Bibliotheek

Werk ter bespreking insturen naar: Redactiesecretariaat ‘Vlaanderen’ ‘Ter Hoogserleie’, Hondstraat 6, 8700 Tielt

Poëzie

• Europese Vereniging ter bevordering van de Poëzie

Eugène Van Itterbeek, Poëzie en Wetenschap, Poésie et Science, Poetry and Science, Tijdschrift ‘Pi’, nr. 2, 1990, Leuvense Cahiers nr. 92, geïll. met foto's, 128 blz., genaaid. - Desmond Egan (vert. Peter Nijmeijer), Echobogen/Echo Arches, Leuvense Cahiers nr. 95, 1990, 190 blz., genaaid. - Östen Sjöstrand (vert. en inl. Viktor Claes), Aan de uiterste grens, Leuvense Cahiers nr. 98, 1990, genaaid. - Eugène Van Itterbeek (samenstelling), Europese Lente, essays n.a.v. het Europese Poëziefestival 1990, Tijdschrift ‘Pi’, Leuvense Cahiers nr. 100, 1990, 264 blz., genaaid. - Eugène Van Itterbeek (samenstelling en inleiding), De Europese Lente, gedichten, Tijdschrift ‘Pi’, Leuvense Cahiers nr. 101, 1990, blz. 288, genaaid. - Eugène Van Itterbeek (samenstelling en inleiding), De Europese Lente, gedichten, Tijdschrift ‘Letters’, nr. 3, okt. 1990, 80 blz., genaaid. - Eugène Van Itterbeek (samenstelling), Afrika / Afrique / Africa, Hedendaagse gedichten uit Afrika, Tijdschrift ‘Pi’, Leuvense Cahiers nr. 106, april-mei 1991, 280 blz., genaaid, alle uitgegeven door de Europese Vereniging ter bevordering van de poëzie, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven. - De zeven boekwerken (zes ‘Leuvense Cahiers’ en één ‘Letters’) brengen meer dan veertienhonderd bladzijden (over) poëzie. Om alle teksten (essays en gedichten in diverse talen en vanuit zoveel verscheidene landen en invalshoeken) werkelijk tot je te laten doordringen, heb je alvast weken intensieve leesarbeid en de daaropvolgende noodzakelijke ‘bedenktijd’ nodig. In dit korte bestek beperk ik me dus in alle bescheidenheid tot een overzicht en enkele persoonlijke ‘impressies’. Het moet voor Eugène Van Itterbeek een wat frustrerend gevoel geven in één van de dertig essays verschenen in ‘De Europese Lente’ van de Vlaamse dichter Charles Ducal (^o1953) te moeten horen dat poëzie toch zo onbelangrijk is. De maatschappelijke relevantie van poëzie is nul, politieke gedichten zijn onbelangrijke gedichten, dichters uit dictaturen krijgen in Westerse ogen een (ongewenst) ‘automatisch’ surplus, oostblokdichters verliezen in een nieuwe vrijheid viervijfde van hun lezers: ‘De dichters staan... voor de nuchtere constatering ook dat hun poëzie in de verdrukking niet werd geapprecieerd om zijn artistieke gehalte, maar als politiek en cultureel voer in tijden van schaarste.’ (‘De belangrijkheid van de poëzie’, p. 67) Ducal ontkracht vervolgens een aantal mythes. Als er al dichtbundels gekocht worden, dan is dat ‘om andere redenen dan de liefde voor de poëzie’ (p. 68). Ook de mythe van de onsterfelijkheid en de mythe van de autonomie van de taalwereld moeten er aan geloven. Het enige wat van poëzie overblijft als intrinsieke waarde is de mythe dat men in de poëzie iets onherroepelijks kan goedmaken: ‘Ik eigen mij in zekere zin de literaire traditie toe. Op die manier maak ik mijn leven tot fictie, geef ik het een plaats in de tijd, maak ik de onherroepelijkheid dat ik dood moet gaan, een tikkeltje minder erg’ (p. 72). In ieder geval is dit éne essay al het lezen overwaard, alleen al om dichters en poëzierecensenten tot hun ‘ware grootte’ te relativeren. Verder komen, net zoals in de bundel gedichten ‘De Europese Lente’, en in ‘Letters’ jonge Europese dichters (die debuteerden na '60) aan bod. Elke dichter die op het XIIde Europees Poëziefestival werd uitgenodigd, werd gevraagd vijf gedichten of een tekst van ongeveer dezelfde lengte in te zenden voor deze poëziebundel. Uiteraard zijn niet meteen grote ‘richtingen’ te herkennen, alhoewel gezien het thema ‘De Europese Lente’ trauma's van verdrukking voor de hand lagen. Van Itterbeek noemt deze ‘bloemlezing’ ‘een verbrokkeld landschap en (het) nodigt uit tot een nauwkeurige kennis, afgestemd op de haast onoverzichtelijke verscheidenheid van de huidige literatuur in Europa’ (p. 6). Boeiend is het om de Vlaamse en Nederlandse bijdragen (poëzie van Stefan Hertmans, Koen Stassijns, Peter Verhelst, Joris Ivens en Esther

Jansma) in te passen in het Europees universum. Ook over de vorige editie van het Europese Poëziefestival verscheen een neerslag van het colloquium ‘Poëzie en Wetenschap’ (in 1989 een eerste deel). Voor mij ligt daar het vervolg op, een aantal nagekomen essays rond datzelfde thema. Poëzie en architectuur (Albert Bontridder, Pierre Puttemans), poëzie en informatica (Oleg Chlebnikov) en andere bijdragen geïnspireerd op de exacte wetenschappen. Zeer nuttig is de door Eug. Van Itterbeek samengestelde lijst van boeken die de relatie tussen poëzie en wetenschappen als onderwerp hebben. Of iedereen het eens zal zijn met de inleider, dat poëzie en wetenschap zich met hetzelfde gebied bezighoudt, namelijk de waarneembare werkelijkheid, zal blijken na lectuur van de opgenomen essays (Nederlands, Engels, Duits, Frans - soms in vertaling) van diverse auteurs. ‘Hedendaagse gedichten uit Afrika’ biedt dan weer de mogelijkheid om zijn visie op poëzie ruimtelijk te verbreden - en brengt wat tegengewicht aan bij de grote aandacht voor het Oostblokgebeuren dat ook in de literatuur heel goed merkbaar is. Al vroeger besteedde het Europese Poëziecentrum aandacht aan Afrika. Nu komen de nieuwere stromingen aan bod: vooral Engelstalige Afrikaanse poëzie gevolgd door een bloemlezing uit Franstalig Afrika. Aangevuld met een aantal essays biedt deze bloemlezing een boeiende inkijk op de hedendaagse Afrikaanse literatuur. Wie zich ten slotte wil verdiepen in belangrijke Europese auteurs komt bij de Leuvense Schrijversactie ook ruim aan bod. De Zweedse dichter Östen Sjöstrand wordt voortreffelijk ingeleid door Victor Claes die ook zorgde voor de vertaling van de eveneens in het Zweeds afgedrukte gedichten in ‘Aan de uiterste grens’ (1990). Östen Sjöstrand (^o1925) heeft altijd in de nabijheid van de zee of een meer gewoond, en het is dan ook niet te verwonderen dat de oerelementen water en wind, en rotsen en klippen, een grote rol spelen in zijn poëzie. Daar heeft hij echter een eigen dimensie aan gegeven, en uit zijn gedichten stijgt een godsdienstige levensadem uit. Viktor Claes: ‘Wie deze gedichten leest, heeft een nieuwe bron ontdekt. Wie zich in deze verzen onderdompelt, ondervindt de verfrissende invloed van een verborgen levenskracht’ (p. 32). Om het met de woorden van Östen Sjöstrand te zeggen: ‘Leer me de code ontcijferen’ / de boodschap, het verborgen geschrift / in elke mens langs mijn weg vertolken - / leer mij juist te lezen!... (p. 69). Al even gedegen is de inleiding tot de poëzie van de Ierse dichter Desmond Egan in ‘Echobogen/Echoarches’ (1990) vertaald door Peter Nijmeijer, die de poëzie ook historisch kadert - een noodzakelijkheid aangezien Egans gedichten in grote mate politiek geïnspireerd en geëngageerd zijn. De samensteller koos gedichten uit de twaalf gepubliceerde bundels van 1972 tot 1990 (enkele uitzonderingen niet te na gesproken) en voegde er nog een aantal ongebundelde gedichten aan toe. Voor een goed begrip en aanvoelen van de gedichten werden er ook nog eens bijkomende aantekeningen aan toegevoegd, wat zeker de leesbaarheid bevordert. De gedichten ‘A song for my father’ lijken dan weer aan te sluiten bij wat Charles Ducal als échte poëzie bestempelt: ‘Door erover te schrijven heb ik de indruk dat mijn leven een zin heeft, dat alle angsten, vernederingen, kwetsuren, ongelukken, mislukkingen en verliefdheden van mijn voorbije leven er moésten zijn, even noodzakelijk deel uitmaken van mijn leven als de woorden deel uitmaken van mijn poëzie.’ (De Europese Lente, 1990, p.71)

Diro

• Point

Nr. 20: Germain Droogenbroodt (samenstelling en vertaling), Want jullie dromen zijn bedrog, Hedendaagse Westduitse poëzie, dl. II, 1990, geïll. met werk van Fred Thieler, 64 blz. - Nr. 21: Annmarie Sauer, Jardin public, Gedichten, 1990, geïll. met werk van Hugo Besard, 48 blz. - Nr. 22: Kees Hermis, Zonder omzien. Gedichten, 1991, geïll. met grafisch werk van Els Hattink, 48 blz., uitg. Point, Brusselsestwg 356, 9402 Meerbeke-Ninove, 145 × 210 mm, genaaid, per nummer 295 fr. - Zowel vormelijk als inhoudelijk brengt ‘Point’ (POëzie INTernationaal) met Germain Droogenbroodt als uitgever-hoofdredacteur degelijke lectuur op de literaire markt. Als poëzietijdschrift dat aan zijn vijfde jaargang toe is, heeft ‘Point’ meer dan recht van bestaan. Deze drie bundels zijn daar het overtuigende bewijs van. Wie abonneert (1450 frank voor vijf nummers) wordt echter niet beloond: los kost een bundel 295 frank, slechts vijf frank méér. Wat is dan het échte voordeel te abonneren - tenzij dat de uitgeverij alleen als voordeel de vaste afname vooropstelt? Hoedanook, op kwaliteit staat geen prijs, dus waarom zouden we moeilijk doen? ‘Want jullie dromen zijn bedrog’ (Günther Rich) is het vervolg op de vijf jaar geleden gepubliceerde bundel Westduitse poëzie ‘Als donkerblauw de avond neerslaat’ met vooral gedichten uit de jaren zeventig. In deze jongste verzameling komen de dichters uit de jaren tachtig aan bod in een voor het eerst tweetalige uitgave, met wellicht later nog een derde deel met vooral jongeren en ex-DDR-dichters. Toch heeft Point niet de pretentie een anthologie van hedendaagse Duitstalige poëzie te brengen. Veeleer komen deze uitgaven tegemoet aan de bestaande nood (bij voorbeeld in het onderwijs?) om zich makkelijker een beeld te vormen van het hedendaagse Duitse poëzie-aanbod. Volgens Droogenbroodt is die poëzie taalkundig goed geformuleerd, is het sociale engagement en het protest evenwel zo goed als verdwenen - wat niet wil zeggen dat er minder zou gepubliceerd worden. 23 dichters passeren de revue met telkens een of meerdere originele gedichten en een geslaagde vertaling van Germain Droogenbroodt. Voor wie meer wil, kan zijn weg vinden in de summiere bibliografie, achteraan deze verzorgde en smaakvol uitgebrachte bundel. - ‘Jardin public’ van Annmarie Sauer is het eerste nummer van de vijfde jaargang van Point, en meteen een Vlaams debuut. Annmarie Sauer brengt in haar tedere verzen de natuur tot ‘stil-leven’. Zij wandelt met ons doorheen het landschap, leert ons hoe te kijken (‘maar let op het grillig pad / bij het beklimmen / van de trotse wand:’, p. 10), ze knielt neer, herkent in schelpen en stenen de evolutie van mens en dier, maar zelfs als ze binnenshuis zichzelf probeert te vinden ‘wankel / als mijn woord’ (p. 23) situeert ze haar bestaan in het ruimer perspectief van de natuur (‘in het diepste blauw / van de zwartste nacht / denk ik aan de sterren / en wacht’, p. 25). De bundel groeit gedicht na gedicht naar de complete stilte: ‘De kracht van wat er / zichtbaar staat / is wat men ongeschreven / laat’ (p. 41). Voeg daar nog het grafische werk van Hugo Besard aan toe, en voor u ligt een gave bundel, de ‘Jardin public’ van Annmarie Sauer die het uitschreeuwt tegen de overlast van lawaai van grasmachines en boomzagen. - Even puur, zoniet krachtiger qua compositie en taalkundige creatie, want niet meer aan zijn proefstuk toe, schrijft de Nederlandse dichter Kees Hermis die ‘Zonder omzien’ een gave bundel neerpootte. Sinds 1977 heeft C.H.H. Wisse acht dichtbundels geschreven, en hij is al meerdere keren gelauwerd. Net als Annmarie Sauer puurt Kees Hermis zijn poëzie uit de natuur, maar door de ‘zegen van de dichter’ ontlaadt elk ding zich in onovertreffelijk ‘zijn’. De taal is voor Hermis de zin van het bestaan (‘aan taal verslaafd / laten wij aan / de macht het woord /’ (p. 5). Zijn poëzie verdicht het bestaan in haast ineengekrompen verzen waarin de taal uitvergroot wordt tot dimensies die breekbaar ademen: ‘elkaar vertrouwd, de dingen drijven, / vervreemden niet, maar blijven wat / ze zijn, de lucht is lucht geworden /’ (p. 13). De wereld is een woongebied waarin de mens steeds afscheid neemt: ‘verdriet is wondkoorts, brand, / vertraagd gevoed door giftige sappen, blinde opstand /’ (p. 17). Het tweede deel ‘Horen en zien’ verhevigt de aanwezigheid van de mens in het landschap van de stilte dat in stenen veredeld werd. De mens die als opstandeling de mens als tegenstrever vindt: ‘een handvol mensen, levenden // schichtige vogels waar de nacht /op jaagt, lenend wat warmte van / elkaar en wat voorlopig licht //’ (p. 37). Kees Hermis zette een krachtige bundel neer in een beheerste poëtische taal die naar de ziel grijpt. Gedichten ‘om beter van te worden’...

Diro

• Muzesprokkels

Nr. 18: Ljoebomir Levtsjev: Taal van vuur, Moderne Bulgaarse poëzie (vertaling Henri Thijs) - Nr. 19: Mario Quintana: Het verdriet van het schrijven, moderne Braziliaanse poëzie (vert. A. & B. Droogers) - Nr. 20: Henri Thijs: Dit eeuwig sterven, uitg. 't Prieeltje vzw, Demerstraat 32 bus 7, 3290 Diest, 1990, 165 × 240 mm, 600 fr./ 3 nrs. - Henri Thijs (1940) startte in 1979 zijn eenmanstijdschrift 't Prieeltje, debuteerde in datzelfde jaar onder het pseudoniem Rikske Lotus en voegde daar ondertussen een achttal bundels aan toe. Hij gaf aan ‘dakloze’ dichters kansen te publiceren in 't Prieeltje (tot 1985), poëzietijdschrift dat nu in een andere vorm wordt gepubliceerd, en in Muzesprokkels, 't Muizetuiltje en Uit bloemen gelezen. Henri Thijs heeft nu ook zijn oog laten vallen op het buitenland en vertaalt momenteel poëzie uit het Grieks, Bulgaars en Romeens. ‘Taal van vuur’, moderne Bulgaarse poëzie, is werk van Ljoebomir Levtsjev (1935). Van deze voorzitter van de Bulgaarse schrijversvereniging verschenen een twintigtal bundels. In ‘Taal van vuur’ werd gekozen uit zijn jongste bundels. Volgens Thijs kent de auteur aan het woord drie inhoudelijke betekenissen toe: maatschappij, liefde en dood. Daarbij is de dood echter positief en krachtig, want ‘wie niet bereid is om te sterven, is al dood.’

De poëzie van Levtsjev klinkt retorisch (‘mijn denderende verzen’, p. 40), is vaak verhalend, uitgesponnen, zodat de kerngedachte omzwachteld wordt. De eerder patroniserende oproep, het boodschapperige taalgebruik heeft me als poëzie niet ingepalmd. Overigens vraag ik me af wat er aan taal verloren ging, want Henri Thijs vertaalde vanuit de Engelse versie (van Ewald Osers). Laat spelling een ‘bijzaak’ wezen, ‘bannier’, p.5 (i.p.v. banier), ‘nochthans’, p. 18 (i.p.v. nochtans): je doet er de vertaalde auteur geen eer mee aan. - Liever ‘Het verdriet van het schrijven’, moderne Braziliaanse poëzie van Mario Quintana (1906) (in een vertaling van André en Bart Droogers): gedichten met een rijk en zuiver gehalte, aforistisch, eenvoudig, humoristisch en zelfrelativerend, (‘Zelfportret’). Quintana geeft in pakweg tien gedichten ook een handleiding weg voor elke dichter. Een gedicht moet ‘veel blanco pagina's...’ (p. 45) heb-

ben. Henri Thijs belooft ergens ‘nooit eerder in het Nederlands vertaalde poëzie’ te brengen. Toch verscheen inleiding en poëzie uit deze bundel al in 1987 in het tijdschrift ‘Kruispunt’ (105), mét de oorspronkelijke gedichten (Portugees). - De achtste jaargang (1990-91) van 't Prieeltje start met ‘Dit eeuwig sterven’ van Henri Thijs zelf. Welgeteld vijftien gedichten, gespreid over 48 bladzijden mooi papier, geïnspireerd op het landschap en de sfeer van de Provence, met veel tussentitels en véél wit (zie Quintana!), en drie geslaagde illustraties van Daniëlla Hasenbroekx. De korte gedichten zijn impressies die in een sobere en ingehouden taal als druppels dauw aan het ‘schaarse gras’ bleven hangen, even spaarzaam over het witte blad worden besprenkeld. De bundel is te summier opdat de lezer zich een beeld zou kunnen vormen van het landschap waarin Henri Thijs zich begeeft naar de einder, ‘dit eeuwig sterven’.

Diro

• S. Anderus

(E.H.A. Van Meensel), Reizend door land en leven, in eigen beheer: Oude Molenstraat 9, 2390 Westmalle, 1991, 150 × 210 mm, 40 blz., geniet - Dries Janssen, De sergeant van Mulisch, Oostlandcahier, in eigen beheer: Pastoor Frederickxstraat 36, 3560 Lummen, 145 × 205 mm, 36 blz. geniet. -Twee bundels in Eigen Beheer uitgegeven, waarbij de auteurs telkens een leven overschouwen. Beide dichters doen het op een heel eigen manier: zowel vormelijk als inhoudelijk zo compleet anders als het leven zelf maar kan zijn. S. Anderus biedt zijn bundel aan ‘aan al wie van gedichten of van de dichter houdt’. De sonnetten overschouwen een periode van twintig jaar (1970-1990), waarbij de titels zowat de themata aangeven die de auteur bij momenten of perioden bezighield: Moeder, Vader, Celibaat, Priesterjubileum, Kerkelijk Antiek, In Memoriam voor vader, maar ook impressies na reizen, bezoeken, enkele Franstalige gedichten. Het sonnet als dichtvorm geeft de kracht van rust en wijsheid over de dingen des levens. Storend is dat de teksten in hoofdletters gedrukt werden, wat de leesbaarheid niet bevordert. Een eerlijke getuigenis van een priester die de moed had zijn reis door het land en het leven mee te delen aan een ruimer publiek. - Dries Janssen (^o1925) heeft sinds 1950 al heel wat geschreven (romans, sprookjes, aforismen, luisterspelen, gedichten, monografieën, vertalingen). Op de vooravond van zijn 65 jaar (‘Drie maanden voor mijn 65ste verjaardag’) maakt hij de bittere balans op van zijn bestaan. Als ‘De sergeant van Mulisch’ voelt hij zich ‘geleidelijk verstenen; / ik raak in ademnood / en kan alleen nog denken / niets meer doen.//). Het lezen van de ochtendkrant maakt hem bang: ‘en onvindbaar de drie (letters) van God’. Vertederende herinneringen (Klasfoto, Willem Elsschot, Robin Hannelore, Ik zag het aan), een gevoel van walging om bedrog, om het kapitalistisch ‘spel’ (Voetbalwedstrijd), om het vermoorden van idealen (Allende), met als afsluit een reeks aforismen: ‘Jaargetijden’, ‘Als in een spiegel’ en ‘Een stil verdriet’. Het slotvers tekent de melancholie, de onmacht om wat voorbij is en niet meer terugkeert, maar ook de vreugde van het momentaal beleven van geluk: ‘Jokelientje // Telkens als ik je glimlach zie, / drenst in mij een stil verdriet: / ik zal je nooit volwassen weten.’

Diro

• Ferre Denis, Ludo Haesaerts,

Bloesemen 2, uitg. Haikoe-kern, Uitspanningstraat 38, 2610 Wilrijk, 110 × 175 mm, 77 blz., genaaid. - Wytske Nederveen, Emile de Vries, Gondels op snaren, uitg. De Koofschep, Postbus 1, 2890 Schriek, 1989, Eratoreeks 29, geïll. met tekeningen van Emile de Vries, 135 × 210 mm, genaaid. - Ferre Denis en Ludo Haesaerts stelden voor de tweede keer een bloemlezing samen met haikoes (na ‘Bloesemen’, 1989), geschreven door 23 leden van de Antwerpse haikoe-kern. De inleider Karel Hellemans wil de critici alle wind uit de zeilen halen door in zijn ‘ten geleide’ mogelijke recensenten die haikoedichters zouden omschrijven als ‘de nieuwe rederijkers, die zich voor de gelegenheid in kimono hebben verkleed’ uit te leggen waarom zij fout zitten. Het komt er op aan dat wij van de Japanse cultuur heel wat (diepgang) kunnen leren en dat samen aan literatuur doen verrijkend is. Iedereen kan dichten, maar ‘het is mijn overtuiging dat er inderdaad natuurtalenten zijn die over meer poëtische gevoeligheid, meer feeling voor ritme en een groter taalvermogen beschikken dan anderen’ (p. 5). Met een dosis goodwill, maar toch ook met de overtuiging dat kwaliteit bovendrijft, stipten we enkele namen aan van haikoedichters die meer brengen dan 5 + 7 + 5-lettergrepig maakwerk, door een inhoudelijke (natuur)dimensie meer te geven aan het vormaspect: Water Broeckhove, Riet De Bakker (‘spinnen weven herfst / vlug vang ik nog wat zomer / in een droog boeket’ en ‘een atalanta / vleugellam in de echo / van jouw handgeklap’), Magda Kenis, Johanna Lismont (‘'t Zomert nog na. / Hazelnoten tuimelen uit / hun groene rokjes.’), Roel Roegiers, Walter Simons, Marcel Smets, Clare Timmermans, Ugo Verbeke (‘De beuk vangt de zon. / In zijn warm bruin bladerkleed / zingen de vogels.’) Mooi is het dat in zo'n haikoe-kern literatuur onderwerp van gesprek is. Deze publikatie is voor hen bovendien ‘een daad van bevestiging’. En de lezer pikt gelukkig ook nog een graantje mee. - De bundel ‘Gondels op snaren’ (1989) met haikoes van Wytske Nederveen en met illustraties van Emile de Vries daarentegen kon me maar matig boeien, vermoedelijk omdat de muzikale ‘omlijsting’ als belangrijke dimensie ontbreekt. Is het overigens niet eigenaardig dat haikoe-bundels telkens moeten ingeleid (zeg: ‘verantwoord’) worden? Albert Middendorp vergelijkt een haikoe met ‘een miniatuur van metrisch taalgebruik, waarin men in 17 lettergrepen een waardevolle betekenis en aanspreekbaarheid aan het gedicht moet geven.’ (Ten Geleide, p. 5). Na lectuur van de 26 haikoe's en het bekijken van de tekeningen die ook muzikale emoties zouden moeten vastleggen, bleef me een beklemmend gevoel over van een tekort: teveel wit is blank gebleven.

Diro

• Roger Christiaens

Een luchtkasteel verrijst dichter bij de zee, uitg. 't Kofschip, p/a Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3581 Beringen, 1991, geïll. met tekeningen, 210 × 140 mm, 40 blz., genaaid, 300 fr. / f 20. - Dit is de tweede poëziebundel van Roger Christiaens. De (te) lange titel dekt ook volledig de lading, niet alleen inhoudelijk maar eveneens qua vorm aangezien de bundel uitgesplitst is in drie cycli: I. Een luchtkasteel, II. Verrijst en III. Dichter bij de zee: een toch wel al te doorzichtig bindmiddel. De introducerende vier gedichten geven al zijdelings aan in welke richting de dichter zijn toekomst bepaalt: poëzie die uitmondt in zelfbevraging, in het zoeken naar de zinvolheid van het leven, gesublimeerd in de zee, het Eeuwige Woord. Roger Christiaens noemt zich de ‘horizondichter’ (p. 13), hij die op de vloedlijn staat van zijn en niet-zijn, maar door zijn geloof in de Heer en het Woord een opdracht krijgt die hij moet voltooien. De gedichten worden geleidelijk aan gebeden, zacht gepreveld. In de laatste cyclus ‘Dichter bij de zee’ plooit Christiaens op zichzelf terug: woorden die naar het eigen onvermogen verwijzen. Gevoel van gemis, afwijzen, vergetelheid. In vier gedichten staan plaatsen (ook letterlijk) centraal: Cadzand, Knokke, Loppem en Texel - als herkenningspunten in een horizon van vragen. Elk gedicht refereert naar een afscheid. Dit is een bundel waarin de auteur op een eerlijke manier via de poëzie een weg uittekent doorheen leven en sterven, en waarbij zijn filosofische opvattingen een hogere dimensie geven aan het bestaan. De overbodige en soms kitscherige tekeningen leiden alleen af van de essentie van de bundel.

Diro

• Hans Kilian

Tongval, uitg. 't Kofschip, p/a Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3581 Beringen, 1991, Getijdenreeks, 205 × 140 mm, 42 blz., gelijmd, 250 fr. / f 15. - Hans Kilian publiceerde in 1985 ‘De ander’, en ‘De achtste dag’, in 1986 ‘Voordat mijn liefde in letter uiteenvalt’ en dit jaar ‘Tongval’, een selectie uit gedichten die verschenen in diverse tijdschriften. Ondertussen publiceerde Kilian ook proza. Vijf jaar later krijgen we een overzicht van werk gedurende die tijd bijeengeschreven, onderverdeeld in drie cycli: Tongval, Laagland en Heimwee naar de verte, samen goed voor 32 gedichten. Het titelgedicht ‘Tongval’, tevens cyclus, evoceert meteen de hele bundel: ‘tussen tong en taal en / achter mijn naakte tanden teken ik / totaal.’ (p. 7). Zijn visie op de wereld is daarbij tekenend: ‘De twijfel is thans overwonnen / wij leerden de bom beminnen’ in het indrukwekkend mooie gedicht ‘Strangelove’, (p. 9) culminerend in ‘wij beminnen de haat als onze naaste / de bom werd in gebed verhoord.’ De poëzie van Kilian is niet vrijblijvend, integendeel. Zelfs in de kleinbeelden (de ironische titel ‘Panorama’ versterkt het gedicht) schampert de dichter over onze trieste werkelijkheid: ‘God ziet dat het goed is.’ Het opstaan is een marteling: ‘Zeg dan dat ik ben / morgenschaduw, hunkering / tussen ooghaar en huiver.’ (p. 13) In metaforische beelden herschept de dichter zichzelf als de levensgenieter die tegen de dag opschreeuwt: ‘de dag om mij los te zingen / zodat horen en zien je vergaan; // dat is dan de dag dat ik leef.’ (p. 15). Met ‘Laagland’ als een Melopee gedreven op vloeiende verzen over ‘Ameland’ (p.20) komen we aan in de ‘binnencyclus’ ‘Kleine Westvlaamse suite’, opgedragen aan Jan de Gorter: telkens verstillende beelden gespijkerd in weinig woorden, om ten slotte aan te stranden in het dorp van zijn jeugd, ‘Zeist’ (p.27). De laatste cyclus ‘Heimwee naar de verte’ (tevens titelgedicht p. 30) typeert Kilian als de ‘Geloste duif’, die zichzelf zoekt, Snoek achterna: ‘beplak papier / met gegomde en gekarteltande etiketten / woorden zijn versierde maskers’ (p. 34). Zoveel gedichten als brieven aan ‘ik weet niet meer / wanneer en aan wie’. (p. 36). En ten slotte blijft alleen het ‘Zwijgen’ (p. 40) over: ‘zeg dat niet / zeg niet meer / de woorden werden / als broden gebroken.’ Een bundel die beklijft omwille van de universele taal die gehanteerd wordt. Kilian vertolkt op een persoonlijke manier zijn ‘boodschap’ zonder dat de auteur in de valkuil terechtkomt van hermetisme of gepredik. M.a.w. een bundel om van te genieten!

Diro

• Deen Engels

Afwachten in de koelkast, uitg. 't Kofschip, p/a Mevr. Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3581 Beringen, 1991, 140 × 210 mm, 48 blz., genaaid, 300 fr. / f 20 - Deen Engels mag dan al van 1926 zijn, je hebt op geen enkel ogenblik de indruk dat

deze dichter oud of verstard is. Integendeel, zijn pittig verwoord sociaal engagement spreekt boekdelen, en zijn vaak knappe spielereien over mens (hij zelf dus) en medemens springen als vonkjes van milde ironie over naar de steekvlam van schrijnend sarcasme. Deen Engels schurkt zich in eenzaamheid tegen de warmte van de medemens, vindt troost in muziek (Inschrijving p. 16 en Madonna p. 17), beschrijft de fundamentele eenzaamheid van de mens in flitsende gedachten, koel verwoord, zonder franjes, en zonder de waan van dé wijsheid. Zo kil als de titel op je afkomt, zo menselijk warm is diens kreet naar liefde. Een bundel die beklijft, ook al door de onbevangen manier waarop het leven van de auteur in beklemmende verzen werd uitgerijpt.

Diro

• Luc Suys

Noch wereld noch wonder, uitg. 't Kofschip, p/a Mevr. Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3581 Beringen, 1991, 140 × 210 mm, 56 blz., genaaid, 350 fr. / f 22. - De flaptekst van deze bundel vertelt me dat de auteur Luc Suys ‘blijk geeft van een scherp waarnemingsvermogen’. Dat zal wel zijn, maar in zijn verzen komt dit in ieder geval niet tot uiting. Luc Suys is aan zijn vijfde bundel toe, maar of hij er goed aan deed deze verzen uit te geven is een andere vraag. Ik vraag me af of de auteur zijn ideeën niet beter anders dan via bundels als deze aan de man kan brengen. Op geen enkel moment heeft de poëtische zegkracht mij geraakt - integendeel: ‘Lees en herlees: / op de weg van 't begrijpen / wacht je een enig moment / van genot.’ (p.22). Genot? Uit zijn woorden blijkt meer dat hij zelf vragen heeft over zijn poëzie: ‘De dichter, gegrepen / door twijfel en tweesprong / bouwt verbeten / een taalbrug van hout.’ (p. 24). Luc Suys heeft zo zijn eigen twijfels over deze uitgave: ‘Heb ik het recht / om dit werk uit te geven?’ (p. 28). Ongetwijfeld is deze bundel ontstaan vanuit goeie bedoelingen, maar miskleunen als deze zijn toch al te gortig: ‘Oktober laat ons nog / weeldig genieten / van 't kleumse gehuiver.’ (p. 20) of ‘Zenuwslopend sluipt de tijd / door mijn verwaten wachten’ (p.36). Wat ik me met veel welwillendheid moet voorstellen van schouwen die verdrietelijk walmen (p. 42) of een ‘kank'rende krater’ (p. 48) of ‘bloemzoete beloften’ (p. 54): nee, alluderend op de laatste versregels, zou ik zeggen: ‘Hoe graag vergeet ik / zijn taal en zijn verzen’. Als ik er al moeite mee zou hebben.

Diro

• Lieven Martens

Hoogzomer, uitg. De Koofschep, Stationsstraat 43, 3171 Westmeerbeek, 1991, 46 blz. genaaid. - ‘Hoogzomer’ is de negende poëziebundel van Lieven Martens. De dichter bezingt zijn hoogzomertijd. De liefde en de vriendschap zijn sleutels van zijn poëzie. De liefde, oud als de wereld, wordt met warmte en hart bezongen. We mogen wagen van een bundel liefdewoorden: één harteklop van zelfde kleur - rijpe vruchten, onze samenspraak - dichters houden het licht op groen - we lopen in verzen - in jouw taal herken ik / de echo van mijn woorden - ook tranen dragen namen, enz.. Hij heeft het ook over taal, bv. ‘taal en eeuwigheid / verkalken niet’. Af en toe trekken geslaagde beelden: ‘Wandelen in 't verleden / toen alles het onze was.’ - ‘Witter dromen dan / 't landhuis van Manet’ - ‘Herinneringen ouder / dan wij samen’. Lieven Martens schrijft in ‘Gebed’: ‘k ben nog verliefd op stilte’. Stilte het watermerk van zijn dichterschap.

F.F.

• Arthur Verthé

Levensvaria. Gedichten, uitg. Leuvense Schrijversaktie, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1991, 140 × 170 mm, z.p., genaaid, 170 fr. - Arthur Verthé, die een onschatbare bijdrage heeft geleverd tot de instandhouding van de identiteit van de Vlamingen werkzaam waar ook ter wereld, over hen een reeks belangrijke publikaties heeft verzorgd en voor zijn werk ook heel wat prestigieuze prijzen heeft ontvangen, heeft n.a.v. zijn vijfenzestigste verjaardag de poëtische draad weer opgenomen die hij reeds spon in de jaren vijftig toen hij in het voormalige Leopoldstad als priester-missionaris werkzaam was. ‘Ik houd van poëzie / die aan de woorden gebiedt / ideeën te vertolken / en de klanken / met gevoelens te bevolken...’ Met deze poëtica eindigt zijn bundel Levensvaria waarin de auteur in een vijftiental langere en kortere verzen iets prijsgeeft van de diepgang van zijn denken en voelen die zijn decennialange inzet heeft gericht. Het is de bundel van de dankbare terugblik op wat hij aan zingeving en vriendschap mocht ervaren. Heel even is er ook het verdriet om Afrika waar ‘de diepe rust der oude eeuwen’ werd verstoord. Tegelijk is het de bundel van de vooruitblik. Het engagement van Verthé blijft voortduren. Zijn droom, of beter zijn eis voor een Europese eenheid in verscheidenheid zingt hij uit in het iets retorischer Europa: ‘het éne continent met vele open haarden’. Het sterkst blijft de hoopvolle ondertoon van de bundel naklinken, want hij verlangt ‘geduldig in het worden, straks te vloeien in het Zijn.’ De gelovige dichter, die in zijn rijk leven ook de contingentie en de verraderlijke schijn van de dingen heeft ervaren, kijkt hoopvol uit naar de eeuwig Groene Weiden, titel van het openingsgedicht. Nu het voor de onvermoeibare veldwerker even rustiger wordt, is dit zinrijk en gevoelig verwoord bundeltje allicht de voorbode van een nieuwe poëtische adem.

p.l.

• Pieter A. Kuyk

Uit een binnenland van tijd. Gedichten, uitg. De Beuk, Prinsengracht 1065, 1017 JG Amsterdam, 1990, 125 × 195 mm, 43 blz., genaaid f 18.50. - Weemoed om wat voorbij is, klinkt als een basso-continuo in al die verzen door. Een jonge vrouw, die in Auschwitz om het leven kwam, is een voorname bron van dit verdriet. We leiden het af uit de ondertitel ‘in memoriam W.1922-1942’. Geur van dennen, een tennisveld in het bos, zon en zee, alles en nog wat roept herinneringen op. Een slotvers luidt aldus: ‘wat hier slaapt, valt niet te wekken’. Pieter A. Kuyk laat zich kennen als een dromer, die aan luchtkastelen laboreert en voortdurend door zijn omgeving tot de orde geroepen wordt. In dit gedroom ‘kleedt de mooiste vrouw zich uit, en laat een andere de dokter komen’. Bijzonder geslaagd vind ik het gedicht ‘een zomergast’, dat een visser ten tonele voert, die liefst geen hengel in het oog houdt en ‘allerliefst geen vissen.’

J.S.

• W. Nelis

Grimassortiment, uitg. Dilbeekse Cahiers, Spanjebergstraat 9, 1710 Dilbeek, 1989, 130 × 225 mm, 53 blz., gebonden. - De bundel vangt aan met een korte ‘ars poetica’ waarin de dichter enerzijds verwoordt hoe moeilijk en lastig het wel is verzen te schrijven en anderzijds, op het ogenblik van de inspiratie, hoe de woorden komen ‘aangedanst’. Vervolgens worden de lezers geïntroduceerd in het domein van de humor waar een speelse tonaliteit duidelijk aanwezig is, in het domein van de liefe waarin de sexualiteit omfloerst wordt verwoord in een nieuwklinkende verbale tover. In het domein van de tijd ontvliedt de dichter de aardse realiteit en speurt hij het onmetelijke uitspansel af. In ‘De kleine Stap’ staat de natuurkracht in contrast met de door de mens aangerichte verwoestingen. De bundel eindigt met ‘Stilte’ waarin het thema van vergankelijkheid en dood primeert. Nelis getuigt van een gerijpt dichterschap, zijn poëtische associaties brengen soms verrassend-nieuwe woord- en klankeffecten te weeg.

G.D.C.

• A.K. Rottiers

Intermezzi 1920-1990. De andere keuze, uitg. in eigen beheer: Rubensstraat 88, 2510 Mortsel, 1990, 125 × 170 mm, 16 blz. geniet. - Dit werkje bevat een keuze uit ‘luchthartiger werk van de jongste jaren’ waarin het thema van de dromende liefhebbende dichter sterk wordt beklemtoond. ‘De dromers gaan nu gouddraad spinnen’. De natuur krijgt een belangrijke plaats toebedeeld en hierin gaat de dichter ‘het wonder van bestaan her-zinnen’.

G.D.C.

• Herwig Hensen

Mozartcyclus, 1991, plaket, 160 × 150 mm, genaaid, 240 fr. - Herwig Hensen, die in 1989 overleed, nam destijds vier Mozartgedichten op in zijn bundel Het venster (1958). Ter gelegenheid van het Mozartjaar (1991) werden ze heruitgegeven in een mooi verzorgd privéplaketje, met een facsimile van het handschrift van Mozart (een fragmentje uit ‘Le nozze di Figaro’) èn van Hensen (het vierde gedicht). De dichter beklemtoont in de cyclus hoe Mozart, ondanks alle tegenkanting, afgunst en onbegrip, steeds is blijven ‘zingen’. Mozartliefhebbers en/of bibliofielen kunnen het boekje bestellen door overschrijving van 240 fr. op rek. 220-0724576-22, Berchem-Antwerpen. (Zie ook Vlaanderen, nr. 238, nov.-dec. 1991, blz. 289-291).

rvdp

• Pieter A. Kuyk, Paul Overhaus

Diorama, uitg. De IJdoornpers, Weesp, 1991, geïll. met houtsneden, 120 × 240 mm, 20 blz. gebonden. - Diorama is een keurig uitgegeven bundel zeeverzen van Pieter A. Kuyk. De sobere houtsneden in hoogdruk van Paul Overhaus accentueren met enkele suggestieve lijnen de transparante poëzie. Pieter A. Kuyk laat in de zes gedichten ‘het ongemetene en de verre helderheden’ van de zee doorstromen in evocerende verzen. We horen de zeestiltes: ‘het ongehoorde krijgen van een vleugelslag’ of ‘licht dat zich daar meten gaat / met de geluiden van een eerste vogel.’ De dichter heeft de vroegte ervaren: ‘de zee heeft dat zeer vroege / het al blinde zicht op horizonnen.’ Hij ondergaat de avond als ‘overschotten waarbij nog licht in glanst’. Lucht en aarde worden één: ‘twee (stelt)lopers halen grond naar lucht en / klimmen mee / een dunne zee / ligt ingeschoven onder zand.’ In Diorama wordt de zee subtiel aangeraakt en door de dichter en door de houtsnijder. P.A. Kuyk legt ziel in ieder gedicht. Het overtollige woord is geweerd. Eenvoud siert. Als uitgave een sieraad.

F.F.

• Beatrijs van Craenenbroeck, Sim Van der Auwera, Gert Vingeroets

Wachters van het kwade uur, uitg. De Roerdomp, Van de Reydtlaan 62, 2960 Brecht, reeks Bibliofiele uitgaven, 1991, geïll., 160 × 240 mm, 56 blz., genaaid, 595 fr. - Drie schrijvers uit de Voorkempen hebben hun poëzie hier gebundeld. Er werden van iedere auteur telkens twaalf gedichten afgedrukt. In een inleidend gedicht wijst Beatrijs Van Craenenbroeck op een eenheid in de verscheidenheid van teksten: ‘Wij zijn één met drie wachters van het kwade uur’. Via de poëzie wil het trio laten aanvoelen dat er naast de dwaasheid, die onze wereld regeert, nog algemeen-menselijke waarden bestaan die het hier en nu overstijgen. Geen wonder dat diezelfde dichteres zich op een krachtige wijze

afzet tegen bepaalde gangbaarheden van deze wereld. Zij pleit meer bepaald voor de vrijheid van het individu in denken en doen. Vandaar ook haar verlangen naar een tijdeloos bestaan, waar die verzuchtingen werkelijkheid kunnen worden: ‘Laat mij eeuwig sterven.’ De vergankelijkheid der dingen krijgt op haar beurt gestalte in de gedichten van Sim Van der Auwera. Die realiteit, waarmee ieder mens moet leren leven, wordt de lezer nu eens op een weemoedige toon, dan weer bikkelhard en zonder franjes voorgehouden: ‘Er is maar één verhaal: dat van de bijl en de bomen. Wij moeten ten onder gaan.’ Volgens de dichteres doen we er best aan van ons leven het beste te maken. De liefde en de creativiteit kunnen ons daarbij helpen. Een aanverwante thematiek, nl. het verlangen naar oneindigheid, vinden we terug in de poëzie van Gert Vingeroets, de meest kosmische schrijver van het gezelschap. Hij hecht bovendien veel belang aan het woord, dat tot een onbeantwoorde vraag uitdeint als de vergankelijkheid van het leven aan de orde is: ‘Een trage regen waakt bij het doodsbed van mijn vragen’. De drie publicisten zijn er - ondanks een gelijkaardige thematiek - in geslaagd de stof op een persoonlijke wijze te hebben uitgewerkt. Daardoor is ‘Wachters van het kwade uur’ uitgegroeid tot een zeer lezenswaardige bundel van een meer dan behoorlijke literaire kwaliteit. Het boek werd verlucht met vier illustraties van de grafische kunstenaars Alfons Van Meirvenne (cover), Jan Herman Cornelis, Klaartje Cornelis en Goedele Vingeroets.

J.Vs

• Johan Clijsters

Over oog, uitg. Labo vzw, Armand Hertzstraat 21a, 3500 Hasselt, bestellen via Stichting Jan Clijsters, Muisvenstraat 20, 3578 Meeuwen-Gruitrode (rek. nr. 784-5520579-44), 1990, geïll., 150 × 215 mm, z.p., 570 fr. (+ 65 fr. portkosten). - In 1989 werd in Hasselt de vzw LA-BO opgericht, een ontwerperscollectief dat jonge kunstenaars de mogelijkheid bood, hun werk in confrontatie te brengen met een ruim publiek. Niet alleen beeldende kunst maar ook poëzie kregen aldus een kans. Daarvan maakte o.a. Johan Clijsters gebruik. De jonge dichter combineert in ‘Over Oog’ een reeks lyrische geschriften met concreet beeldmateriaal, waarbij vooral het zogenaamde ‘objet trouvé’ de boventoon voert. Nu eens moet de lezer een single uit de hoes halen om in cirkels een boodschap over liefde te lezen, dan weer moet hij een briefje uit een mini-omslag halen om iets op te steken over creativiteit. De bundel wordt verder opgefleurd met foto's van kunstobjecten, afdrukken van kranteartikelen en zelfs het familiealbum werd passend aangesproken. Bij een feestgedicht beschikt de lezer zelfs over een handvol heuse confetti. De gedichten zijn vaak van een degelijke kwaliteit. Soms ogen ze experimentalistisch met een overdreven drang naar beeldspraak. Andere ontboezemingen steken dan weer net te clichématig in elkaar. Toch zijn vondsten als ‘Iets over liefde’, ‘Kathedraal’ en het op een schaakpartij geënte ‘Hoofdvariant’ echt boeiend. In ‘Over oog’ leest men niet alleen, men heeft ook een pak kijkwerk, geleverd door een tiental beeldende kunstenaars, voor de boeg.

R.A.

• Bert Mariën

De leugen. De komponist, de foetus en de dirigent, uitg. 't Kofschip, p/a Mevr. Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3960 Beringen, 1990, geïll. met tekeningen van de auteur, 140 × 205 mm, 40 blz., paperback, 300 fr. / f 18. - ‘De schrijver dwong zichzelf tot het schrijven van een boek, vlocht woorden tot zinnen.’ Zo luiden de eerste verzen van het titelgedicht uit de nieuwste publikatie van Bert Mariën. De 32-jarige Lierenaar vlecht inderdaad lange zinnen op papier, een gekunsteld lyrisch proza met teveel gezochte beelden, een bijna religieus-verheven taalgebruik. Vaak laat hij geen doordringend poëtisch moment toe: woorden als ‘verkracht’ of ‘bemest’ slaan elke illusie aan diggelen. Toch leggen een aantal verzen het dichterlijk talent van Mariën bloot. De fantasie over de stevige boekenruggen, het vindingrijke ‘misbruik van intellekt’ en stukjes als ‘Zin’, ‘Haast’ en ‘Onmacht’ vallen best in de smaak. Om af te ronden nog de heerlijke slotzin uit ‘De sneeuw kwam gisteren’: Alleen als ik achter me kijk zie ik nog / jouw voetsporen in mijn hart. Met deze bundel is Bert Mariën aan zijn derde produktie toe. Eerder verschenen van zijn hand ‘Vijf voor twaalf’ en ‘Wie? Ik? Waar? Koorddansen tot aan de boom’.

R.A.

• Jan Vanhaelen

Jeroentje 9 voor, 9 na, 1990 (herdruk), 145 × 210 mm, z.p., paperback, 300 fr. / f 18 - Verhaal in gedichten, 1990 (herdruk), 145 × 210 mm, z.p., 145 × 210 mm, paperback, 250 fr. / f 15, beide uitgegeven door 't Kofschip, p/a Mevr. Edith Oeyen, Hanebergstraat 75, 3960 Beringen. - Jan Vanhaelen beschrijft het verlangen naar, het wachten op en het geboren worden van een kind, zijn zoon Jeroen. Vijftig gedichtjes, (te) eenvoudige, warme poëzie van een vader die met zijn geluk nauwelijks blijf weet. De gepaarde rijmelarij werkt soms naïef maar de lezer kan toch niet klagen, want de schattenjacht is open en wie wil zoeken, wordt beloond met flitsen heerlijke lyriek. ‘Leven is anders / niet het wandelen / door dreven / niet het dagelijks / verwonderd zijn / leven is een korte pijn / van paren baren / kwetsen en vergeven / leven is maar even anders zijn.’ Of nog: ‘Zo lachten en liepen we / licht door het landschap / van hoeven en velden / en buildings en bossen / in wat we vertelden / deed niets ons verwachten / hoe we niet langer alleen / getweeën door velden en bossen / langs hoeven en buildings / zo liepen en lachten.’ Een dankbaar moment is evenzeer: ‘het kind mocht verwacht / tegen 't eind van oktober / nog zo lang reeds zo vlug...’ Datzelfde geldt voor: ‘in de hoek van onze kamer / staat het kleine witte bed / van verwachting naar de dag / te staren...’ Af en toe valt er eens een minder poëtisch woord in de tedere verzen binnen, maar storen doen ze nauwelijks, vooral omdat een-lezer-met-dezelfde-ervaring meegesleept wordt in deugddoende herinneringen. Prima lectuur voor jonge ouders! - Het ‘verhaal’ is er een van vertwijfeling en wanhoop. Een vermeend oorlogsslachtoffer gaat tussen puin en lijken op zoek naar zijn geliefde. Onderweg krijgt hij het gezelschap van een meisje, van wie de blik in de ogen de hoop toch in hem levend houdt, want in die kijkers leeft de herinnering aan de beminde. Wanneer de zwerver in ijlkoorts ten onder dreigt te gaan, gebeurt het: ‘ik wachtte op de dood / toen ik je zag / liefste...’. De poëtische ontboezeming, die qua inhoud doet denken aan Ruyslincks ‘Wierook en Tranen’, zet taalkundig met een schokeffect in: ‘Er liepen groene poezen / op peloezen’ is niet meteen een vers om harten te veroveren. Gelukkig blijft een dergelijk taalgebruik verder achterwege. Naarmate het verhaal vordert, verbetert de lyrische draagkracht. Tastbare rode draden als ‘het wagenspoor’ en ‘het water in de beken’ sleuren de lezer door een bad van emoties, gebonden aan de afschuw voor oorlogstaferelen, steeds met het juiste woord op de juiste plaats. De poëzie van Vanhaelen is sterk associatief van aard; deze techniek wordt soms zelfs te opvallend beklemtoond. Anderzijds laat de auteur niet na refreinvormen en woordherhalingen in te bouwen, die de lezer voortdurend van het epische vervreemden.

R.A.

• Job Degenaar

't Vlak ligt klaar, uitg. Opwenteling, Postbus 6254, 5600 HG Eindhoven, 1989, 215 × 140 mm, 38 blz., gebonden, 200 fr. / f 10. - Job Degenaar bespeelt in zijn derde bundel ‘'t Vlak ligt klaar’ de vele landschappen van een mensenleven: herinneringen, beelden, gevoelens, stemmingen, gedachten. Uitgaande van heel kleine en dagelijkse dingen die zeer beeldend worden aangebracht, wil hij de diepere dingen evoceren. Zijn gedichten hebben een zeer sobere zegging maar laten een sterke indruk na. En vooral zijn ze uitermate authentiek: wijs, relativerend, weemoedig soms. Met weinig woorden roept Job Degenaar een hele wereld op. Bijvoorbeeld ‘Koeien in oktober’: ‘Als blad dat valt / op blad, tot ook dit / aan gewicht bezwijkt / zo leun ik in het / scherpste oktoberlicht / op koeien die in / mist verijlen.’

DVK

• Johan De Wit

Oktoberdrieluik, uitg. Hillside Books, Flat 1, Sylvia Court, 81 Putney Hill, London SW 15 3NX, 1990, 145 × 210 mm, 24 blz., geniet, 100 fr. - Oktoberdrieluik is de echo van een hunkering, gelatenheid en verlatenheid. De dichter wacht, wil weg, maar blijft. Onvermogen dwingt hem ter plaatse te blijven. Hij geeft zich over aan wachten, roken en drinken. De aarzeling houdt aan in het verstoten willen worden. Het in de steek gelaten worden, drijft tot het vlinders verzaken. De oktobernacht komt te laat voor het luisteren naar de nachtegaal. De handen zijn leeg. De morgen begint slaapwandelend. Lusteloos schrijdt de dag verder. ‘De tong verwatert woorden’, ‘het maagzuur saust het geluid’, ‘zwijgend / versteek ik mezelf’ schrijft J. De Wit. De dichter kruipt in zijn schelp: ‘ik ken de mens niet’, ‘ik ken alleen mijn woorden’. Hij bekent: ‘mijn vlag wappert niet’. De Wit beschrijft spleen. Er is een breuk. Tussen hem en de geliefde zijn de idealen geschonden. Deze bundel is een schrijnende kreet van een verlatene, van een eenzame. Zijn toekomst: ‘ik zal nooit zonen verwekken’. J. De Wit schreef zijn verdriet en weerloosheid uit in een poëtische vertolking. Zijn ‘Fleurs du mal’.

F.F.

• Eugène Van Itterbeek

Op de drempel van de nacht, uitg. Leuvense Schrijversaktie, Blijde Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1991, Leuvense Cahiers nr. 103, 140 × 210 mm, 47 blz., genaaid, 290 fr. - De onvermoeibare organisator en promotor van het Europees Poëziefestival te Leuven, gaf nu zelf een bundel uit met een aantal gedichten, die zowel in thematisch als formeel opzicht zeer verscheiden zijn. In de eerste cyclus ‘Vijf gedichten voor Noliwé’ toont hij zijn bekommernis om het lot van onderdrukte bevolkingsgroepen. Ook uit de andere reeksen en/of losse gedichten spreekt zijn betrokkenheid met wat er in de wereld gebeurt, zowel in de nabije omgeving als in andere continenten. Klassieke verzen wisselen af met gedichten waarin Van Itterbeek zich vrijer beweegt of zelfs experimenteert met vorm en woordbetekenis. Op de drempel van de nacht is interessant voor wie wil kennismaken met dit facet van Van Itterbeeks veelzijdige persoonlijkheid.

rvdp

• Hans Ester

Het helende woord, uitg. Dimensie, Postbus 1122, 2301 EE Leiden,

Leidse Opstellen nr. 4, 1990, 150 × 210 mm, 55 blz., genaaid, 460 fr. / f 23.30. - De van oorsprong Zuidafrikaanse dichteres Elisabeth Eybers (1915) is 75 jaar geworden. Naar aanleiding daarvan verschenen haar Verzamelde gedigte. Ofschoon ze sinds 1961 in Nederland woont, is ze in het Afrikaans blijven schrijven, maar haar werk is als het ware tot de Nederlandse literatuur gaan behoren. De auteur duidt in dit boekje de belangrijkste thema's in haar poëzie aan. In de eerste fase spitsen deze zich vooral toe op de ontwikkeling als vrouw en moeder en de man-vrouw-relatie. De tweede fase wordt gekenmerkt door een groter taalbewustzijn. Het thema van het dichterschap zelf komt vaker voor en de tegenstrijdigheden van het bestaan worden met meer ironie en relativering benaderd. H. Ester besteedt ook, meer dan gebruikelijk, aandacht aan het kritisch en verhalend proza van Eybers. Uit de kritische opstellen die ze (meestal over poëzie) publiceerde, is een kleine poëtica van de dichteres af te leiden, die in de eerste plaats aanstuurt op authenticiteit in beleving en uitbeelding. Haar enkele verhalen vertonen een thematische verwantschap met haar poëzie. Binnen het bestek van deze uitgave kan geen diepgaande analyse verwacht worden. De verdienste ligt in de heldere introductie tot werk en persoonlijkheid van deze belangrijke dichteres.

rvdp

• Ubbo-Derk Hakholt

De heuvelen over, uitg. 't Prieeltje, Demerstraat 32 bus 7, 3290 Diest, 1991, reeks Muzesprokkels, 240 × 165 mm, 48 blz. - Wie houdt van poëzie met een dubbele bodem moet zich zeker dit bundeltje aanschaffen: gedichten om met een monkel op de lippen te lezen. De mens en zijn wereldje wordt door de auteur met ironie bekeken en al vind je hier en daar een wat cynische noot, mildheid en begrip blijven toch bovendrijven. Ook het spel met de taal (allerlei woordspelingen en onverwachte wendingen geven het boekje een deugddoende frisheid) is mooi. Achter ieder vers voel je een gemis, een intens verdriet, maar de dichter kent de kunst deze gevoelens te verschuilen in verzen zoals: ‘maar het heeft slechts / een haartje gescheeld / een ontdooiend haartje / op mijn kalende hoofd.’ Het mooiste gedicht uit de bundel is wellicht ‘Verwachting’: ‘de heuvelen over / wiekte verlangen naar / vredige vlakten / bergen gevonden / met ruwe ravijnen / en ergens een meertje / hevig en stevig / toegevroren / dicht.’

DVK

• Julia Tulkens

De eeuw is aan het kantelen, uitg. Leuvense Cahiers nr. 110, Leuvense Schrijversaktie, p/a Europees Poëziecentrum, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1991, geïll., 72 blz., geplakt, 395 fr. - Onder deze prachtige titel ziet de vijftiende dichtbundel van Julia Boddaer, mevrouw Leon Tulkens (die volgend jaar haar negentigste verjaardag mag vieren) het levenslicht. De bundel van de Leuvense schrijversaktie werd met heel wat herinneringsfoto's aangevuld. Julia Tulkens blijft de spreuk ‘wie schrijft, die blijft’ trouw. Zoals de inleider E. Berode het stelt ‘wie schept, voelt zich eeuwig jong’. Vooraleer de eeuw kantelt blikt de dichteres met levenslust terug in het verleden: haar jeugd, Maurice Carême, de oorlogen, Landen. Het deed haar poëzie ontstaan, groeien en bloeien.

rmdp

• Frans Depeuter

De etter van steen, uitg. Leuvense Schrijversaktie, p/a Europees Poëziecentrum, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, Leuvense Cahiers nr. 108, 210 × 140 mm, 28 blz., geplakt, 300 fr. - In achttien gedichten neemt Frans Depeuter afscheid van zijn in 1984 overleden vader ‘in memoriam patris’. / Hij is 't omhulsel nog van wat ik minde (1) / hij beefde en verstijfde in elk gewricht toen hij de heer herkende van het laatste huis (3) /. De dichter beschrijft elke cel die beweegt bij het nakende stervensuur. Bij elk teken van leven blijft hij stil staan. Vanaf het zevende gedicht blikt de dichter terug, onderzoekt met schroom wat zijn vader betekende. / Hield zo god en bloed in evenwicht (7) / Hij stelt de toekomst in vraag / op een later uur spert de aarde weer haar wolfsbek (15) / ik draag hem mee zoals een steen zijn etter (18). Een aangrijpend sterk verzenverhaal over de dood.

rmdp

• Gaston Durnez

Ik heb u lief gij zult gelukkig zijn, uitg. Lannoo, Tielt, 1991, 125 × 175 mm, 160 blz., gebonden, 435 fr. - Deze mooie bloemlezing is in feite een ongewijzigde heruitgave van het boek dat voor het eerst in 1984 verscheen. Gaston Durnez bracht een aantal ‘gelukkige’ liefdegedichten samen, die ook vandaag nog hun waarde en functie behouden. Daarom kan ik best herhalen wat ik tot slot van de eerdere bespreking schreef: ‘Over heel deze bloemlezing hangt een sfeer van deugddoend en weldadig geluk. Alleen. nog maar vanuit dat oogpunt bekeken, betekent dit boek een antidotum tegen een tijdsklimaat dat zoveel op het vlak van de liefdebeleving in vraag stelt’ (Vlaanderen, nr. 205, p. 133). Dat geldt ook nog voor vandaag. De nieuwe uitgave is van formaat kleiner van de oorspronkelijke, maar handzamer en daardoor ook meer geschikt als ‘livre de chevet’, als bedboekje. Van harte aanbevolen.

rvdp

• Koen Stassijns & Ivo Van Strijtem

Château La Passionata. Of hoe de velden vol roze zijn, uitg. Lannoo, Tielt, 1989, geïll., 178 × 126 mm, 64 blz., gebonden, 298 fr. - Zoals de flaptekst het aangeeft staan we hier voor een dichtbundel, waarin ‘Iedere bladzijde een zorgvuldig bestudeerde pas-de-deux is: links een wijn, ontleed en vastgelegd in het woord van de dichters, rechts een gedicht over de vrouw, met dezelfde gloed, hetzelfde bouquet als de beschreven wijn. In twee cycli, één van Koen Stassijns en één van Ivo Van Strijtem, passeren grote wijnen en aparte, tedere vrouwen de revue.’ Het zou ons te ver leiden om na te gaan wie van beide dichters het fijnste verzenbouquet aanbiedt, daarom hou ik het bij het etiket en stel dat de tedere passie in woord, beeld en kaft ons niet zal stuiten om meer dan één fles af te trekken uit deze wijnkelder.

rmdp

• Koen Stassijns

De vergeethoek van de slaap. Gedichten, uitg. Lannoo, Tielt, 1990, 140 × 225 mm, 59 blz., genaaid, 480 fr. - ‘De vergeethoek van de slaap’ van Koen Stassijns is een verrassend sterke bundel, daar kan geen twijfel over bestaan. Nochtans is dit niet aan het thema te danken, want de relatie tussen man en vrouw, tussen liefde en dood kan men bezwarend origineel noemen. Wat ook niet de bedoeling van Stassijns was; veeleer ligt de kracht van deze bundel in de zorgvuldig uitgespitte verwoording, in de eenvoudige maar des te effectievere verdeling in 5 verschillende cycli. Al bij het eerste gedicht is het raak: ‘En als dit woord, nog niet ontspit, / niet uitgekiemd tot een gedicht. / Dan schuilend in zijn vruchtvlees zit / hij onveranderd met een licht / gevoel van schuld te wachten tot / de knoppen breken. Dan neemt hij / met het spreken mee het zwijgen / en tijd die van de goden is.’ In de sonnettencycli ‘Een innig zegel’, ‘De verre tekens’, ‘De adder tijd’, ‘De vergeethoek van de slaap’ en ‘De muil van het verdriet’ wordt dieper ingegaan op vergankelijkheid, natuur, de aantrekkingsen afstotingskracht tussen de geslachten. De tijd is hierbij de meedogenloos malende molen die alles wegvlakt, en in het bed wordt niet alleen de liefde bedreven maar ook een verlossende slaap doorgebracht. In deze bundel komen bovendien de verschillende zintuigen aan bod, en de lectuur ervan is een ervaring die je met ogen en oren moet beleven. Kortom: een aanrader.

S.V.L.

• Céles Kleenaerd

Dichter bij het ziekbed. Gedichten, met ‘Woord Vooraf’ van Anton van Wilderode, uitgeversmij J.H. Kok, Kampen, verspreid door Denis & C^o, Sterckhoflei 28-30, 2100 Antwerpen/Deurne, 1990, 120 × 210, mm, 45 blz., geplakt. - Met deze uitgave heb ik een dichtbundel gelezen waar men kan over nadenken, mediteren. De poëzie die Céles Kleenaerd hierover reserveerde ontstond uit een samenloop van gebed en beproeving. De auteur bewandelt met deze poëzie nog veel intenser de weg die voor hem is voorbestemd. Hij is de zoekende, de verwachtende mens die in de droeve dagen de dingen heel anders benadert, ervaart. Hij voelt zeer sterk de aanwezigheid van de Almachtige en dat loutert hem. Hij ontdekt schoonheid tot in de kleinste levende wezens. Bepaalde van zijn gedichten hebben veel weg van de stijl die Guido Gezelle aankleefde en dit vinden we terug in o.a. ‘Ballade van de mier’ en ‘Het blommeke’. Door heel de bundel zweeft de sfeer van de religie, het aanwezig zijn van God en vanuit die context gezien en benaderd, is de poëzie van Kleenaerd wel een groots gebed waarmee de dichter de Heer dankt. Beslist een bundel voor wie van ‘ingetogen’ poëzie houdt.

u.v.

• Bert Decorte

De nieuwe rederijkerij. Stichtelijke alsook enkele opdrachtelijke rijmoefeningen, uitg. C. de Vries-Brouwers, Haantjeslei 80, 2018 Antwerpen, 1989, 125 × 200 mm, 56 blz., genaaid, 495 fr. - Op de vooravond van zijn 75ste verjaardag publiceerde Bert Decorte (1915) een nieuwe verzameling verzen in het genre, dat hij, in het spoor van de rederijkers, altijd meesterlijk heeft beoefend: het ref(e)rein. De ondertoon van de vroegere vitalist valt nog steeds te onderkennen, maar zijn aards credo is - uiteraard - niet meer zo uitbundig en de maatschappijkritiek is milder geworden. De dichter heeft, nog meer dan voorheen, leren relativeren, maakt zich geen illusies en prijst de ‘aurea mediocritas’, de gulden middenweg, als stelregel. Hoewel deze nieuwe refreinen niet meer op de hoogte staan van zijn beste werk, zowat een halve eeuw geleden geschreven, beschikt Decorte nog steeds over voldoende vakmanschap om ook nu nog te boeien. De vaak pittige ‘opdrachtelijke’ refreinen zijn daar, onder meer, mooie voorbeelden van.

rvdp

• Marjan Verhaeghe

Drijfveren, uitg. De Beuk, Prinsengracht 1065, 1017 JG Amsterdam, 1990, 125 × 195 mm, 39 blz., genaaid, f 18,50. - In een eerste deel, getiteld ‘Man en Vrouw’ schildert M. Verhaeghe de geleidelijke aftakeling van het paar. Het tweede deel, ‘Man. Vrouw’ suggereert in enkele kort flitsen de vrouw- en manfiguren op hoge leeftijd; hun leven is artistiek spel geweest: maar bij haar slechts dit: ‘uitzichtloos / heeft ze zichzelf ontwricht’, bij hem ‘een trachten tot tederheid’. Het derde deeltje ‘En ik?’ leert ons de ik-figuur kennen als een perfecte in-

dividualist: ‘Ik ben een / eenzaat: mijn normen zijn de jouwe / niet’.

G.D.C.

• Claire Hulzebosch

Een toevalligheid zien. Gedichten, uitg. De Beuk, Prinsengracht 1065, 1017 JG Amsterdam, 1990, 125 × 195 mm, 38 blz., genaaid, f 18,50. - De ondertitel op de kaft is wel enigszins misleidend. De auteur/uitgever hadden beter gesproken van en geconcretiseerd in haiku's, waarmee ik niet wil beduiden dat haiku's geen gedichten zijn. Het schrijven van haiku's beheerst deze Nederlandse auteur, tevens beeldend kunstenaar, naar best vermogen. Zij schrijft ze alle beeldrijk uit, direct vatbaar voor de lezer. De uitgever geeft een verzorgde bundel uit; de haiku's zijn alle eenvormig geplaatst; drie op elke bovenste helft van een pagina.

u.v.

• Carla Dura

Sporadisch. Gedichten, uitg. De Beuk, Prinsengracht 1065, 1017 JG Amsterdam, 1990, illustr. van Nel Waller Zeper, 140 × 195 mm, 42 blz., genaaid f 25. - Dit is reeds de zesde bundel van deze cultureel bedrijvige dichteres met een opleiding actrice (die zij in realiteit omzette) en tekstschrijfster voor de jeugd. In ‘Sporadisch’ lezen we vooral over de natuur, al dan niet verwerkt in reisherinneringen die poëtisch zijn uitgeschreven. Griekenland spreekt de dichteres meervoudig aan. Dura is ‘weg’ van het leven en de schoonheid van Griekenland waar zij haar inspiratie vond voor deze bundel in oude gebouwen, de mythologie, kerkhoven. De poëziebundel besluit met een aantal haiku's, waarin, nadat men de gedichten heeft gelezen, ook Griekenland kan terugvinden zonder dat het expliciet bij naam genoemd wordt. Een bundel om stil bij te worden.

u.v.

• Redbad Fokkema

Het doek van de dag. Gedichten, uitg. Querido/Amsterdam, verdeeld door Uitgeverijen Singel 262, Edelinckstraat 9, 2018 Antwerpen, 1990, 125 × 200 mm, 40 blz., genaaid, 350 fr. - Redbad Fokkema is geen veelschrijver. In zijn tweede dichtbundel vinden we gedichten over een periode van tien jaar en die als het ware de tijd overleven. De meeste ervan zijn zeer gesloten maar tevens toegankelijk voor een breed lezerspubliek. Het thema ‘tijd’ komt meermaals en in verschillende bewoordingen en uitdrukkingen voor. De auteur is ook niet blind voor datgene wat zich in zijn omgeving afspeelt, wat hij rondom zich opmerkt als de natuur, de zee, de stilte. Sommige van zijn gedichten zijn dan weer prozaïsch van samenstelling en uitbeelding, andere weer heel kort met vraagstelling al dan niet voorzien van een antwoord en/of het open laten van gissingen. Wat ook de inhoud van deze bundel is, Fokkema's gedichten zijn heel nauwkeurig uitgebalanceerd, ontdaan van alle franjes tot alleen nog het hoogstnoodzakelijke overblijft.

u.v.

• Paul Gellings

Het oog van de egel. Gedichten, uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, verspreid door Uitgeverijen Singel 262, Edelinckstraat 9, 2018 Antwerpen, 1990, 130 × 210 mm, 60 blz., genaaid, 598 fr. - Na een aantal publikaties in verscheidene literaire tijdschriften waagt de bijna veertigjarige auteur Paul Gellings zich aan een debuutbundel, die vier cycli rijk is. De titel van deze poëziebundel werd ontleend aan een woordenspel uit het gedicht ‘Egel’ terug te vinden in de eerste cyclus. Een stugge soort heimwee dat meestal de geladen sfeer weergeeft. In ‘De reiziger’ vinden we de onrust van de dichter terug, de zoekende, de verkennende, de vluchtende poëet die eenzaamheid tot datgene maakt wat hem bindt met zijn omgeving. In ‘Gemaakt en al gebroken’ belanden we in een soort van dromerige sfeer waaruit ook de stilte rond de dichter te vinden is. In de laatste en vierde cyclus ‘Enigma’ is de toon optimistischer van deze poëtische momentopnamen, een cyclus waarin de dromerige tendens ‘onderhuids’ aanwezig is. De debuutbundel zal zeker geen eendagsbevlieging zijn, wel de aanzet tot een volgende drukwerk waarin we ongetwijfeld meer zullen te weten komen over de nu reeds relevante gedichten van Gellings.

u.v.

• Marcel Vanslembrouck

Wij wachten op tweespraak. VKH-leden schrijven zich in de belangstelling, uitg. Vriendenkring Kunst Houtland vzw, Revinzestraat 24, 8100 Torhout, 1990, 210 × 296, z.p. - Wij wachten op tweespraak is een bundel waarin samensteller Marcel Vanslembrouck een twintigtal letterkundigen bij elkaar brengt die alvast één iets gemeen hebben: ze zijn allen lid van de Vriendenkring Kunst Houtland (Torhout). Veelal zijn het dichters die over zichzelf een korte bio-bibliografische schets mochten samenstellen en tevens een klein voorproefje uit hun werk konden aanbieden. De titel Wij wachten op tweespraak is ontleend aan een vers van Christiaan Germonpré die onlangs naar dit vers genoemde bundel Tweespraak publiceerde. Naast Vanslambrouck en Germonpré komen o.a. ook voor: H.J. Casier, R.M. de Puydt, R. Ramon, D. Rommens, R. Seys, J. Van Hulle. Met zo'n bundel ‘regionale’ poëzie loopt iedere samensteller het gevaar om beschuldigd te worden van provincialistisch opportunisme, maar louter informatief is deze publikatie reeds bijzonder waardevol. En in een literatuurbenadering waarin men niet alleen de ‘groten’ refracteert kan ieder vers een plaats krijgen zolang enige eerlijkheid bij dichter én bij samensteller terug te vinden is.

J.V.

• Daniël Billiet

Op de vlucht voor een landkaartje. Gedichten, uitg. Infodok, Brabançonnestraat 95a, 3000 Leuven, 1990, geïll. met tekeningen van Gerda Dendooven, 140 × 205 mm, 41 blz., gebonden, 295 fr. - De intussen al aardig bekend geraakte jeugddichter Daniël Billiet bracht bij Infodok de bundel ‘Op de vlucht voor een landkaartje’ uit. In deze gedichten wordt gegrasduind in de leefwereld van jongens en meisjes van pakweg dertien, waarbij de beide geslachten wel al naar mekaar beginnen te loeren, maar nog enigszins terugdeinzen voor verdere toenadering. De bundel heeft het over zwembaden, uiteraard poëzie, en zelfs een ‘Smeekbede voor een plee’. Tienerproblemen als pukkels en puisten, naar bed moeten, kleine zus en kleine broer, zakgeld, vakantie, houden van pa en ma, jarig zijn, zorgen, lessen taal, geschiedenis, aardrijkskunde, het strand, pollenpest, Columbus, fietsen met zijn tweetjes, tongzoenen in de film, de kapper enzoverder passeren de revue, en Billiet probeert zich andermaal in te leven in de gedachtengang van zijn doelpubliek. Wat lang niet altijd lukt, maar de einddruk mag toch gematigd positief geheten worden.

S.V.L.

• Ann Missorten

Grenzeloos groeien naar de dageraad, uitg. Dilbeekse Cahiers, Spanjeberg 9, 1710 Dilbeek, 1990, 145 × 220 mm, 41 blz., geplakt. - Dit is de tweede dichtbundel na ‘Terwijl ik nog volop zomer ben’ van deze Gentse dichteres. Deze bundel bevat naast de traditionele gedichten ook een aantal haiku's en tanka's en enkele - onechte - sonnetten. De gedichten zijn in hoofdzaak geschreven over het thema natuur dat Ann Missorten blijkbaar bijzonder goed ligt. De andere thematiek is verweven rond de relatie. De dichteres groeit mee met haar poëzie die zij merkwaardig tracht te verwoorden in degelijke sfeerbeelden. Spijtig evenwel van de slordige afwerking van deze geplakte bundel want de dichtbundel van Ann Missorten verdiende beslist een betere presentatie.

u.v.

• Herman Vos

El Camino. Een weg naar vrienden, uitg. De Roerdomp, Van de Reudtlaan 62, 2960 Brecht, 1990, reeks bibliofiele uitgaven, geïll. met 5 linosneden van Beatrijs Lombaerts, 160 × 240 mm, 123 blz., genaaid, 750 fr. - Sinds hij in 1960 de literaire wereld verbaasde met de schitterende novelle ‘De zonen van Pepe Gimenez’, heeft Herman Vos zich ontpopt als een meer dan verdienstelijk schrijver van kortverhalen, novellen en romans. Dertig jaar later zorgt hij voor een tweede verrassing: de uitgave van ‘El Camino. Een weg naar vrienden’ (1990), zijn poëziedebuut. Wie dacht dat de poëzie niet aan Herman Vos besteed is, heeft het verkeerd voor. Verscheidene jaren reeds schrijft de man gelegenheidsgedichten naar aanleiding van Kerstmis en Nieuwjaar, een overlijden, een verjaardag, een ontmoeting enz. Daarbij staat steeds de vriendschap centraal. Vandaar ook de ondertitel ‘Een weg naar vrienden’. De hoofdtitel ‘El Camino’ verwijst naar het traject dat de pelgrims volgen als ze naar Santiago de Compostela stappen. Voor de betrokkenen vormt een schijnbaar vreemde combinatie van devotie en avontuur het hoofdmotief. Over het nut en het doel van dergelijke bedevaart kan men trouwens meer lezen in ‘Brix, om te leven’, een roman die Herman Vos in 1985 liet verschijnen. Op weg naar Compostela groeit bij de pelgrim het besef van het essentiële, het echt waardevolle in het leven van een mens. Personen die de tocht zelf hebben ondernomen, ervaren een hele geestelijke metamorfose. Ze komen gelouterd uit het avontuur te voorschijn, herboren om opnieuw ‘als mens’ te leven en gelukkig te zijn. En dat geluk vindt men vaak terug in de gewone dingen van het leven, zoals menselijke liefde en vriendschap. Een dergelijke levensvisie wil Herman Vos via zijn poëziebundel uitdragen. Hij doet dat op een gelijkaardige manier als in zijn prozawerken: op de man/vrouw af, zonder franjes en in een gebalde taal. Wars dus van elk duister hermetisme en vergezochte experimentele hoogstandjes. Een Vos verliest zijn streken niet. Eenvoud en klare zegging kenmerken de gedichten. Ter illustratie: ‘In de bekoring / van elk seizoen / loopt de weg / door dreven van verlangen / er is geen einde / aan geluk / voor wie luistert / naar het lied / in de kruinen / van het leven’. Meteen ook de kortste tekst in de bundel. ‘El Cambino’ bevat 95 gedichten en is geïllustreerd met vijf originele linosneden van Beatrijs Lombaerts.

J.Vs

• Bruno Berghs, Frank Despriet, Eugène Van Itterbeek

Pastorale of de dichter is een koe, uitg. Leuvense Schrijversaktie, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1990, Leuvense Cahiers nr. 97, 140 × 210 mm, paperback, 300 fr. - Een bloemlezing landelijke poëzie? In een tijd van toenemende verstedelijking kan het wel eens nuttig zijn na te gaan hoe de dichter het landelijk leven in onze contreien tijdens de laatste eeuw heeft ervaren en uitgebeeld. E. Van Itterbeek, een van de samenstellers, zegt in de inleiding dat het thema vrij strak geïnterpreteerd werd. ‘Het werd beperkt tot le-

ven en werk van de boer, uiteraard steeds in relatie tot de landelijke omgeving, waarvan het dorp de belangrijkste maatschappelijke structuur vormt’. Bepaalde gedichten gaan die beperking wel even te buiten, maar duidelijk is dat er in de jaren vijftig wel degelijk een definitief einde aan het agrarische Vlaanderen gekomen is. De honderd gedichten uit Noord en iets meer uit Zuid overspannen meer dan een eeuw, van Guido Gezelle tot Jotie T'Hooft. De keuze is verantwoord en gevarieerd en belicht meerdere facetten van het landelijk leven. Enerzijds is er de geur van een haast verdwenen tijd of de rust van een natuurlijke omgeving. Anderzijds zijn er ook sporen van protest tegen de verloedering, maar ook tekenen van de huidige onrust, die onder meer tot uiting komt in de poëzie van Hugo Claus, die aan ‘de traditionele Vlaamse plattelandspoëzie de doodsteek’ gaf. Ook dat is een aspect waar bloemlezers van pastorale poëzie niet meer omheen kunnen. Een chronologische i.p.v. een alfabetische ordening van de gedichten (hier op naam van de auteur) zou die evolutie wellicht nog beter tot uiting hebben gebracht.

rvdp

• Mark Meekers

Een schot in de zon. Gedichten, uitg. Leuvense Schrijversaktie, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1990, Leuvense Cahiers nr. 96, 140 × 210 mm, 43 blz., paperback, 320 fr. - Mark Meekers is een poëtisch vertaler van Van Goghs schilderijen. Gevat verwoordt hij het geloof van de schilder in de mensen. Het penseel van Van Gogh wordt de pen van de dichter. Sterke beelden kleuren een barokke taal: ‘de vermenigvuldigde eenzaamheid’, ‘violet wekt ultraviolet’, ‘in de kuil der oneindigheid’, enz... De ‘metafysica van de verf’ wordt taal van de ziel die de chaos zalft. De dichter wordt schilder en de lezer dicht en schildert mee. Er is een vruchtbare wisselwerking tussen het oeuvre van Van Gogh, de dichter en de lezer. Dit is Meekers' verdienste. M. Meekers is met ‘Een schot in de zon’ er in geslaagd Van Gogh luider te doen spreken: ‘ik geef de kleuren een naam: Vincent’ (24). ‘Soms is doodgaan nodig om luider te spreken’ (40). Gerijpte poëzie van een esthetische bewogenheid.

F.F.

• Hugo Brems

Dichters van deze tijd. Veertig jaar Nederlandse ('50-'89) poëzie uit Noord en Zuid, uitg. Poëziecentrum, Hoornstraat 11, 9000 Gent, 1990, 125 × 200 mm, 413 blz., genaaid, 695 fr. - Deze uitgave heeft al een lange traditie achter zich, Hugo Brems is de eerste Vlaming sinds 1894 aan wie de samenstelling ervan (de 24e druk) werd toevertrouwd. Dat waarborgt een proportioneel meer evenwichtige aanwezigheid van de Vlamingen. In zijn voorwoord stelt Brems dat hij naast de primordiale kwalitatieve norm telkens ook gestreefd heeft naar leesbare poëzie. Dat wordt door de keuze bevestigd maar betekent daarom niet dat van de lezer geen inspanning meer gevraagd wordt. De poëzie van de laatste vier decennia vertoont immers een zeer gevarieerd beeld van stromingen en poëtica's. De gedichten zijn in chronologische volgorde naar het geboortejaar van de dichter en vervolgens naar het jaar van publikatie geordend: van Pierre Kemp tot Rogi Wieg, van Maurice Gilliams tot Peter Verhelst. Opmerkelijk is dat heelwat gedichten geselecteerd werden uit recente publikaties en zo hun plaats opeisen naast vroegere ‘klassieke verworvenheden’. Brems die al jaren de ontwikkeling van de Nederlandse poëzie op de voet volgt, heeft een zeer representatieve en evenwichtige keuze samengebracht, die ongetwijfeld uniek is in haar soort. Toch ontbreken bekende namen, van Vlaamse zijde o.a. gewezen staatsprijswinnaars als G. Helderenberg, P.G. Buckinx, René Verbeeck. In zijn inleiding verklaart de samensteller dat hij noodgedwongen nog talloze goede gedichten moest terzijde laten. In dat geval staat de bloemlezer voor de niet altijd gemakkelijke beslissing de persoonlijke voorkeur te laten primeren. Los daarvan mag Dichters van deze tijd zonder voorbehoud aan alle poëzieliefhebbers aanbevolen worden.

rvdp

• Willie Verhegghe

De Zwarte Flesch, uitg. Poëziecentrum, Hoornstraat 11, 9000 Gent, 1990, 135 × 210 mm, 55 blz., genaaid, 495 fr. - Deze bundel van de produktieve Willie Verhegghe werd geschreven n.a.v. de opening van ‘De Zwarte Flesch’, een dagcentrum voor ernstig mentaal gehandicapten. In de eerste cyclus roept de dichter de lokale geschiedenis op rond de vroegere gelijknamige herberg aan de Dender. Het tweede deel, De normalen of de armoede der volmaaktheid ontmaskert ongenadig de zogenaamd normale wereld waarin maskers en ellebogen de aangewezen middelen zijn om perfect te functioneren binnen het maatschappelijk bestel, een ‘leegte in clowneske ijdelheid gehuld’ (34). Diametraal daartegenover staan De simpelen van geest of het rijk der mentaal gehandicapten, titel van de derde cyclus. De antipoden uit de titels (normalen/simpelen - armoede/rijk) worden in eenvoudige maar scherp getekende beelden uitgewerkt. Tegenover het spel van de validen staat de waarachtigheid van deze zwakken die een signaalfunctie kunnen hebben: ‘op de dolle autoweg van onze geest zijn zij / de niet te vrezen, spottende spookrijders’ (48). De realiteit van het leven geeft Verhegghe gestalte in realistische verzen waarin hij de beeldende kracht van de taal en de ritmische stroom van het vrije vers optimaal benut. Een wrange én ontroerende bundel van een geëngageerd dichter.

p.l.

• Homero Aridjis

Nieuwe uitdrijving uit het Paradijs, uitg. Leuvense Schrijversaktie, Blijde-Inkomststraat 9, 3000 Leuven, 1990, Leuvense Cahiers nr. 93, 210 × 150 mm, illustr. van Marcel Rademaekers, 52 blz., gelijmd, 300 fr. - Deze waardevolle gedichten van de Spaanse auteur Aridjis werden ingeleid en vertaald door Eugène Van Itterbeeck. Homero Aridjis heeft de gewoonte om zijn gedichten te nummeren. In de eerste cyclus, zoals de bundel ook is genoemd, geeft hij een eigen visie op de wereld die het paradijs zou moeten zijn. In ‘Bomen’ schept hij een sfeerbeeld van sluipende onmacht, de wervelende natuur en de mens die een en ander tracht te beïnvloeden. De natuur in het algemeen is een sterk weerkerend thema in de gedichten van de Spaanse schrijver. Een natuur die wordt beïnvloed door de mens die in de poëzie van Aridjis niet zo fraai overkomt en waarover hij zijn bedenkingen heeft. Een bundel om over na te denken.

u.v.

• Eugène Mattelaer

Als 't gemeen u roept, verzorg het als uw eigen, uitgave in eigen beheer (Binnenhof 18, 8300 Knokke-Heist), 248 p., gebonden, 680 fr. - Eugène Mattelaer (Kortrijk, 1911), arts, dichter en politicus heeft in november 1991 afscheid genomen van de politiek en hij deed dit met een boek, zijn tiende. De spreuk van Vondel ‘Als 't gemeen u roept, verzorg het als uw eigen’ dekt goed de lading. Dit boek is inderdaad een overzicht van de politieke activiteit van de auteur. Hij schreef het in proza en poëzie. Gedichten zijn gericht aan vrienden en bekenden met wie hij contact had tijdens veertig jaar politiek leven in Knokke. Het proza bestaat uit een stuk algemene en recente geschiedenis van Knokke, namelijk de ontwikkeling sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Deze periode heeft de auteur bijzonder goed gekend, aangezien hij er een leidende rol in speelde als gemeenteraadslid, schepen en burgemeester. Het werd geen droge stof, want de dichter komt gelukkig hier en daar te voorschijn. Zo looft hij in alexandrijnen zijn elf voorgangers als burgemeester sinds 1830 of schakelt hij mede- als tegenstander in het publieke leven in zijn poëzie in. Ook diverse plaatselijke gebeurtenissen, herdenkingen worden met een gedicht beschreven. Naast de eigenlijke gedichtenbundels van Mattelaer is dit tiende boek een curiosum, ook al door de tientallen soms weinig bekende foto's waarmee het geïllustreerd werd.

fb

• Christiaan Germonpré

Tweespraak - Gedichten, uitg. Poëziecentrum, Hoornstraat 11, 9000 Gent, 1990, 135 × 210 mm, 43 blz., genaaid, 395 fr. - In een sterk geladen symbolentaal drukt de dichter in het eerste deel de ‘verwintering’ van twee mensen uit, de onmogelijkheid tot communicatie met het woord. ‘Tegenbeeld’ speurt naar de diepten van de vrouw waarin de dichter toch, ondanks alles, zijn nabijheid wil bevestigen. ‘Diarium’ (dagboek) suggereert de tot mislukken gedoemde poging van de dichter om een eigen weg te vinden. ‘Sereniteit’, geïnspireerd door het gelijknamige doek van P. Delvaux, suggereert de onmacht van de dichter om de vrouw in het woord te vatten daar waar de schilder er toch in slaagt dit in ‘verftaal’ te realiseren.

G.D.C.

• In het vizier

Flevolandse schrijvers & dichters, uitg. De Horizon, Postbus 3070, 1620 GB Hoorn, zw.-w. en kleurenillustr., 125 × 200 mm, 142 blz., genaaid, 370 fr. - ‘In het Vizier’ is een gezamenlijke bundel van eenentwintig dichters en schrijvers uit Flevoland en waarvan de poëten het grootste gedeelte voor hun rekening nemen. De bloemlezing is verlucht met een aantal foto's van personen en kunstwerken (schilderijen en beeldhouwwerken) zodat ook de beeldende kunstenaars met reprodukties vertegenwoordigd zijn; de meesten geglobaliseerd in een kleine katern. De bloemlezing geeft naar mijn gevoelen een algemeen overzicht van wat er in Flevoland op literair gebied te beleven valt en meer bepaald op poëziegebied te bieden heeft. ‘In het Vizier’ moet elke lezer zeker zijn/haar gading kunnen vinden. Verzorgde uitgave.

u.v.

Zoekertje

• Te koop: jaargang X (1961), XII (1963), XV (1966), XVI (1967), XVII (1968), XVIII (1969), XIX (1970). Inlichtingen: C.V.K.V., Lindenlaan 18, 8700 Tielt (tel. 051/40 21 22).

De recencies werden geschreven door: