Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 64

[p. 50]

U Dikke Ma! (© Stijn Ide)

Theater reflecteert over gedrag spelers en supporters

De kracht van het theater ligt in de reflectie. Het laat het publiek nadenken over onze wereld, onze tijd en cultuur. Dat is niet anders wanneer voetbal het onderwerp vormt.

De Duitse theaterwetenschappers Erika Fischer-Lichte en Richard Schechner noemen het theater een sociaal instituut tussen andere en zien vergelijkbare regels, voorschriften en codes tussen theater en andere sociale ‘gebeurtenissen’ als een voetbalmatch. Beide hebben spelers en kijkers die letterlijk en figuurlijk hun plaats moeten kennen. Natuurlijk vervullen theater en voetbal elk een specifieke en dus andere functie. Theater is, in tegenstelling tot voetbal, een proces waarin bestaande tekens met een specifieke functie niet in die functie gebruikt worden, maar als tekens van tekens, waardoor ze de cultuur op twee manieren weerspiegelen. Dan is theater een reflectie van een cultuur die ze als zodanig aan haar leden presenteert om hen er bewust over te doen ‘reflecteren’.

Voetbal heeft omwille van zijn onmiskenbaar brood-en-spelengehalte, zijn maatschappelijke context, zijn economische impact en zelfs zijn politieke inzetbaarheid, theatermakers ge¯nspireerd, inderdaad precies om een publiek over alle facetten en aspecten van het fenomeen te laten reflecteren.

Supporters weten waarom

Voor supporters is de voetbalopera U Dikke Ma! heel herkenbaar, voor ‘leken’ is het een kennismaking met de vaak surrealistische supportersrituelen. In een concept, bedacht door leden van het Koninklijk Instituut voor Podiumkunsten (KIP), staan vijftig acteurs als fanatieke supporters op de tribune te zingen en te brullen, te dansen en te vendelen, te eten en te drinken, terwijl het publiek van op de scène het bizarre supportersgedrag verbouwereerd zit aan te kijken. ‘U dikke ma zit aan de Zuid’ en nog meer ongepolijste slogans roepen en zingen de Gentse spreek- en zangkoren de ‘gasten’ toe in een razendsnelle projectie van een doorsnee voetbalmiddag met alle ingrediënten van dien. Hoogoplaaiende emoties om het net gemiste doelpunt, om het schitterende doelpunt, om de flater van de scheidsrechter of de gemene tackle van de tegenstrever. Verhalen over echtelijke ruzies, discussies over het groot gelijk, de adrenaline van het collectieve gevoel, de woede, het verdriet of de agressie om de onterechte nederlaag. Alles wat supporters ervaren en waarom ze naar het voetbal gaan. Zij weten waarom, de voorstelling toont het publiek waarom. Reflectie over het voetbal of het leven zoals het is.

Universeel

Datzelfde concept werd als Come on Kortrik opgevoerd in het Kortrijkse Theater Antigone en als Allez Essevee in Waregem, voor de Rode Duivels werd het Allemaal Samen - Tous Ensemble en voor OHL Oep aa bakkes. Het concept werd met groot succes geëxporteerd naar onder andere Polen,

[p. 51]

Finland en Tsjechië. Voetbal even universeel als het leven zelf, theater een universele reflectie.

The Football Diaries van Ahilan Ratnamohan. (© RR)

Ongeveer gelijktijdig met U Dikke Ma! werd in Luik On s'en Foot gecreëerd. Een theateratelier opgestart in het kader van het project ‘Stade Ouvert’, mondde uit in het toneelstuk On s'en Foot. Het project toont de soms frappante gelijkenissen tussen voetbal en theater, en reflecteert over wat een supporter is en doet, hoever hij daarin gaat en aan welke prijs. Een bij momenten hilarische en dan weer schrijnende voorstelling met Sylvain Plouette als ‘animator’.

Sanja Mitrovic ziet grote gelijkenissen tussen de sensatie en de hevige emoties die supporters in het stadion ervaren en de precaire situatie waarin Romeo en Juliette terechtkomen. In Do you still love me? zet haar fascinatie voor deze tegenstrijdige emoties er haar toe aan de gecontesteerde relatie tussen deze geliefden tegen een brede maatschappelijke context te projecteren. Welke daad stellen supporters die de vlag van de tegenpartij verscheuren? Reflectie van en in het theater op het voetbal vanuit de huidige maatschappelijke synthese en de confrontatie van de beide door acteurs en supporters die getuigen over wat hen hoe ver drijft en tegen welke prijs, leiden tot politieke en sociale onderwerpen als racisme, nationalisme, geweld, agressie, familie, religie en propaganda. In twee helften van drie kwartuur met een kwartuur rust ontmoeten de beide ‘werelden’ elkaar. Gesprekken over hun wedervaren in het theater of op het voetbalveld en over gedeelde menselijke thema's als verbondenheid, passie, schuldgevoel, verdriet en woede groeien uit tot brede maatschappelijke issues als identiteit, collectiviteit, authenticiteit en vooroordelen. Gemaakt uit liefde voor het theater en het voetbal, vanuit een fascinatie voor het spel van beide en met een breed maatschappelijk en politiek engagement.

Lichaamstaal

Voetbal is bij uitstek een lichamelijke contactsport met een heel eigen lichaamstaal vertaald in heel individuele en dan weer meer disciplinebepaalde bewegingen. De Frans-Duitse choreograaf Xavier Le Roy heeft van het spel met zijn specifieke lichaamstaal een onderzoeksthema gemaakt dat regelmatig in zijn werk opduikt en wordt geïntegreerd. In Project Sarma bouwt hij de theaterzaal om tot een sportzaal. Op de scène worden doelen geëvoceerd. Ploegen van telkens vier acteurs spelen onder andere voetbal tegen elkaar en worden daarbij aangemoedigd door hun collega's op de bank die ook het publiek in de zaal interactief in het spel betrekken. Het conceptuele project toont aan de hand van die bewegingsesthetiek in herkenbare historische situaties hoe sociale, politieke en economische context invloed hebben op de visie en interpretatie van lichamelijke ervaring.

Fresh is een creatiefestival van het Kortrijkse Buda Kunstencentrum. Het festival is opgebouwd rond internationale artiesten die in en met de stad een creatie uitwerken. De Frans-Oostenrijkse choreografe Anne Juren maakte voor Fresh een danssolo waarin ze de lichaamstaal van tennissers vertaalt in danstaal door abstractie te maken van de sportieve context waarvoor ze zo specifiek is en ze te integreren in de choreografie van haar performance. Tennis werd in Kortrijk op een tennisveld getoond. In Italië werkte Juren voor Foot samen met voetbalgod Totti. Haar uitgangspunt voor deze Patterns of Sport and Dance Trilogy is dat meer dan welk ander sociaal fenomeen de sport de hedendaagse cultuur be¯nvloedt. In Nagement, Tennis en Foot onderzoekt ze de gelijkenissen tussen en de parameters van dans en sport, vervlecht en esthetiseert ze de fysieke sportieve bewegingen van deze sportdisciplines in een choreografische abstractie. Daardoor verplaatst ze de efficiëntie of functie van die bewegingen naar een sociaalculturele of zelfs historische context die een totaal andere kijk op de atleet toelaat.

Voetbalhuurlingen

De Sri Lankaans-Australische regisseur en exvoetballer Ahilan Ratnamohan behaalde in ons land met The Football Diaries, over zijn onfortuinlijk wedervaren in het Europese voetbal, succes genoeg om er in Zuid-Afrika mee te kunnen toeren. Michael Essien, I Want to Play as You is zijn tweede voetbalstuk over Afrikaanse voetballers in België. Acht voetballers die ook goede acteurs en dansers blijken te zijn, vertellen elk hun ‘kruidig’ verhaal over de honderden Afrikaanse voetbalhuurlingen die elk jaar naar Europa gelokt worden met beloftes van miljoenencontracten en succesvolle carrières. Op zoek naar de menselijke kern van voetbalmigratie.

Thematisch vergelijkbaar is De Zwarte Schande van het Antwerpse theatercollectief Bleeding Bulls, een monoloog geschreven en geregisseerd

[p. 52]

door Zouzou Ben Chikha waarmee de makers de lotgevallen in herinnering brengen van de Afrikaanse soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog door de geallieerden werden ingezet. Het publiek wordt geconfronteerd met die feiten om de hedendaagse diversiteit binnen onze samenleving genuanceerder te leren bekijken. De Duitse jongen Maarten Schiltmeier groeit op in het Waasland. Hij is een getalenteerd voetballer die van een internationale carrière droomt. Maar zijn leven neemt een andere wending als hij na de dood van zijn vader het verslag in handen krijgt van het proces dat de Franse staat heeft aangespannen tegen zijn Senegalese overgrootvader na vier jaar front. Een familiekroniek over voetbal en anders zijn, over Afrikaanse voetballers en hun houdbaarheidsdatum.

Affiches van opvoeringen van Den Derby. (© RR)

De Tovenaar van Ons

‘De tovenaar’, de legendarische voetbaltrainer Raymond Goethals, is de inspiratiebron voor een monoloog van Thomas Gunzig, gespeeld door Josse De Pauw. Allerminst een biografische benadering maar een tragikomisch en knap opgebouwd scenario dat focust op de kleine verhalen achter de grote en de sleutelmomenten in een mensenleven. De monoloog Raymond haakt in op het leven van het kleine, verschrompelde ketje met veel te zwart geverfde haren, een aanstekelijk mengtaaltje en zijn eeuwige credo: ‘nie zievere, speile!’ Geschreven en gespeeld in een tweetaligheid die gaandeweg een automatisme wordt. Poëtische humor die alleen maar als ‘Belgisch’ omschreven kan worden.

Verder repertoire

Tot slot nog een greep uit vaak gespeelde stukken waarin het voetbal thema, kader of achtergrond is. Easy Money (De Voetbalpool) van Arnold Ridley uit 1948 vertelt hoe de gewonnen pronostiek het gezin Stafford overhoop schopt. De toekomstillusies verschrompelen als blijkt dat het deelnemingsformulier niet werd ingezonden. Maar ondertussen werd er meedogenloos getackeld met ‘blijvende letsels’ tot gevolg.

Tom Lanoye en Herman Brusselmans bezorgden in 1989 met De Canadese Muur een tragikomisch gezinsdrama, tegelijk ook een satire over voetbal in Vlaanderen én op het toneelgenre zelf, over ‘foute’ jeugdtrainers, over geld, drank, chantage en vrouwen, over vergankelijkheid van vriendschap en mislukte carrières.

Christophe en Willy van Tom Dupont is het relaas van een vader-zoonrelatie die ontploft omdat de zoon Christophe de dromen van zijn voetbalgekke vader Willy, zelf ooit een succesvol keeper, niet wil realiseren en de succesverhalen van die vader zelfs afdoet en afwijst als ergerlijke fantasmagorie.

Den Derby is een tragikomedie van het duo Dirk Dobbeleers en Marc Hendrickx over het roemrijke verleden van de Antwerpse clubs, over de huidige situatie en zelfs even speculatief over de toekomst van het Antwerpse voetbal. En die ziet er niet bepaald rooskleurig uit zoals blijkt uit Den Derby 2 van dezelfde auteurs.

Koning Voetbal

Stand-upcomedian Raf Coppens heeft dan weer een cabaretprogramma waarin hij inhaakt op de hype rond het voetbal. In Koning Voetbal geeft hij zijn geheel eigen visie over deze sport en haalt hij haar actualiteit stevig door de mangel. De televisie barst van de voetbalanalisten. Voetbal is godsdienst. Voetbal is koning. Hoog tijd om er eens mee te lachen. Mag het?

Ja, het mag. Martin Gessmann smaalt dat het denken de manier van voetballen bepaalt. Dan bepaalt uiteindelijk de context de aard van het spel want denken evolueert altijd in een context. Of is de premisse fout? Resulteert het Britse utilisme in kick-and-run, ligt het Duitse existentialisme van Martin Heidegger aan de basis van de libero en het Hollandse collectieve denken aan dat van het moderne totaalvoetbal? En hoe reflecteert het denken en bij uitbreiding het theater dan op het sociaal instituut voetbal? We bekijken het van wedstrijd tot wedstrijd. De bal is rond en het seizoen nog lang.

# Stefan Vancraeynest is licentiaat in de Germaanse filologie met specialisatie dramatiek en dramaturgie. Hij werkte onder andere als adjunct-directeur Cultuur voor de Stad Kortrijk en als directeur van het Vlaams Centrum voor Amateurkunsten. Hij is gastdocent aan het RITS, werkte mee aan culturele programma's van de VRT Radio en is tevens toneelauteur, acteur en regisseur. Als redacteur van Kunsttijdschrift Vlaanderen legt hij zich toe op podiumkunsten.