Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 41

[p. 21]

Museum Rietgaverstede, Nevele
Luc Decorte

‘Wer den Dichter will verstehn, muss in Dichters Lande gehn’. Met de studenten van het Pedagogisch Hoger Onderwijs in Brugge trek ik daarom ieder jaar, ‘als de lente 't land beschildert’, naar Streuvels' Lijsternest¹ in Ingooigem en naar de streek van zijn medestander en directe concurrent Cyriel Buysse. In Deurle lopen wij voorbij het schooltje, de Muldersweg in, genoemd naar de vroegere Molenheuvel, waar Buysse een halve eeuw lang in een huisje op palen de vreugden en het verdriet van het Vlaamse buitenleven heeft zitten opschrijven én waar zich op het nummer 12 nog de villa bevindt die zijn zoon René er in 1939, vlak vóór W.O. II, heeft laten bouwen. We groeten er schoondochter Mady Buysse, gewaardeerde vertaalster van literair werk, die er sinds de dood van haar man in 1971 alléén woont, met een prachtig (hoewel gehalveerd, want: ‘boompje groot, mannetje dood’) uitzicht op wind en wolken en met in de verte de stille Leie. In Afsnee proberen we; nabij het Romaanse kerkje in een bocht van de Leie; een blik op te vangen van het ‘Maison Rose’, thans eigendom van een rijke Gentenaar, waar Buysse zomers resideerde, vrienden ontving (niet al te veel, want anders stonden zijn ‘kaken stijf van het almaar glimlachen’) en waar hij, nauw tevoren door koning Albert in de adelstand verheven, op 25 juli 1932 doodging.

Ten slotte is er Nevele, gelegen aan de samenvloeiing van twee beken: de Poeke en de Kale, waar Cyriel Buysse in 1859 in een gegoed milieu geboren werd. Een merkwaardig dorp, omdat het de verteller als literair reservoir onbetaalbare diensten heeft bewezen: levenslang immers heeft hij zijn romans en verhalen met personages uit Nevele en omgeving bevolkt: pachters en stropers, welgestelde boeren en hypocriete renteniers. Nog kun je er het spoor van de schrijver volgen. In de vroegere Tieltstraat (nu Cyriel Buyssestraat nr. 36) staat het huis zijns vaders (met gedenkplaat), waar Buysse met tussenpozen bleef wonen tot 1897, toen hij met de weduwe Nelly Tromp-Dyserinck trouwde en 's winters in Den Haag ging

De 19-de eeuwse keuken.

wonen en 's zomers in Afsnee. Nevele verlaten zonder in de A.C. van der Cruyssenstraat (voorheen de Karnemelkstraat) het Rietgaverstedemuseum te bezoeken, zou van nalatige onwetendheid getuigen. Sinds welhaast 50 jaar heeft schrijnwerker Antoine Janssens er, in weldadig privé-initiatief, alles wat met de geschiedenis en de heemkunde van Nevele te maken heeft, bijeengebracht. Met een serie prentkaarten van het dorp anno 1936 is zijn ordelijke en zorgzame passie begonnen. Op Pinksteren 1945 kregen buren en vrienden van Janssens er al ruim 120 van te zien. Van dan af was het hek van de dam: van overal bereikten hem giften: foto's en kaarten, huishoudelijke spullen, kleren, archeologische vondsten en in onbruik rakend gereedschap van wegdeemsterende beroepen en verenigingen. Toen Janssens op het einde van de jaren vijftig - het land herstelde zich dapper van het oorlogsleed - om zich heen keek, moet hij (als eertijds Herman Gorter) geconstateerd hebben: ‘'t Is vol van

De 19de-eeuwse pronkkamer.

1 Cf. L. Decorte, Stijn Streuvels definitief eigenaar van 3000 m² aardbodem in Argus, 1980, III, nr. 15, blz. 213-218.

[p. 22]

schatten hier, en ik behoef maar even van mijn tafel op te staan, 't hoofd in den schemer, naar een hoek te gaan, waar ik iets opdelf en blader en proef.’ Kort daarop is Janssens in zijn tuin aan het bouwen geslagen: zo groeide Rietgaverstede (‘stede’ betekent bouwwerk en Rietgaver was, tot aan de Franse overheersing, de naam van één der grootste heerlijkheden van Nevele) stapsgewijs uit tot een bijzonder oord: in mei 1963 werd door de conservator van Bokrijk, dr. Jozef Weyns, een eerste gedeelte (10×4 m) voor het publiek toegankelijk gesteld in aanwezigheid van de volkskundige Renaat van der Linden en de burgervaders van Nevele en St.-Martens-Latem. Twee jaar later kwamen er vier kamers (20×4 m) bij, waarvan er een met een toren is bekroond. Op 14 mei 1972 verklaarde de toenmalige minister van cultuur, Frans van Mechelen, de laatste afdeling (6×4 m) voor geopend.

Voor zijn niet-aflatende inzet en verzamelwoede kreeg Antoine Janssens in 1977 vanwege de Oostvlaamse gouw de Reinaertprijs voor Heemkunde en werd hem in 1989 op het Kasteel van Laarne de dr. Jozef Weyns-prijs overhandigd.

In 1991 telt Rietgaverstede negen afdelingen. De eerste bevat, naast oudheidkundige vondsten en een overzicht van de kerkgeschiedenis, allerhande ambachtelijk materiaal van houtzagers en strodekkers, van kuipers en klompenmakers, enz. In de 19de-eeuwse keuken en de daarbij aanleunende pronkkamer wordt huishoudelijk gerei van boeren, buitenlui en burgers bewaard. Hierna wandelt men door een verzameling ‘kleine nijverheid en muziekinstrumenten’. Vervolgens is er de afdeling ‘militaire geschiedenis’, met eindeloos veel herinneringen en realia aan de dorpse gebeurtenissen tijdens W.O. 1 en 2 en de strijd bij het Kanaal van Schipdonk. Zijwaarts maakt men kennis met de Nevelse brandweer, waar Antoine Janssens van 1947 tot 1971 het bevel over voerde (oude brandspuiten en een zeldzame collectie eretekens gooien hier grote ogen). In de volgende kamer verneemt de moderne bezoeker veel, zoniet alles over de klederdracht in grootmoeders tijd: kapmantels,

De afdeling letterkunde met Cyriel Buysse.

pelerines, hoeden, sierspelden hangen er, sommige vermoeid en dubbend, bij elkaar. De trap op, onder het torentje, confronteert Janssens ons met de landelijke politie en rijkswacht in vroegere dagen. Uiteindelijk is er de letterkunde met belangrijke stukken (manuscripten, eerste drukken, foto's) uit de literaire nalatenschap van de Nevelse nachtegalen Rosalie en Virginie Loveling (tantes van Cyriel Buysse), Aldemar Camiel van der Cruyssen, priester-dichter Basiel de Craene en Monika van Paemel. Vooral i.v.m. Buysse is Janssens' verzameling indrukwekkend. Stel je voor! In 1947 raapte hij uit het oude papier afkomstig van de cichoreifabriek Buysse-Loveling 24 Buysse-handschriften bijeen. Uiteraard heeft hij zich sinds die gelukkige dag in deze materie vastgebeten: met ingehouden trots toont Antoine Janssens ons thans, naast de ijsschaatsen, de vulpen en de golfstok van Buysse, een exemplaar van zijn 84 in druk verschenen boekwerken en met de hand geschreven teksten van bijv. De biezenstekker en Tantes. Wie directeur is van het A.M.V.C. in Antwerpen zou bij die gedachte voor minder op zijn neus kijken.

Heemkundig Museum Rietgaverstede

A.C. van der Cruyssenstraat 60, 9850 Nevele, tel.: [phone]

Conservator: Antoine Janssens

Openingsuren (in de periode 1 mei - 1 november): elke 1ste zondag, van 14 tot 18 uur

Toegang: 40 fr. (groepen kunnen op aanvraag ook tijdens de week voor een bezoek terecht)