W.A. Mozart: het Wereldwonder
Mark Eyskens
Wolfgang Amadeus Mozart was een gewoon mens, zeg maar een gewone jongen, die leefde in ongewone omstandigheden vermits hij vanaf zijn vierde jaar de toenmalig bekende wereld afdweilde als een wonderkind en hij bleek weldra in staat tot buitengewone, haast bovennatuurlijke artistieke verwezenlijkingen. De man had vele gebreken: hij was hebzuchtig, egocentrisch, hard met andere mensen, vaak grof en vulgair, niet steeds mild of eerbiedig tegenover ouders, niet steeds trouw aan zijn zorgzame echtgenote. Hij was een gewoon mens maar bleek in staat tot een onovertroffen artistieke uitbarsting, die zijn hele leven lang zou duren. Dit is vaak de paradox van de scheppende kunst: zij borrelt op uit een kunstenaar die niet zelden op menselijk gebied een sukkelaar is. Een scheppend kunstenaar neemt deel aan de schepping en daardoor overstijgt hij zichzelf. De kunstenaar beoefent de transcendentie en Mozart deed dit op een uitzonderlijke wijze.
Een aantal jaren geleden vertrok ik op zending naar India en tijdens een weekend besliste ik samen met mijn vrouw een bezoek te brengen aan Nepal. We kwamen toe in Katmandu en zochten onderdak in een gammel hotel. Ik zei tegen mijn vrouw dat we waren beland in een totaal andere wereld, een volkomen vreemde beschaving en dat we ons daar als Europeanen wel erg verweesd zouden voelen. Toen sleepten we onze koffers naar de hotelkamer en op de nachttafel stond een ouderwets, kramakkelig radiotoestelletje. Bij wijze van reflex draaide ik de knop om en - o wonder - wat hoorden wij? De Jupitersymfonie van Mozart. Met enige ontroering zei ik tegen mijn vrouw dat wij Europa dan toch niet verlaten hadden en evenmin Mozart.
Jef Claerhout, Papageno uit ‘De Toverfluit’ van W.A. Mozart, sculptuur op het voorplein van de Stadsschouwburg in Brugge. (Foto: C.V.K.V.)
De invloed van de Europese cultuur en van Mozart in het bijzonder op onze planeet is enorm. Samen met de technologische veroveringen heeft Europa ook de hele planeet op cultureel gebied geëuropeaniseerd. Natuurlijk kan men gewagen van vormen van cultureel imperialisme en wij dienen groot respect op te brengen voor de intrinsieke waarden van de andere culturen. Maar men kan niet ontkennen dat Mozart an sich een objectieve kunstwaarde uitstraalt en dat het voor geen enkel land ter wereld schadelijk kan zijn kennis te maken met deze muziek. Het is trouwens opvallend hoezeer met name in Aziatische landen, in Zuid-Korea, in Japan de Westerse klassieke muziek in is en hoe jonge solisten van deze landen met brio deelnemen aan allerlei muziekwedstrijden in het Westen. Voor mij is Mozart het perfecte evenwicht tussen lichtvoetigheid en diepzinnigheid, waarbij geen enkele noot uiteindelijk blijvend verhult dat het leven van de meeste mensen smartelijk en de geschiedenis van deze wereld tragisch is. De ernstige Mozart breekt door zijn glimlachend gezicht. Ook in zijn werk. Zijn laatste pianoconcerti en symfonieën getuigen hiervan. Men zegt van deze werken dat ze pre-Beethoveniaans zijn. Men kan even goed stellen dat een aantal meesterwerken van Beethoven post-Mozartiaans waren. De huidige virtuozen en dirigenten spelen niet graag meer de piano- of vioolconcerti van Mozart, wat ik ten zeerste betreur. Wellicht vrezen zij dat zij in deze muziek minder virtuositeit kunnen aan de man brengen. Ook hier heeft spektakelzucht de kern der dingen en der waarden toegedekt. Mozarttoppers zijn naar mijn gevoel de concertante symfonieën en, wat de opera's betreft, de Toverfluit, Don Giovanni en de Ontvoering uit het Serail. Ook het Requiem geeft mij rillingen, ofschoon het door de Meester niet werd afgewerkt.
Mozart heeft een fabelachtige produktiviteit aan de dag gelegd. Zo componeerde hij La Clemenza di Tito in twaalf dagen, een hele opera met alles erop en eraan. Men kan zich geredelijk de vraag stellen wat het oeuvre van Mozart zou geworden zijn indien hij niet zou gestorven zijn op zesendertigjarige leeftijd maar bij voorbeeld op zesentachtigjarige leeftijd. Of is het zo dat superbegaafde kunstenaars net op tijd sterven d.i. op het ogenblik dat zij volledig zijn opengebloeid en het mysterie van de dood hen behoedt voor verwelking? De enorme belangstelling die in de wereld, in ons land en ook in Vlaanderen bestaat voor Mozart is heel positief en bewijst dat de technologische vooruitgang die de muziek van Mozart feilloos wedersamenstelt via laser en compact-disc sterk kan bijdragen tot culturele ontplooiing en democratisering van de cultuur. Laten we niet vergeten dat tijdens Mozarts leven zijn kunstwerken slechts hoorbaar werden gemaakt voor een heel beperkte en selecte ‘jet set’, die zich met paard en koets verplaatste tijdens de pruikentijd.
Voor tientallen miljoenen mensen werd, sedert Mozarts geboorte en zijn eenzame dood, de wonderbare Wolfgang Amadeus een levensgezel die op elk moment van dag en nacht, van tij en ontij laat horen en aanvoelen welke klanken zinderen tussen tijd en eeuwigheid.
Auteursrechtelijk beschermd