That's one poem we all wrote,’ eindigt Gottlieb, en de stilte wordt verbroken door een luid applaus. In het moment dat Gottlieb iedereen in de zaal vroeg om met hem te ademen, creëerde hij een emotionele en een fysiek aantoonbare verbondenheid - je hoorde iedereen zuchten - tussen de aanwezigen onderling. Zoals in een borderland stemmen en ervaringen samenkomen, zo trachtte Gottlieb de verschillende mensen er allemaal te laten zijn door het bewuste diep in en uit ademen, en tegelijkertijd één te maken door de stilte te vullen, niet met woorden, maar met één gelijke adem.

Conclusie

Aan de hand van concepten die zowel een artistieke als sociale dimensie behelzen, heb ik het karakter van Louder than a Bomb als vorm van community art geduid. Bij deze poetry slam gebruiken jongeren die nooit een podium hebben gehad hun verbeeldings- en uitdrukkingskracht om in poëzie uit te drukken wie zij zijn en hoe zij de wereld zien. Wat dit specifieke evenement anders dan andere slams maakt, zijn twee kenmerken die definiërend zijn voor community art. In de eerste plaats werkt Louder than a Bomb in de context van jongeren die vaak geen bewustzijn van een eigen stem hadden, en die niet eerder zich in een ruimte bevonden waarbinnen zij op hun eigen manier en in hun eigen woorden zichzelf konden uitdrukken. Door hun een ruimte te geven waarbinnen ze kunnen verbeelden, schrijven en performen, kunnen ze bewegen naar het hebben van een stem en naar een gevoel van een eigen identiteit. In de tweede plaats vinden de relaties die bij Louder than a Bomb gevormd worden hun basis in een op gemeenschap gebaseerde structuur waar gestreefd wordt naar het overbruggen van de grenzen die tussen individuen bestaan. Deze twee processen leiden ertoe dat de poetry slam meer wordt dan de presentatie van een artistiek eindproduct. Poetry slam bij Louder than a Bomb tracht door de combinatie van poëzie en performance een proces te zijn dat een positieve transformatie kan brengen in de levens van de jongeren. Van het begin af aan wilde Louder than a Bomb een veilige omgeving zijn waarbinnen jongeren uit Chicago door middel van slam poetry konden ontdekken wie zij zijn, wat zij kunnen en wat hen bindt. Deze combinatie van het esthetische met het sociale maakt Louder than a Bomb een vorm van community art, en bovenal een poetry slam die met recht uniek te noemen is.

Literatuur

Cohen-Cruz, J. Engaging Performance: Theatre as call and response, New York, 2012.

Erven, E. van., Lezing ‘What is Community Arts and where does it come from?’ 6 Februari 2013, Universiteit Utrecht.

[p. 36]

Giroux, H., Border Crossings: Cultural Workers and the Politics of Education, London 1992.

hooks, b., Talking Back, Boston 1989.

Prentki, T. & Preston, S., The Applied Theatre Reader, New York 2009.

Somers-Willett, S.B.A., The cultural politics of slam poetry. Race, identity, and the performance of popular verse in America, Michigan 2009.

Somers-Willett, S.B.A., ‘Slam Poetry and the Cultural Politics of Performing Identity’. In: The Journal of the Midwest Modern Language Association, 38 (2005): 51-73.

Vernon, J.R., ‘Making Community with the Deep Communication of Popular Live Poetry in San Diego, California at the Millennium’. In: UC San Diego Theses and Dissertations (2008).

Film

Louder than a Bomb. Reg. Greg Jacobs en Jon Siskel. Siskel/Jacobs Productions (2010).

Website

www.youngchicagoauthors.org, 03-02-2013.