Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 66

[p. 52]

Theatermakery Het Eenzame Westen

Een nieuw professioneel toneelgezelschap werd in 2015 in West-Vlaanderen opgericht met de symbolische naam ‘Theatermakery Het Eenzame Westen’. Thuisbasis is het Roeselaarse cultuurcentrum De Spil en sinds 2016 is de Oostendse Grote Post coproducent.

Artistieke kern

De artistieke kern van het prille gezelschap bestaat uit de oprichters Lien De Graeve, Mathias Sercu en Tom Ternest. Drie West-Vlaamse acteurs die spelen bij diverse professionele gezelschappen. Mathias Sercu (1970) speelde bij NTG/Publiekstheater en is nu vooral een freelancer. Hij is medestichter van De Sprook, De Spelerij en nu dus ook van Het Eenzame Westen. Hij is acteur, zanger, regisseur en schrijver. Sercu is bij het grote publiek bekend van tv-series en films. Hij schreef en regisseerde de bekroonde dramaserie Marsman en vertolkte daarin ook een van de hoofdrollen.

Tom Ternest (1981) volgde de toneelopleiding aan het Instituut Herman Teirlinck waar hij in 2003 afstudeerde. Hij speelde bij onder meer Laika, De Tijd, de Queeste, 't Arsenaal, Het KIP, Braakland/Zhe Bilding, Studio Orka en de Kopergietery maar ook in diverse tv-series. In een productie van het Roeselaarse cultuurcentrum De Spil maakte hij met Domien Van Der Meiren eerder al de voorstellingen Odiel en Merci facteur, beide in het West-Vlaams. Lien De Graeve (1981) tot slot studeerde in 2007 af aan de toneelacademie in Maastricht. Eerder studeerde ze ook aan het Leuvense Lemmensinstituut. Ze speelde bij 't Arsenaal, De Queeste, Toneelgroep Amsterdam en NTGent en was eveneens te zien in diverse tv-series.

Naar ‘Het Eenzame Westen’

Vanuit hun gedeelde West-Vlaamse roots - De Graeve is afkomstig uit Hooglede, Sercu uit Ardooie en Ternest uit Roeselare -, de liefde voor het West-Vlaamse dialect en de goesting om samen theater te maken, ontstond de ambitieuze idee repertoirestukken uit de wereldliteratuur te hertalen en te spelen in het West-Vlaams. De ambitie ook om kwalitatief hoogstaande theaterproducties te creëren in diverse West-Vlaamse dialectvarianten voor een zo breed mogelijk publiek van stukken met een universeel of ‘acuut’ actualiteitsgehalte of met grote gemeenschappelijkheid en verwantschap.

Mathias Sercu, Tom Ternest en Lien De Graeve. (© Het Eenzame Westen)

West-Vlaams

Dat het dialect langzaam verdwijnt en vervangen wordt door een tussentaal die het midden houdt tussen een soort bovenregionale omgangstaal en het officiële, algemeen Nederlands heeft zo zijn gevolgen. Een rijke woordenschat, een arsenaal aan plastische uitdrukkingen, beeldrijke gezegden en zegswijzen, wijze of grappige spreuken geraken in onbruik en gaan op de duur compleet verloren waardoor de taal ontegensprekelijk aan kleur, pit, levendigheid en inventiviteit inboet. Daar wil het gezelschap ‘iets’ aan doen. Geen particularistische reflex om het West-Vlaams in ‘ere te herstellen’ of van het West-Vlaams de oorsprong of bakermat van het algemeen Nederlands te maken. Uiteraard is het AN de overkoepelende eenheidstaal in ons taalgebied maar de eigenlijke moedertaal van haast alle bewoners van dat taalgebied is het dialect of toch tenminste het regiolect.

Beetje duiding

Even in de marge deze historische schets. Tot de 17de eeuw was er in ons taalgebeid geen sprake van een eenheidstaal. Al naar gelang de (vooral) economische belangrijkheid van een gewest (provincie) werd de taal die binnen dat gebied gesproken werd, tijdelijk dominant. Na de val van Antwerpen in 1585 ontwikkelde de taal zich op verschillende manieren in het noorden en het zuiden. Het noorden wilde als protestants statement tegen de katholieke Spaanse bezetter een Bijbelvertaling realiseren die zo dicht mogelijk bij de originele Hebreeuwse, Griekse en Latijnse teksten aansloot. Daarvoor was een eenheidstaal nodig en die hebben de heren van de Staten Generaal laten maken door filologen die daarvoor ingrediënten gebruikten uit het Noord- en Zuid-Brabants, het Hollands en het Antwerps. Het zuiden bleef op alle gebieden achter, zowel economisch als intellectueel en dus ook wat de taalparticipatie betreft. Als dan in 1830 België tot stand kwam met het Frans als voer- en officiële taal had de Vlaamse gemeenschap de grootste moeite haar moedertaal te handhaven, laat staan er officiële erkenning voor te krijgen. De Gentse universiteit werd trouwens pas in 1930 volledig vernederlandst. En toen de erkenning voor het Nederlands er toch kwam, bleek de taalachterstand bij veel Vlamingen onrustwekkend groot te zijn. Dan maar middelen gezocht om het volk te verheffen en het ondertussen tot volwaardige taal geëvolueerde

[p. 53]

algemene Nederlands van het noorden ook hier ingang te doen vinden. Het theater was één van de middelen en dus werden de theatermakers in conservatoria rigoureus gevormd in alle facetten en aspecten van de eloquentie en de elocutie om die algemene taal te propageren, te verspreiden en navolging te doen krijgen. Ondertussen is er al veel water onder de Vlaamse bruggen gevloeid en is die volksverheffende opdracht van het theater volledig achterhaald. Back to the roots dus: het dialect.

Opvoering van het stuk In volle zee. (© Het Eenzame Westen)

Dat hebben de stichters van Het Eenzame Westen zo begrepen. Met een nauwkeurige precisie en zonder artistieke toegevingen wordt elk stuk, met medewerking van plaatselijke dialectologen en taalautoriteiten, hertaald zodat de presentatie ervan borg staat voor sterk, pakkend theater, humor en een speelse taal die tot ver buiten de West-Vlaamse grenzen verstaanbaar is (kan zijn). Daartoe wordt intens onderzoek gedaan naar de typerende ‘kleurvarianten’ van de West-Vlaamse dialecten en worden de resultaten daarvan voortdurend afgetoetst. Tevens wordt onderzocht hoe de theatertaal zo dicht mogelijk bij de mensen kan worden gebracht. Bij elke productie wordt een zakwoordenboekje aangemaakt en aan het publiek aangeboden met de verklaring van de gehanteerde woordenschat, de specifieke uitdrukkingen, de typerende zegswijzen.

Producties

Voor Het Eenzame Westen, The Lonesome West - het gezelschap haalde daar zijn naam - van de Ierse successchrijver Martin Mac Donagh werd het Roeselaarse dialect gebruikt om een plek, een volk en de levensomstandigheden te beschrijven die veel gemeen hebben met de plattelandslevensstijl van het 19de-eeuwse Vlaanderen. In dat eenzame Westen ligt een dorp. Daar wonen twee broers samen in hun ouderlijke huis. Ze gunnen elkaar niets. Valère eigent zich het hele huis toe en Claude probeert daar op alle mogelijke manieren onderuit te komen. Dat is zo sinds één van hen hun vader neerschoot. Tussen die reïncarnatie van Kaïn en Abel dartelt een frisse deerne die ieders hoofd op hol brengt, niet het minst dat van de nieuw aangekomen pastoor. De Graeve, Sercu, Ternest en Robrecht Vanden Thoren spelen dat stuk in de regie van Domien Van Der Meiren.

Voor de absurde politieke allegorie In Volle Zee van de dissidente Poolse auteur Slawomir Mrozek, een vlammende satire die de manipulatieve retoriek van de politiek genadeloos op de korrel neemt, werd voor het Oostends dialect gekozen. Drie drenkelingen drijven uitgehongerd en uitzichtloos op een vlot in volle zee. Ze hebben niets meer en zitten ook nog eens door de voorraad eten heen. De Grote, de Normale en de Kleine hebben geen andere keuze dan over te gaan tot drastische maatregelen. Een van de drie moet opgegeten worden. Er worden verkiezingen gehouden, stemmen geteld en allianties gesloten. Vanaf nu is het elk voor zich. Ilse De Koe, Lien De Graeve, Isabelle Van Hecke en Tom Ternest spelen in de regie van Ternest. Sercu coacht. De voorstellingen zijn achter de rug maar er kondigt zich voor het voorjaar een herneming aan.

Cast

De artistieke kern wordt per productie aangevuld met in hoofdzaak West-Vlaams talent zoals Ilse De Koe en Isabelle Van Hecke. Leeftijd of mate van bekendheid speelt daarbij geen rol. Als de productie dat vraagt, wordt er buiten de provincie gecast.

En straks?

Deze ‘missie’ geeft Het Eenzame Westen meteen een unieke plek in het theaterlandschap. Klassieke repertoirestukken in diverse varianten van het West-Vlaams dialect voor een zo breed mogelijk publiek ‘revitaliseren’ is uniek maar niet evident. We zijn er getuige van geweest dat het opzet in alle opzichten geslaagd mag worden genoemd en dat het gezelschap zijn bestaansrecht en specifieke plaats in het landschap verdient en waard is. Theatermakery Het Eenzame Westen slaagt er wonderwel in sterk, pakkend theater te realiseren vol schrijnende humor, in een speelse taal die tot ver buiten de West-Vlaamse grenzen verstaanbaar is. Op naar de volgende productie. Eén per jaar is het objectief.

# Stefan Vancraeynest is licentiaat in de Germaanse filologie met specialisatie dramatiek en dramaturgie. Hij werkte onder andere als adjunct-directeur Cultuur voor de Stad Kortrijk en als directeur van het Vlaams Centrum voor Amateurkunsten. Hij is gastdocent aan het RITS, werkte mee aan culturele programma's van de VRT Radio en is tevens toneelauteur, acteur en regisseur. Als redacteur van Kunsttijdschrift Vlaanderen legt hij zich toe op podiumkunsten.