Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 40

Uit het leven van kunsten en letteren

Berichten voor deze rubriek sturen aan: Redactiesecretariaat van het tijdschrift ‘Vlaanderen’, ‘Ter Hoogserleie’, Hondstraat 6, 8700 Tielt. Om in aanmerking te komen voor publikatie in nr. 238 (nov./dec. 1991) moeten de berichten ons bereiken voor 1 november 1991.

Met dank voor uw medewerking.

• Antwerpen

In de Singel, Desguinlei 25, 2018 Antwerpen (tel. [phone]) loopt nog tot 3/11 de tentoonstelling ‘David Chipperfield. Architectuur 1985-1990’, open van dinsdag tot zondag van 14 tot 18 uur. Professionele mogelijkheden voor jonge architecten in de sociale en politieke situatie in Groot-Brittanië gedurende de laatste tien jaar zijn zeer beperkt. David Chipperfield (^o 1953) is een van de weinigen die met een opeenvolging van kleinere opdrachten een individuele en theoretisch gefundeerde architectuur heeft kunnen waarmaken. Ver weg van formalistische slogans, pseudo-intellectuele attitudes, voorbijgaande modes, willekeurige citaten uit een expressieve taal, gaat hij direct in op het meest fundamentele probleem in architectuur nl. het creëren van ruimte. Het werk van Chipperfield is een constante zoektocht met als basis een variatie in het maken van een ruimte in relatie tot materialen, geometrie, licht en structurele elementen. Een affiniteit met de wereld van de High Tech is niet vreemd in het werk van David Chipperfield. Hij werkte bij Norman Foster o.m. aan het BBC project en aan de Hongkong en Shanghai bank. Maar dit uit zich eerder in een vorm van technische vaardigheid dan in een expliciet tot uiting komen van de techniciteit. Techniek is voor hem niet de oplossing voor de architectuur van deze tijd. Fascinerend in zijn architectuur zijn het hanteren van meer traditionele waarden, - materiaal, vorm, vakmanschap kleur - en het zoeken naar een inhoudelijke betekenis. In verbouwingen werkt hij vooral met de contextuele referenties. Het is duidelijk dat de geest van ontwerpers als Carlo Scarpa, Louis Kahn, de Italiaanse rationalisten en vooral Le Corbusier het werk van Chipperfield beïnvloeden. De tentoonstelling toont de eerste opdrachten zoals winkelontwerpen en verbouwingen op kleine schaal. De basisideeën over architectuur kunnen slechts op het niveau van details worden uitgevoerd. De schaal van de projecten bepaalt de aanpak. De overgang naar nieuwbouw en grotere realisaties is zonder breuk gebeurd. Het architecturaal concept is hier duidelijk en dwingend voor de organisatie en oplossing van het gegeven programma. In de tentoonstelling zijn tevens de ontwerpen voor een bedrijfsgebouw, een privaat museum, een hoogbouw met diverse functies in Japan, opgenomen.

- Van 28/9 t/m 31/12 organiseert het Stedelijk Prentenkabinet van Antwerpen en het Museum Plantin-Moretus in eigen huis (Vrijdagmarkt 22-23) de tentoonstelling Antoon Van Dyck (1599-1641) en Antwerpen.

Antoon Van Dyck zal wel steeds bekend blijven als talentrijk portretschilder van wereldleiders, leden van de aristocratie en de gegoede burgerij, collega-kunstenaars, geleerden en humanisten. Voor onszelf is het haast vanzelfsprekend dat personaliteiten uit de politieke, sociaal-maatschappelijke, culturele en religieuze sfeer, ons bekend zijn. We weten hoe hij of zij er uitziet en we kunnen ze via visuele communicatie, min of meer, psychologisch doorgronden. Van Dyck en (sommigen van) zijn tijdgenoten kregen dit venster op de wereld via de grafiek. Zo moet reeds omstreeks zijn Italiëreis bij Van Dyck het idee hebben gerijpt gegraveerde portretten van tijdgenoten samen te bundelen en ze uit te geven als dit venster op de wereld. De werkzaamheden voor deze ‘Iconografie’ namen een aanvang omstreeks de vroege jaren dertig van de zeventiende eeuw. In deze periode etste Van Dyck een eerste reeks van portretten naar eigen getekende of geschilderde voorbeelden. Enkele van deze prachtige en zeldzame prenten worden in de tentoonstelling getoond en illustreren het vakmanschap van de etser-portrettist. Hoewel het idee van de ‘Iconografie’ zeker niet nieuw was, Van Dyck vond hiervoor ongetwijfeld inspiratie in Italië waar dergelijke voorbeelden reeds geruime tijd bestonden, kende het een enorm succes en werd het meermaals heruitgegeven. In 1759 verscheen nog een heruitgave van de ‘Iconografie’ en tot zelfs in de negentiende eeuw werden nog steeds enkele individuele prenten afgedrukt. Zoals de ‘Iconografie’ voor de tijdgenoten van Van Dyck een venster op de wereld vormde, wil deze tentoonstelling voor de moderne toeschouwer een venster vormen op de zeventiende eeuw in het algemeen en Van Dyck in het bijzonder. Via de ‘Iconografie’, waar uitgebreid op wordt ingegaan in de tentoonstelling, wordt de bezoeker geconfronteerd met de loopbaan van Van Dyck, zijn intimi, vrienden en werk, Antwerpen ten tijde van Van Dyck en de Blijde Intrede van de Kardinaal-Infant Ferdinand. Naast enkele tekeningen van o.m. Rubens, Van Dyck en Jordaens worden een groot aantal prenten getoond. De bruiklenen werden betrokken uit de verzamelingen van het Museum Plantin-Moretus en het

[p. 237]

Stedelijk Prentenkabinet, het Prentenkabinet van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel en het Museum Vleeshuis. Dagelijks toegankelijk van 10 tot 17 uur (behalve op 1/11, 25 en 26/12). Toegangsprijs 75 of 30 fr. (met reductie). Er is tevens een catalogus (595 fr.) voorhanden. Inlichtingen via: tel. [phone] en 03/232 24 55.

- Ximon Perez was rond 1570 de eerste grote Mexicaanse schilder. Jodoco Rique overleed in 1578 als de culturele ‘Vader des Vaderlands’ van Ecuador. Perez heette eigenlijk Simon Pereyns en kwam uit Antwerpen. Rique heette eigenlijk Joos de Rycke en was een Mechels franciscaan. 500 jaar geleden, in 1492 ontdekte Columbus de Nieuwe Wereld. De militaire ‘conquista’ die daarop volgde, vernietigde eeuwenoude Indianenrijken en voor de culturele en religieuze ‘aanpassing’ van de Indianen in Latijns-Amerika deden de Spaanse vorsten een beroep op de Lage Landen. De tentoonstelling... ‘America. Bruid van de zon - 500 jaar Latijns-Amerika en de Lage Landen’ toont hoe de confrontatie van de Europese cultuur in de Lage Landen met de Indianencultuur van Amerika eeuwenlang uitgolfde in hun en in onze kunsten en wetenschappen, in hun en in ons dagelijks leven. Uit 30 Europese en Latijns-Amerikaanse musea zijn meer dan 300 werken bijeengebracht om een overzicht te geven van de koloniale en postkoloniale kunst uit de periode van de 16de tot de 20ste eeuw: schilderijen, beeldhouwwerken, edelsmeedwerk, boeken, prenten en landkaarten. Ook de twintigste eeuw is vertegenwoordigd. Twintig hedendaagse Latijns-Amerikaanse kunstenaars waren bereid om met een nieuw werk de thema's van deze unieke tentoonstelling te illustreren. De tentoonstelling vindt plaats in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Leopold de Waelplein, 2000 Antwerpen, van 1/2 tot en met 31/5/92, dagelijks van 10 tot 17 u. (op woensdag tot 22 u.). Gesloten op maandag en op 1 en 28 mei 1992. Toegangsprijs (zonder reductie): 200 fr. Er is een catalogus voorhanden en er worden rondleidingen en privé-nocturnes gehouden. Een ‘walkman’ kost 100 fr. en i.s.m. de Belg. Spoorwegen is een speciaal trein-tram-toegangsticket. Voor verdere informatie: KMSK, Plaatsnijdersstraat 2, 2000 Antwerpen, tel. [phone].

- Tot 29/12 kan men (van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 17 u.) terecht in het Kon. Museum voor Schone Kunsten (L. de Waelplein, 2000 Antwerpen, tel. [phone]) voor de tentoonstelling ‘Feitorias. Kunst in Portugal ten tijde van de Grote Ontdekkingen. Eind 14de eeuw tot 1548’. Tussen 1396 en 1548 had Portugal handelsvestigingen in Brugge en later in Antwerpen: de zogenaamde ‘factorijen’. Naast het overwegend mercantiele verkeer was er een bloeiende artistieke uitwisseling. Enerzijds leverden de Portugese ontdekkingen een bijdrage tot de ontwikkeling van de Vlaamse steden. Anderzijds was er de impact van de Vlaamse esthetica - de zogenaamde Escola Flamenga - op de Portugese kunst: Vlaamse schilderijen, beeldhouwwerken, goudsmeedkunst, brokaat,... werden door Portugal geïmporteerd. Tussen Vlaamse en Portugese schilders was er een uitwisseling. Naast de Vlaamse invloed komt ook die van de Italiaanse, Spaanse en Noordeuropese stijl aan bod. Alle tentoonstellingsstukken, waaronder schilderijen van o.m. Gerard David, Hans Memlinc, Quinten Metsys, Albrecht Dürer, Jan Gossaert (Mabuse), Vasco Fernandes, Critoão de Figueiredo, Gregório Lopes, komen uit Portugese collecties (Lissabon, Coimbra en Madeira). Een nooit eerder geziene verzameling van onbekende meesterwerken.

- Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Leopold de Waelplein) heeft de collectie schilderijen van Jacob Jordaens met een nieuwe aanwinst uitgebreid. Het schilderij (olie op doek) draagt als titel ‘Levade’ en meet 99 × 165 cm. De volledige titel van dit schilderij luidt: Levade uitgevoerd onder de hoede van Mars en in het bijzijn van Mercurius. Het is een modello voor een karton voor een reeks tapijten. Prof. R.-A. d'Hulst schreef in zijn boek Jacob Jordaens (1982) volgende tekst: ‘... Naast zogenaamde “portretten van paarden” ontstond er een tweede categorie tapijtwerken, gewijd aan het africhten en berijden van paarden, twee nauw verwante bedrijvigheden. Dergelijke reeksen worden in de archivalia doorgaans vermeld als Rijschool of Actiën van paarden,... Dergelijke tapijten, geweven naar Jordaens' kartons zijn tot ons gekomen. Een volledige reeks van acht stukken, vervaardigd door Everaert Leyniers en Hendrik Rydams te Brussel, maakt deel uit van het rijke bezit aan tapijtwerk van het Kunsthistorisches Museum te Wenen. Zij werd bij de Weense handelaar Bartholomeus Triangl in 1666 gekocht door keizer Leopold I, waarschijnlijk naar aanleiding van diens huwelijk met de Infante Margaretha-Theresia van Spanje. In het eerste stuk, qua compositie enigszins monumentaler en dynamischer dan de andere, schept Neptunus het paard door een stoot van zijn drietand in de met waterplanten begroeide oever die hij met zijn gezelschap heeft benaderd; naast hem troont Amphitrite in haar wagen, terwijl tritonen, nereïden en dolfijnen de god van de zee en zijn echtgenote begeleiden. De volgorde van de overige stukken valt moeilijk te bepalen. In wat waarschijnlijk als het tweede werd bedoeld, worden paarden door Mars en Mercurius Venus voorgeleid. De zes andere tonen telkens een enkele ruiter die met zijn paard allerlei figuren uitvoert: levade, capriole, ballottade en andere. In drie gevallen doet hij zulks onder leiding van een rijmeester en in aanwezigheid van Mars en Mercurius, in de andere enkel in gezelschap van Mars. Van de kartons is er niets bewaard. Wel zijn een viertal zorgvuldig geschilderde modelli bekend: Neptunus schept het paard, in het Palazzo Pitti te Florence, Mars en Mercurius voeren Venus' paarden voor en Levade uitgevoerd onder de hoede van Mars en in het bijzijn van Mercurius, Venus en een rijmeester, beide in het bezit van de markies van Bath, Longleat, Wiltshire, en tenslotte een Levade uitgevoerd onder de hoede van Mars en in het bijzijn van Mercurius, te Ottawa. Met elk van deze modelli stemt een tapijt uit de reeks overeen’.

- Onder de titels ‘De Jaren '50’ en ‘De Jaren '80’ vindt in het Provinciaal Museum voor Fotografie, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen 1 een tentoonstelling plaats in het raam van Europalia 91 Portugal waarop de fotografie in Portugal 1890-1990 te kijk staat. Werk van Victor Palla en Costa Martins (jaren '50) en Augusto Alves da Silva, Rui Fonseca, Daniel Blaufuks, António Carvalho, António Julio Duarte, Joao António Mota, Mariano Piçarra, Francisco Rubio, José Francisco Azevedo, Paul Nozolino, José Rodrigues en Gérard Castello Lopes. Toegankelijk van 29/9 tot en met 17/11, dagelijks tussen 10 en 17 u. Gesloten op maandag.

- Op 2 juli jl. werden bij Christie's te Londen vijf marmeren reliëfs te koop aangeboden die afkomstig zijn uit de Antwerpse kathedraal. Ze vormden samen de afsluiting rond het altaar van het kuipersambacht in de kathedraal. Guillielmus Kerrickx, één van de toonaangevende Antwerpse beeldhouwers van die baroktijd, heeft deze reliëfs vervaardigd rond 1678. In 1797, tijdens de Franse tijd, werden ze zoals zovele andere kunstwerken verkocht. Ze kwamen uiteindelijk terecht in een Engelse privé-collectie. Slechts zeer sporadisch duiken dergelijke belangrijke kunstwerken afkomstig uit de kathedraal weer op. Het provinciebestuur van Antwerpen, verantwoordelijk voor de restauratie van de kathedraal, kon op de veiling van Christie's twee reliëfs aankopen.

- In het Hessenhuis, Falconrui 53, 2000 Antwerpen (tel. [phone]) loopt van 25/10 tot 31/1/92 de Overzichtstentoonstelling van het grafische en plastische oeuvre van de familie Linnig. Dagelijks gratis toegankelijk van 10 tot 17 u.; gesloten op maandag en op 1/11, 25/12 en 1/1/92. In 1992 blijft het Hessenhuis het gehele jaar gesloten wegens verbouwing.

- ‘Uit het verleden geput’ is een tentoonstelling die nog tot 20/10/91 loopt in het Provinciaal Museum Sterckshof (Hooftvunderlei 160, 2100 Deurne). Dagelijks gratis toegankelijk (behalve op maandag) van 10 tot 17 uur. De verzameling toont (hoofdzakelijk keramiek) voorwerpen die door fotograaf-cineast Jan Gruyaert in een ‘vergeten’ waterput in een huis aan het Zand opgegraven werden. Verder is er ook glas, been, hout, metaal en munten. Hieruit kan men de leefcultuur van de gemiddelde burger-stadsbewoner van de 17de eeuw reconstrueren.

- De beeldende kunstenaar Remy Cornelissen overleed te Antwerpen op 19 april 1990. Hij was niet alleen een groot kunstenaar maar ook een sociaal bewogen man die erg begaan was met de bewoners van het ‘Giels-Bos’ te Gierle, een tehuis voor mentaal gehandicapten. Het kunstwerk, het zou een 4 meter hoog beeldhouwwerk worden, dat hij wilde schenken aan de bewoners van het ‘GielsBos’, kon hij echter niet voltooien. Teneinde zijn wens te kunnen volbrengen, besliste zijn echtgenote om het beeld, ‘Liefde’, uit het rijke oeuvre van de kunstenaar te schenken aan de VZW Stichting Gehandicaptenzorg Provincie Antwerpen, Het ‘GielsBos’ ter Gierle.

Met dit beeld en de vele andere werken van hem die het ‘GielsBos’ versieren, zal Remy Cornelissen in herinnering van velen voortleven.

• Antwerpen - Gent

Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen (Keizerstraat 11, 2000 Antwerpen) presenteert andermaal een Musicalprogramma met een nieuw stuk en twee reprises van vorig seizoen. Het nieuwe is ‘Anatevka/Fiddler on the Roof’ dat loopt op 26, 27, 28, 29, 30 november, telkens om 20 u. en op 1 dec. om 15 uur, telkens in De Opera in Antwerpen. Van vorig seizoen herneemt men ‘Broadway Baby’ (in Arenbergschouwburg) op 16, 17, 18 januari 1992 (telkens om 20 u.) en op 19 jan. om 15 uur en ‘Dear Fox’ (in de Opera) op 28, 29, 30 april, 1, 2 mei (telkens om 20 u.) en op 3 mei om 15 uur. In het Kunstcentrum Vooruit, St.-Pietersnieuwstraat 23, 9000 Gent wordt hetzelfde Musicalprogramma aangeboden, maar op andere data: ‘Anatevka’ op 1, 2, 3, 4, 5, 6 oktober; ‘Broadway baby’ op 5, 6, 7 december (telkens om 20 u.) en op 8/12 om 15 uur; ‘Dear Fox’ op 18, 19, 20 en 21 maart 1992 (telkens om 20 u.) en op 22/3/92 om 15 uur. Abonnementen: Gentse Opera, Schouwburgstraat 3, 9000 Gent of het Kunstcentrum Vooruit. Het Ballet van Vlaanderen brengt drie balletten: ‘Configurations’ (gemengd programma van vier balletten op muziek van Tsjaikowski, Philip Glass, Samuel Barber, Arvo Part en Paul Hindemith) in de Opera op 5, 6, 7, 8, 9 nov. (telkens om 20 u.) en op 10

[p. 238]

nov. om 15 uur; ‘Cinderella’ van Sergei Prokofiev (in de Opera) op 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22 februari 1992 (telkens om 20 u.) en op 16 en 23 februari om 15 uur; ‘Dracula’ (muzikale suite met werken van Verdi, Lanner, Vierne, Rossini, Debussy, Bizet en Rachmaninov) in de Opera op 13, 14, 15, 16 mei 1992 (telkens om 20 u.) en op 17 mei om 15 uur. Abonnementenbureau: De Antwerpse Opera, Frankrijklei 3, 2000 Antwerpen.

• Bornem

De vzw Foundation Helan-Arts (Luipegem 77, 2880 Bornem; tel. [phone]) bevordert de hedendaagse monumentale beeldhouwkunst door het aantrekken van sponsoring vanuit de industrie. Het hoofddoel van de vzw is de promotie van de kunstenaars en hun werken, ondermeer door integratie in of aan overheids-, industrie- en bedrijfsgebouwen. Vooral de jonge kunstenaars, die over onvoldoende middelen beschikken voor de uitvoering van hun werken, kunnen worden gestimuleerd via sponsoring vanuit de industrie. In ruil voor deze sponsoring biedt de vzw steeds één of andere efficiënte vorm van return aan de sponsors aan. Er is een perfecte symbiose mogelijk tussen dit bedrijfsleven en de kunstenaar. Kunstwerken met monumentale allures zijn wegens hun afmetingen en kostprijs meestal niet haalbaar voor de huiskamer, maar kunnen wel geïntegreerd worden in of aan openbare gebouwen en bedrijfsgebouwen of in hun directe omgeving. De staat draagt haar steentje bij om de aankoopprijs van monumentale beeldhouwwerken voor de industrie te drukken, door 2% van de totale investering van de nieuwbouw of verbouwing van een industrieel gebouw te voorzien voor de aanschaf en integratie van een beeldhouwwerk aan het geheel. Deze 2% is dan geheel fiscaal aftrekbaar in het betreffende boekjaar. Dit schept in deze sector meteen een immens groot afzetgebied voor de monumentale beeldhouwkunst. Het zal echter nog wel een aantal jaren duren vooraleer ieder bedrijf zijn imago (visitekaartje) benadrukt door het plaatsen van een kunstwerk. Alhoewel reeds een aantal belangrijke integraties werden gerealiseerd door vooruitstrevende managers in de industrie. De hulp van de vzw en haar sponsors zal de kunstenaar motiveren gebruik te maken van duurzamere materialen om de investeringen van een bedrijf in deze kunstvorm meer efficiënt te maken. Om de uitvoering van monumentale kunstwerken te verwezenlijken, heeft de vzw Foundation Helan-Arts, ter aanvulling van de ontbrekende financiële middelen, het Foundation Fund opgericht. Dit Foundation Fund wordt gespijsd door een groot aantal privé sponsors en instellingen. Vóór de vzw kunstwerken uitvoert met behulp van sponsors, worden de desbetreffende ontwerpen van de kunstenaars aan een bevoegde commissie voorgelegd. Hierbij worden de volgende aspecten beoordeeld: artistieke kwaliteit, technische haalbaarheid en budgettaire mogelijkheden.

• Brugge

De Provinciale subsidiëring voor de Musea voor Geschiedenis en Volkskunde bedraagt voor 1992 een bedrag van 750.000 frank en wordt verdeeld onder de musea: Keltenmuseum in Kemmel, Hopmuseum Poperinge, Regionale Heemmusea Bachten de Kupe Izenberge, Heemmuseum Sincfala Knokke-Heist, Vlasmuseum Kortrijk, Landbouwmuseum Torhout, Streekmuseum Zonnebeke, Internationaal Museum Brood en Banket Veurne, Museum Pijp en Toebak, Peter Benoit en Vinkensport Harelbeke, Schoenen Borstelmuseum Izegem, Visserijmuseum Oostduinkerke, Heemmuseum Het Gebied van Staden, Heemmuseum Ter Cuere Bredene en Godelievemuseum Gistel.

- Op 24 februari 1991 werd te Brussel de V.Z.W. Vereniging voor Vlaams-Afrikaanse Kulturele Samenwerking (afgekort VLAKSA) opgericht met het oog op de bevordering en de versteviging van de culturele banden tussen Vlaanderen en Afrikaans sprekend Zuidelijk Afrika. De vereniging heeft geen enkele politieke noch wijsgerige strekking en beweegt zich uitsluitend op cultureel vlak in de ruimste zin van het woord. Praktisch gezien beoogt de vereniging een wederzijdse uitwisseling van academici, letterkundigen, kunstenaars van alle disciplines, studenten, beoefenaars van kunstambachten, enz., en wil dit doel bereiken door het inrichten van tentoonstellingen, concerten, toneelopvoeringen, lezingen en andere kunstmanifestaties. Belangstellenden en verenigingen die hiervoor in aanmerking wensen te komen kunnen zich richten tot de vereniging op het adres: Molenmeers 33 te 8000 Brugge; tel. [phone].

• Brussel

De Koninklijke Bibliotheek Albert I (Kunstberg, 1000 Brussel) organiseert in het kader van Europalia/Portugal de tentoonstelling ‘Isabella van Portugal, Hertogin van Bourgondië’ van 5/10 tot en met 23/11 (gesloten op 1, 2, 11 en 15 nov.), dagelijks toegankelijk van 12 tot 16.50 u. (gesloten op zondag). Overschaduwd door de roem van Filips de Goede en van haar zoon Karel de Stoute, die op 43-jarige leeftijd bij Nancy sneuvelde, rijst de ietwat vergeten figuur van Isabella van Portugal op. Zij was de enige dochter van koning João I en werd in januari 1430 de derde echtgenote van hertog Filips. Het lot van Isabella was allesbehalve benijdenswaardig: zij had een wufte echtgenoot, twee van haar drie kinderen stierven in de wieg; drie neven, kinderen van haar gesneuvelde broer don Pedro, die zij aan het Bourgondische hof grootbracht, overleden in de bloei der jaren. Al deze beproevingen verinnigden blijkbaar haar diepe vroomheid. Als echtgenote nam zij alle verplichtingen verbonden aan één van de luisterrijkste hoven uit die tijd, op zich. Zij speelde een aanzienlijke politieke rol. Maar in 1457 besliste de hertogin het hof met al zijn staatsie te verlaten en zich op het kasteel van La Motte-au-Bois bij Kassel terug te trekken. Van toen af wijdde ze zich aan liefdadige werken: zij liet een zaal als godshuis voor vrouwen in het slot inrichten en, binnen de wallen, een hospitaal bouwen waar zij zelf de zieken verzorgde. Isabella steunde instellingen van de Derde Orde van de heilige Franciscus mits zij tot de strikte observantie waren toegetreden. Isabella gaf Vasco de Lucena, een jonge Portugees, afgestudeerd van de Sorbonne opdracht twee werken uit de klassieke oudheid uit het Latijn in het Frans te vertalen met de bedoeling haar zoon Karel te wijzen op zijn plichten als staatshoofd. Hiermee gaf zij een eerste aanstoot tot de ontwikkeling van het humanisme in de Zuidelijke Nederlanden. De hertogin was geen bibliofiele: wij kennen om zo te zeggen geen handschrift dat haar met zekerheid heeft toebehoord. De tentoonstelling heeft veel van een waagstuk daar ze uit de fondsen van de Koninklijke Bibliotheek en van het Rijksarchief put om een visueel klimaat en een verband tot stand te brengen waaruit de figuur van Isabella oprijst. Isabella is niet alleen als een historische figuur in de vergetelheid geraakt, ook in ons geheugen is zij vervaagd. Iconografische voorstellingen van haar zijn inderdaad zeldzaam en soms foutief. Met als uitgangspunt de opsporingen van Mevr. M. Comblen-Sonkes, hebben de organisatoren van de tentoonstelling gepoogd door originelen of door fotografische reprodukties alle bekende afbeeldingen van de hertogin in de catalogus op te nemen en, in de mate van het mogelijke, tentoon te stellen.

- Eveneens in de Koninklijke Bibliotheek Albert I loopt van 12/10 t/m 16/11 (in de Houyouxgalerij) de tentoonstelling ‘Félicien Rops - Graveertechnieken’. Dagelijks gratis toegankelijk van 12 tot 16.50 u. (gesloten op zondag en op 1, 2, 11 en 15/11). Naar aanleiding van het verschijnen van een nieuwe oeuvrecatalogus van Félicien Rops (1833-1898) heeft de Koninklijke Bibliotheek de betekenis en de kwaliteit van haar verzameling grafiek van de Naamse kunstenaar in het licht willen stellen. Eugène Rouir, die de oeuvrecatalogus heeft samengesteld, werd belast met het kiezen en groeperen van de 141 representatieve stukken waaruit de tentoonstelling bestaat. In tegenstelling met andere aan Rops gewijde manifestaties, zijn hier niet de zgn. mooie prenten te zien, door allen bewonderd om hun symbolische of satanische, hun literaire of erotische zijde. Daarentegen kan de bezoeker, stap voor stap, de grafische evolutie volgen, van zijn eerste, satirisch getinte lithografieën uit 1851 tot late werken als, ‘Dimanche en Flandres’ een lithografie uit 1894 die tot op heden onbekend was gebleven. Eén voor één komen de verschillende door Rops gebruikte technieken aan de beurt: de lithografie zowel als alle diepdrukprocédés, telkens met afdrukken van de verschillende staten. Naast de ‘Pédagogiques’ waaraan de kunstenaar zoveel belang hechtte, zijn de meesterlijke boekillustraties vertegenwoordigd. Een omvangrijk deel is gewijd aan de reproduktietechnieken waarvan hij gretig gebruik heeft gemaakt, ten koste van de kunstliefhebber die zeer hoge prijzen betaalde voor een heliogravure of fotolithografie. Deze laakbare praktijken blijken uit Rops' eigen brieven aan zijn fotograveurs en uit grafologisch onderzoek van zijn geschrift op de gegraveerde platen. In de vitrines worden ook gegraveerde platen tentoongesteld. Herinneren wij er aan dat Claire Demolder, de dochter van de kunstenaar in 1928 aan het Prentenkabinet 132 oorspronkelijke platen (in koper, zink of staal) heeft geschonken; zij bevonden zich toen nog in het atelier van de ‘Demilune’, Rops' eigendom te Corbeil-Essonnes, waar hij gestorven is. De meeste zijn tijdens het leven van de kunstenaar zeer vaak onder de drukpers gegaan. Bovendien zijn ze slecht geconserveerd, verscheidene zijn geoxideerd of verroest en daardoor onbruikbaar geworden; slechts enkele zijn nog gaaf. Op de tentoonstelling kan men tevens unieke of uiterst zeldzame afdrukken bewonderen, zoals ‘Portrait de Barbey d'Aureville’, ‘Adèle Dullé’, ‘La libre pensée’ onder de lithografieën; zijn eerste ets, die in de loop van de onderzoekingen is kunnen geidentificeerd worden, ‘Tête d'Uylenspiegel’; een volledige, unieke reeks van de dertien staten van ‘Pallas’, met de koperplaat.

Er zijn fotolithografieën als de twee prenten van ‘La buée d'automne’ en de vijf van ‘L'experte en dentelles’, met twee koperplaten. Ook het geslepen bedrog van zijn uitgever, Gustave Pellet, die vulgaire heliogravures als ‘La nourrice au satyrion’, ‘La colère’, voor originele werken liet doorgaan, zal men op zijn echte waarde kunnen schatten. Rops was vóór alles tekenaar en het was er hem om te doen zijn tekeningen zo getrouw mogelijk gereproduceerd te zien. Het tekenen vereiste veel werk en nam heel wat van zijn

[p. 239]

kostbare tijd in beslag. Met het oog op een gemakkelijke vermenigvuldiging van zijn tekeningen heeft hij zonder enige schroom gegrepen naar de hele waaier van fotomechanische reproduktiemiddelen die toen voorhanden waren en heeft daardoor een goed deel van zijn oeuvre aan oorspronkelijkheid laten inboeten.

- De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (Museumstraat 9, 1000 Brussel) meldt twee nieuwe aanwinsten in het Museum voor Moderne kunst: ‘Palpebra’ (1989) van Giuseppe Penone en ‘Capella’ (1990) van Nam June Paik. Als lid van een groep jonge kunstenaars gesteund door de Galleria Sperone te Turijn, realiseert Giuseppe Penone in 1968 zijn eerste werken in de geest van de Italiaanse kunstbeweging ‘Arte Povera’. Hij grijpt terug naar sobere en eenvoudige basismaterialen. De primaire energie die de natuur uitstraalt, ligt aan de oorsprong van zijn scheppingsdrang. Door een terugkeer naar de archeologie van het geheugen, poogt hij de onuitwisbare banden tussen de mens en de vegetale wereld te ontcijferen. Afdrukken van zijn lichaam in het gebladerte of in de aarde, afgietsels van een lichaamsdeel op een boomstam geënt, wijden ons in in het spel van zijn talrijke gedachtenwisselingen. In Palpebra (Ooglid) 1989, plaatst Penone een plaasteren afgietsel (als verwijzing naar de antieke beeldhouwkunst) van een deel van zijn gelaat - waarin de iris van het oog opgevangen wordt door een vingerafdruk - midden de subtiele vergrote tekening van de membraan van het ooglid. De korte houtskooltrekken die de structuur van de tekening vormen, lijken spontaan ontstaan uit de energie van de vingertoppen. Het geschapen beeld wordt tegelijkertijd de synthese van een tekening, een sculptuur en een schilderij. Door zijn universitaire, artistieke en muzikale vorming startte Paik in de wereld van de elektroakoestische muziek waar hij omging met de grootsten: eerst in Europa met o.a. Karlheinz Stockhausen en Luigi Nono. Vervolgens zal Paik in New York de invloed ondergaan van de groep Fluxus en de stempel dragen van musici zoals John Cage en David Tudor, van schilders zoals Rauschenberg of van de choreograaf Merce Cunningham. Van hun voorstellingen, die pogingen waren om verschillende uitdrukkingsvormen samen te smelten, zal hij onthouden dat er geen voorwerp meer bestaat dat bevoorrecht is en als heilig vereerd wordt onder de benaming ‘kunst’, aldus allerlei categorieën afschaffend. Zodra hij zich toelegt op het experimenteren met het elektronisch beeld, zal hij zeer vlug het bewijs leveren dat het niet onomkeerbaar bestemd is om de werkelijkheid mechanisch te reproduceren. Dat beeld kan afgewend, bewerkt, gemixt en herhaald worden. Men kan het zelfs beeldhouwen of het behandelen zoals een kunstschilder dat zou doen. Vanaf de jaren 80 verschijnen beeldhouwwerken, bouwsels met videoschermen, oude of recente televisies die de vorm aannemen van structuren, ruimten en zelfs van robots die op mensen lijken of, zoals in dit geval, van een soort ster of satelliet die een eventuele ontmoeting zou mogelijk maken van beelden uit alle hoeken van de wereld. Dat is het misschien wat de globe aanduidt die voorkomt op de wieldop die als centrum dient. Een vreemd werk, waarvan de titel, Capella, ook een vergelijking zou kunnen oproepen met het roosvenster van veelkleurige ramen in de ene of de andere gotische kathedraal. Zou dit geen knipoogje naar het verleden zijn van een schepper met een wereldomvattende kultuur, voor wie de maan de originele televisie is, zoals blijkt uit de titel van een ander van zijn werken ‘Moon is the oldest TV’?

- In het Paleis voor Schone Kunsten wordt n.a.v. Olympische Spelen 1992 van 23/1 tot en met 20/4 1992 de tentoonstelling ‘Sport in Hellas - Van spel tot kompetitie’ georganiseerd. Vazen, bronzen, marmeren beelden en terracotta's, bijeengebracht uit 52 musea en particuliere verzamelingen, aangevuld met maquettes vormen de inhoud van deze tentoonstelling die enkel in Brussel en Barcelona zal te zien zijn.

- In het Museum voor Oude Kunst (Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel) kan men tot 8/12/91 de tentoonstelling ‘Portugal en Vlaanderen. Europa in het verschiet 1550-1680’ bezoeken, dagelijks van 10-12 u. en van 13-17 u. Met een bijzonder accent op de artistieke relaties tussen Portugal en Vlaanderen, poogt deze tentoonstelling een beeld op te hangen van een aantal zeer diverse aspecten van de Portugese kunst in een periode waarin zij zich bij de aanvang losmaakt van de laatmiddeleeuwse traditie en naar het einde de aanloop betekent tot de bekende schitterende Portugese Barok.

- In het Museum voor Moderne Kunst (Koningsplein 1-2, 1000 Brussel is nog tot 8/12/91 de tentoonstelling ‘Vieira Da Silva in de Portugese verzamelingen’ te bekijken. De tentoonstelling Vieira da Silva te Brussel in het kader van Europalia-Portugal, kan als een retrospectieve worden beschouwd en omvat 85 schilderijen die de kunstenares maakte tussen 1930 en 1980. Ze geven een duidelijk overzicht van haar oeuvre en laten toe de evolutie in haar onderzoek te volgen: van de dichtheid en doorzichtigheid van de kleur tot de muzikaliteit van de vormen via de formele afdrukken van tegels in aardewerk. Toegankelijk van 10-13 en van 14-17 u. Info: Kon. Musea voor Schone Kunsten België, 02/513 96 30.

- In het kader van Europalia loopt in de ASLK-Galerij, Kreupelenstraat 12, 1000 Brussel de tentoonstelling ‘Via Orientalis’ van 24/9 t/m 15/12, dagelijks toegankelijk (dus ook op zon- en feestdagen) van 10 tot 18 uur; op woensdag tot 21 uur.

- Kunst in Huis werd in 1978 als kunstuitleeninitiatief opgezet en werkt volgens een systeem waarbij enerzijds werken van beeldende kunstenaars worden gehuurd en anderzijds leden-abonnementen dit werk kunnen ontlenen. Doel van het initiatief is o.m. een nieuw publiek te confronteren met datgene wat representatief is voor hedendaagse beeldende kunst in Vlaanderen. Door de opzet van kunst in huiskunstuitleen wordt de drempel tussen kunstenaar, kunstwerk en publiek verlaagd. Kunstenaars die belangstelling hebben voor dit initiatief kunnen contact opnemen met Kunst in Huis, Gallaitstraat 80, 1210 Brussel (tel. [phone]), waar info i.v.m. ‘voorwaarden en praktische richtlijnen’ kan bekomen worden.

- Bij uitgeverij Arto, W. Churchilllaan 85, 1180 Brussel verscheen het Geïllustreerd Biografisch Woordenboek der Kunstenaars in België na 1830 in linnen band tegen de prijs van 2.950 fr., 180 × 240 mm. Het boek vermeldt meer dan 6000 plastische kunstenaars, architecten, designers en creatieve ambachtslui.

• Gent

Het restaureren van kunstwerken en historische gebouwen is vaak een technische aangelegenheid, die echter gekoppeld moet worden aan een kennis van de inherente waarden en achtergronden van het patrimonium. Behoud hangt niet alleen af van een opstapeling van kennis en technieken, maar vereist ook inzicht in het hoe en waarom van deze. Sedert enkele jaren kende de toepassing van chemische en natuurwetenschappelijke technieken een enorme vooruitgang. Daarnaast worden steeds meer eisen gesteld aan de wijze waarop wij omgaan met het erfgoed: reizende tentoonstellingen, de druk van het massa-toerisme, het beheren en oprichten van nieuwe musea, nieuwe financieringsvormen en de eisen van de sponsors, zijn vragen waarop een antwoord moet geboden worden. ‘Conserveren’ en ‘restaureren’ zijn thans disciplines geworden waarin Flanders Technology en modern management hun woordje gaan meespreken, zonder dat daarbij echter de verworvenheden van traditionele technieken, ambachten en know-how mogen verloren gaan. Het Instituut voor Conservatie en Restauratie is een jonge instelling, die in 1990 van start ging, en die op een eigentijdse wijze wil instaan voor de opleiding van zowel specialisten als van gewone ‘belangstellenden’ inzake het behoud en de valorisatie van ons kultuurhistorisch erfgoed. Geïnteresseerden kunnen opteren voor een volledige postgraduaatsopleiding, die min. 3 jaar en max. 8 jaar studie omvat. Deze ‘diploma-cursus’ wordt gegeven in ateliers en in modules, waarbij de student zelf zijn programma samenstelt en in staat is zijn opleiding in de tijd te spreiden. Tijdens het eerste jaar wordt een brede basis-opleiding verschaft. De cursisten kunnen vanaf het tweede jaar een keuze maken tussen een praktijkgerichte opleiding, of een meer theoretische en inhoudelijke vorming, of een combinatie tussen beide.

Tijdens het academiejaar 1991-1992 wordt reeds met een praktijkopleiding ‘restauratie van beeldhouwwerken’ en ‘restauratie van schilderijen’ gestart, volgend academiejaar zal daar o.m. een opleiding ‘monumentenzorg’ en ‘restauratie van historische interieurs’ bijkomen. Daarnaast worden jaarlijks een aantal modules georganiseerd, die men kan volgen zonder in te schrijven voor de diploma-kursus, en die dus ook voor gewone belangstellenden openstaan. Deze modules omvatten telkens 40 lesuren, en worden op zaterdagen of in avondonderwijs gegeven. Tijdens het academiejaar 1991-1992 worden volgende modules georganiseerd: - ‘Inleiding tot de monumentenzorg’ (zes zaterdagen, tweemaal per maand vanaf 16 november tot 15 februari) - ‘Inleiding tot museumtechnieken en museummanagement’ (zes zaterdagen, éénmaal per maand vanaf 9 november tot 25 april) - ‘Kunst en cultuurpatrimonium, antiek in Vlaanderen’ (in avondonderwijs vanaf 23 januari 1992) Tenslotte zal het I.C.R. vanaf begin november op vrijdagnamiddagen van 14 tot 17.30 u. open seminaries inrichten over gespecialiseerde onderwerpen. Zo zijn er reeds gepland: - relicten van wetenschap en techniek in het museum (4 seminaries gedoceerd door specialisten uit Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland en Zweden) - houtkennis, conservatie en restauratie van hout (2 seminaries) - geschiedenis van de lijm, lijm in restauraties - geschiedenis van de restauratietheorie en restauratiefilosofie - conservatie en restauratie van vroege glasramen. Info en informatiebrochure: Zwartezusterstraat 34, 9000 Gent, tel. [phone] en fax. [phone].

- In de St.-Pietersabdij, Centrum voor Kunst en Cultuur, St.-Pietersplein 9, 9000 Gent, staat tot 5/1/92 de tentoonstelling ‘Hoogtij der Middeleeuwen. Portugese kunst 12de - 15de eeuw’ en dit in het raam van Europalia 91 Portugal. Dagelijks toegankelijk (behalve op maandag, 25, 26 dec., 1 en 2 jan. 1992) van 10-17 uur. Toegangsprijs

[p. 240]

(zonder reductie) 150 fr. Voor geleide bezoeken kan men terecht via de infotelefoon: 091/21 70 62. Tussen de 12de en de 15de eeuw verwierf Portugal een eigen identiteit. De tentoonstelling wil dit illustreren via een reeks grote thema's: het traditioneel Spaans monachisme in zijn verschillende vormen; de Gregoriaanse Hervorming en de gevolgen ervan voor de kerkelijke organisatie, met als expressie hiervan de Romaanse bouwstijl; de nauwe banden tussen bepaalde Portugese adellijke families en de monastieke instellingen; de invloed van de abdij van Santa Maria de Alcobaça en het klooster van Santa Cruz de Coïmbra op het Portugese leven; de nauwe relatie tussen de Militaire Orden van Santiago, van Avis en van de Tempeliers enerzijds en de Reconquista anderzijds; de opbouw van het koninkrijk Portugal, het vastleggen van de grenzen, het koningschap en de sociale krachten in de jonge natie; de contacten met de culturen van over de Pyreneeën met inherent hieraan de opkomst van de Gotische bouwstijl; de rol van de familie van Avis bij het ontstaan en de ontwikkeling van het koninkrijk Portugal en de genesis van een nieuwe dynastie die gedurende eeuwen zijn stempel drukte op de Portugese cultuur. De bezoeker zal na een audiovisuele inleiding uitzonderlijke grafsculpturen, waardevol edelsmeedwerk uit de schatkamers der kathedralen, zeldzame paneelschilderijen, liturgische objecten, verluchte manuscripten, keramiek en Hispano-Arabische tegels kunnen bewonderen.

- Onder het motto ‘Focus op Vlaanderen’ organiseert de Gentse Kino- en Videoclub - De Drake’ n.a.v. het 30-jarig bestaan een Nationaal Festival voor Smalfilm en Video waarop enkel films en videorelaties die ‘Vlaanderen’ in al zijn aspecten belichten, worden toegelaten. Het staat enkel open voor nietprofessionele filmers en videasten. Het festival loopt tot 10/11 in het Novacentrum, St.-Bernadettestraat 132-134 in Gent. Instellingen en/of particulieren die wensen dit initiatief (geldelijk) te steunen, kunnen hun bijdragen storten op bankrek. 446-1624561-48, t.n.v. De Drake, Kerselaarstraat 4, 9820 Merelbeke. Ook naturaprijzen (bekers, schalen, trofeeën, medailles, kunstboeken e.d.m.) zijn welkom en worden eventueel opgehaald. Contactadres: R. van Brakel, St.-Jacobsnieuwstraat 19, 9000 Gent. Telefoonnr. 091/25 38 72.

- In de Gele Zaal, Nonnemeersstraat 26, 9000 Gent (tel. [phone]) is van 31/10 om 20.30 u. De Belgische Kamermuziekgroep te gast met Christel Kessels (piano), Guido De Neve (viool), Wim Demoor (viool), Leo De Neve (altviool), Jan Sciffer (cello) en Eddy Van Oosthuyse (klarinet). Op het programma hedendaags werk van P. Steegman, W. Hendrickx, B. Buckinx en R. D'Haene.

- Vanaf eind september, begin oktober starten in zowat alle regio's van Vlaanderen opnieuw lessenreeksen kunstgeschiedenis. Ruim vijf jaar richt Amarant zich nu al tot wie van ver of van dichtbij in kunst geïnteresseerd is. Kunstgeschiedenis is voor Amarant immers geen wereldvreemde bezigheid die zich in de wolken afspeelt: geen schoolse opsomming van namen, data en heldendaden. Cursisten kunnen zelf een keuze maken uit een grondig pakket up-to-date informatie over de kunstproduktie van de prehistorie tot vandaag. Elk seizoen zijn er ook wel een paar nieuwigheden: zo gaan er in Gent Amarant-matinees van start: ochtendbijeenkomsten kunstgeschiedenis. Nieuw zijn verder: een lessenreeks over Mythologie (Een inleiding tot de Grote Verhalen), over Kleur (in het Museum voor Schone Kunsten te Gent) en een korte cyclus over Rembrandt (een kennismaking naar aanleiding van de grote Rembrandttentoonstelling in Amsterdam). Tevens brengen we onze voorbereidende lessenreeksen over Documenta IX nog even onder uw aandacht: hierin worden telkens twee sleutelfiguren uit de kunst van de twintigste eeuw tegenover elkaar uitgespeeld. De taal van de beeldende kunst zelf vinden we essentieel in ons cursusaanbod: vandaar de cursussen ‘Tekenend!’, ‘Kleur’ en de lessenreeks ‘Vorm en kleur in een museum’, die voor komend najaar specifiek afgestemd wordt op de collectie van het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst te Oostende. Info: Amarant, Hoogpoort 50, 9000 Gent. Tel.: [phone] - fax [phone].

• Hasselt

In het Stedelijk Beiaardmuseum, ondergebracht in de toren van de Sint-Quintinuskathedraal wordt de geschiedenis van toren en beiaard getoond.

Er is een historisch deel met o.m. een kroniek van toren en klokken, oude onderdelen van de beiaardinrichting enz. Een eerste pronkstuk is ongetwijfeld het oude torenuurwerk uit 1911 dat nu werd gekoppeld aan een luidklok uit 1899: je kan de tijd zien én horen slaan!

Een ander uniek stuk is het oude beiaardklavier uit het midden van de 18de eeuw. Hieraan werden 3 beiaardklokjes gekoppeld op de drie mogelijke manieren: een gerichte tuimelaar, een broeksysteem en een tuimelas.

Van de wereldberoemde grootmeester Jef Denyn bezit het museum enkele handgeschreven brieven over de Hasseltse beiaard. Ook wordt er werk en lectuur van en over Hasseltse beiaardiers tentoongesteld.

Daarnaast bevat het museum ook een pedagogisch deel: zo wordt bv. het volledig proces van het klokkengieten voorgesteld d.m.v. een diamontage, een modellenreeks en een videofilm. Op het T.V.-scherm kan je trouwens de beiaardier boven in de beiaardkamer rechtstreeks aan het werk zien én horen!

De werking van de beiaard en het automatisch spel worden duidelijk uitgelegd. Boven in de toren staat nog een unieke ‘rammel’ uit 1752. Het is één van de slechts drie bekende exemplaren in de ganse wereld in zijn soort.

De combinatie met een klim naar de beiaardcabine en een panoramisch uitzicht over de stad is mogelijk. Het Stedelijk Beiaardmuseum is toegankelijk: - elke zaterdag en zondag in juni, juli, augustus in september, van 14 u. tot 18 u. - elke dag in juli en augustus (maandag gesloten) - steeds voor groepsbezoeken na voorafgaande afspraak met de Dienst voor Toerisme, Gasthuisstraat 5, 3500 Hasselt, tel. [phone]. Op zaterdag 19 en zondag 20/10 worden er concerten gegeven door René Vanstreels en Kenneth Theunissen.

• Langemark-Poelkapelle-Brugge

Na de Markeymolen te Lo is de Steenakkermolen te Langemark-Poelkapelle de tweede windmolen waarvan de Provincie dit jaar de restauratie zal aanvatten. De Steenakkermolen is een houten windmolen waarin de oudste nog aanwezige inscriptie de datum 1790 vermeldt en die rust op vier bakstenen teerlingen staande op een kleine heuvel. Die molen is eigendom van de Provincie en werd als monument beschermd op 29 mei 1964. De restauratie is zo opgevat dat alle authentieke onderdelen die nog kunnen herbruikt worden zullen behouden blijven. De kostprijs bedraagt 7 miljoen frank en wordt integraal door de Provincie gefinancierd. Die werken zullen ongeveer 6 maand duren en moeten dus normaal voltooid zijn begin 1992.

• Leuven

Traditiegetrouw programmeert de Concertvereniging van het Lemmensinstituut een aantal concerten in de komende maanden. Al deze concerten vinden plaats in de concertzaal van het Lemmensinstituut, Herestraat 53, 3000 Leuven (tel. [phone]), waar alle verdere informatie kan bekomen worden. Op 24/10: uitreiking Prijs Cera met BRT-Filharmonisch orkest en duo Crommelynck; 7/11: Symfonisch Orkest Lemmensinstituut o.l.v. Edmond Saveniers en met Leo Wouters, trompet; 14/11: Hans Memling Trio met Johan Duyck (piano), Dirk Lippens (viool) en Jan Van Kelst (cello); 21/11: orgelrecital met Jacques van Oortmerssen; 28/11: herdenkingsconcert Marinus De Jong (1891-1991) met het Koor en Symfonisch orkest Lemmensinstituut: Kerkhofblommen, opus 108: een Vlaams Requiem; 18/12: Kerstconcert door de Vocale en instrumentale ensembles van het Lemmensinstituut o.l.v. Kurt Bikkembergs (telkens om 20 u.).

- Vanuit een ervaring van elf jaar start de UWLM vanaf volgend academiejaar met een tweedejaar ‘Creatief schrijven’. Dit zal - zoals het eerste jaar - nagenoeg alle genres behandelen uit literatuur, journalistiek en andere media. Theoretisch én via oefeningen. De klemtoon zal liggen op taalgebruik, stijl en uitdieping per genre. Het eerste jaar vangt aan op 17 oktober, het tweede op 14 oktober. Beide gaan zoals steeds door in 't Stuc (E. Van Evenstr. 2d) en lopen van oktober 1991 tot medio mei 1992. Inschrijving vóór eind juli, telefonisch via 016/22 93 24. Per jaar 5.000 fr., alle teksten en een jaarabonnement op ‘wel’ incl. Omdat in de loop van elf jaar de cursussen e.a. activiteiten niet alleen het literaire tot object hebben, maar ook de overige media op de voet volgen (zie de rubriek ‘Het Wereldje’ in ‘wel’) heeft men besloten een naamwijziging door te voeren: Universitaire Werkgroep Literatuur en Media.

- Het XIIIde Europees Poëziefestival, dat van 22 tot 30 november 1991 te Leuven plaatsheeft, is gewijd aan het ‘Europa van de dichter’. Het is de bedoeling om tussen dichters uit Oost en West, uit Noord en Zuid, een interne dialoog tot stand te brengen over de toekomst van de Europese cultuur en over de plaats en rol daarin van de poëzie. In dat raam zullen verschillende werkvergaderingen worden gehouden over een Europees netwerk van poëziemanifestaties en -centra, onder meer de stichting van een Europees poëziecentrum te Sibiu in Roemenië. Het Festival wordt voorgezeten door de Ierse dichter Seamus Heaney. Het Festival opent met de inhuldiging van het Europees Poëziehuis ‘De Zevenslapers’ te Leuven. Bij die gelegenheid zal de Libanese dichter Salah Stétié, ambassadeur van Libanon in Nederland, een lezing houden over de mythe van de Zevenslapers in de Oosterse en Westeuropese traditie. Naast de colloquiumlezingen voorziet het Festival op zaterdag 23 november te 20.30 uur een Europese poëzie- en muziekavond waarop o.m. Seamus Heaney, Miroslav Holub, Salah Stétié en Anton van Wilderode zullen lezen. Op zondag 24 november wordt in de Leuvense stadsschouwburg een Roemeense poëzieavond georganiseerd met de dichters Stef. Aug. Doinas, Mircea Ivanescu, Marta Petreu en Liliana Ursu. Op woensdag 27 november organiseert het festival te Brussel, in samenwerking met Europalia Portugal 1991, een Portugees poëzieprogramma. Tenslotte worden op 28 en 29 november te Leuven en Gent verschil-

[p. 241]

lende vertaalateliers georganiseerd, waaraan na inschrijving kan worden deelgenomen. Voor het gedetailleerde programma: Europese Poëziebibliotheek, Blijde Inkomststraat 9, 3000 Leuven, tel. [phone].

• Lommel

Van 31/1/92 tot en met 9/2/92 organiseren de Lommelse Culturele Centra in samenwerking met de stedelijke cultuurdienst voor de derde maal de tentoonstelling ‘Rond Hedendaagse Figuratie’. Hoofdbedoeling is een imposant opzet te realiseren waarbinnen een brede waaier aan actuele tendensen uit het hedendaags artistiek gebeuren in confrontaties met elkaar worden gebracht. De tentoonstelling staat open voor alle disciplines en richt zich tot kunstenaars die op 31/1/92 niet ouder dan 35 jaar zijn. Aanvragen tot deelname en verdere inlichtingen zijn te bekomen op het centraal secretariaat Culturele Centra, p/a Stadhuis, Dorp 57 te 3920 Lommel. Tel. [phone] Uiterste inschrijvingsdatum: 15/11/91.

• Oelegem

Het provinciebestuur van Antwerpen heeft met de steun van de Lotto in de Verenigde Staten de kantcollectie Isgrig aangekocht voor het provinciaal Textielmuseum Vrieselhof. Deze collectie bevat een honderdtal schitterende stukken kant uit de Belle Epoque en enkele stukken uit de tweede helft van de 19de eeuw. Tussen 1900 en de Eerste Wereldoorlog kende de Belgische kantnijverheid haar laatste bloeiperiode. Vele duizenden hoofdzakelijk Vlaamse kantwerksters, besteedden lange dagen aan de ragfijne fragmenten van wat in de handen van kanthandelaren in de grote steden tot kragen, sluiers, stroken en zelfs volledige japonnen in handgemaakte kant verwerkt werd. Klanten voor het Belgische luxe-produkt kwamen uit alle hoeken van de wereld. Vooral in de Verenigde Staten was de belangstelling zeer groot. Het ligt dus voor de hand dat in de Verenigde Staten nog steeds zeer mooie Belgische kant te vinden is. De blikvangers van de kantcollectie Isgrig zijn zes volledige avondjaponnen in Chantilly, Duchesse, applikatie en Venetiaanse kant, die rond 1900 in Vlaanderen gemaakt werden. Topstukken zijn ook sluiers, japonversieringen en kragen in Brusselse naaldkant en point d'Angeleterre, of parasolschermen en sjaals in zwarte zijden Chantilly kant.

In 1992 zal de volledige nieuwe aanwinst tentoongesteld worden. Het provinciaal Textielmuseum Vrieselhof, Schildesteenweg 79 te Oelegem, is tot en met 30 november 1991 dagelijks (uitgezonderd maandag) gratis toegankelijk van 10.00 tot 17.00 uur. Voor alle info over geleide bezoeken, thema- of demonstratiedagen en museumateliers voor jongeren kan U terecht op nummer 03/383 46 80 - vragen naar Frieda De Booser.

• Oostende

Het Casino Kursaal (telefoon 059/7076 18: te bereiken van 10-13 en van 16-19 u.) programmeert als winterprogramma de ‘Grote Concerten en Recitals 1991-92’. Op 3/11: The Chamber Orchestra of the U.S.S.R., o.l.v. C. Orbelian, met werk van Mozart, Prokofiev en Haydn. Op 10/1/92: het Nationaal Orkest van België, dir. Alexandre Dimitriev, met werk van Ravel, Saint-Saëns en Scriabin. Op 29/3/92: Het Belgisch Jeugdsymfonieorkest, dir. Robert Groslot. Op 15/5/92: Kon. Filharmonisch Orkest van Vlaanderen, dir. Marc Tardue, met werk van Ibert, Debussy en Roussel.

• Sint-Niklaas

Onder de samenvattende titel De Klassiekers van het C.C. Sint-Niklaas kan men in de Collegekerk het Vocaal en Instrumentaal ensemble ‘Currende’ o.l.v. Erik van Nevel met werk van J.S. Rebelo en D. Scarlatti beluisteren op 15/10 om 20 uur; op 29/10 om 20 uur in de Stadsschouwburg het Nationaal Orkest van België o.l.v. Jean Fournet (met solist Robert Groslot) met werk van Lalo, Poulenc en Van Beethoven; op 10/12 in de Salons voor Schone Kunsten het Ensemble Arabesque o.l.v. Roland De Munck met werk van Kersters, Mozart en Brahms; op 19/2/92 om 20 u. in het Stadhuis het ensemble ‘Artes Historiae’ o.l.v. Gerda Van Den Bos met dans en muziek uit de Renaissance en op 14/5/92 om 20 uur in de Stadsschouwburg de Muziekkapel van de Zeemacht o.l.v. Peter Snellinckx. Alle reservaties in de Stadsschouwburg tel. [phone]. Het Belcanto-programma brengt op 7, 8, 21 en 22/11 (om 20 u.) ‘Orpheus in de Onderwereld’ van J. Offenbach; op 15/2/92 (om 20 u.) ‘Eine Nacht in Venedig’ van J. Strauss en op 25/4/92 (om 20 u.) ‘Paganini’ van Franz Léhàr.

• Wilrijk

Onder de titel ‘Poëzie in het Kasteel’ worden drie poëziezondagen georganiseerd op het kasteel Steytelinck, St.-Bavostraat 20, Wilrijk, waarvoor men kaarten kan bekomen op het C.C. De Kern, Kern 18, Wilrijk, tel. [phone]. Op zondag 20/10 om 11 u.: ‘Van de dingen die voorbij de mensen gaan’. Een collage van teksten doorspekt met ernst, ironie en fantasie, gebracht door de poëziegroep Eris: Monique De Jonge, Josée Tulkens en Marleen Vermeir. Op zondag 17/11 (11 u.): ‘Mensen’: een poëzie- en chansonprogramma door Frank Degruyter. Op zondag 8/12 (11 u.): ‘Een schot in de zon’: poëzie van en over Van Gogh door Mark Meekers (33 interpretaties van Van Gogh-schilderijen).

Tentoonstellingen

In deze rubriek worden alleen berichten opgenomen die aan het Redactiesecretariaat toegestuurd worden. Gelieve rekening te houden met onze tijdslimiet voor het afleveren van de kopij aan de drukker. Die datum is voor nr. 238 (nov. -dec. 1991) vastgesteld op 1 nov. 1991. Als er bij een tentoonstelling een datum vermeld staat die bij het verschijnen van dit nummer voorbij is, betekent dit dat we het bericht te laat ontvangen hebben om het nog in het vorige nummer te kunnen opnemen.

Met oprechte dank voor uw medewerking.

De Redactie

• Dana Andreev

Pastels op kanvas, bronzen en kleuretsen, Hofman & Van der Zee Kunstzaken, Hoofstraat 235, 2406 GJ Alphen aan den Rijn, van 11/8 t/m 14/9.

• Herman Baert

Schilderijen, Gallerie ‘De Peperbusse’, Prins Boudewijnstraat 7, 8400 Oostende, van 8/11 t/m 28/11.

• Theo Beck

Foto's, De Schakel Waregem i.s.m. Kunst in Huis, Schakelweg 8, 8790 Waregem, van 13/9 t/m 14/10.

• Fred Bervoets

Overzichtstentoonstelling, PMMK, Romestraat 11, 8400 Oostende, van 23/2/92 t/m 6/4/92.

• Jean-Marie Biwer

Recent werk, Forum Gallery, Contemporary Art, Romestraat 20, 8400 Oostende, van 17/8 t/m 29/9.

• Frank Bogaert

Schilderijen, in eigen atelier, Stationsstraat 66, 8700 Tielt, van 10 t/m 18/8.

• Renaat Bosschaert

Scheldelandschappen, schilderijen, tekeningen, grafiek gewijd aan St.-Amands en het Scheldeland, Gemeentelijk R. De Saeghermuseum, Winkelstraat 38, St.-Amands, van 7/9 t/m 27/10.

• Francky Cane

Tekeningen, AD Gallery, Romestraat 6, 8400 Oostende, van 3/8 t/m 8/9.

• Jan Carlier

Tekeningen en installaties, Gallery De Gryse, Rameplein 22-23, 8700 Tielt, van 14/9 t/m 13/10, open op wo., vr. en za. van 14 tot 19 u., zo. van 10.30 tot 13 u.

• Luc Claus

Recent werk, Galerie Path, Leo de Bethunelaan 59, 9300 Aalst, van 14/9 t/m 13/10.

• Colette Cleeren

Recent werk, John de Coster Modern Art Gallery, St.-Jansstraat 11, 1000 Brussel, van 27/9 t/m 26/10, open van di. t/m vr. van 11-13 u. en van 15-18 u., op zat. van 11-18 u.

• Johan Corthals

Olieverfschilderijen en pastels, Kunstgalerij ‘Den Heeck’, Louis Baerdemaekerstraat 54, 2880 Bornem-Hingene, vanaf 15/11, open op vr., za. en zo. van 14 tot 19 u.

• Jeroen Daled

Recent werk, Bureaux & Magasins, Straat zonder einde 1, 8400 Oostende, van 14/9 t/m 20/10.

• James De Coninck

Prenten en schilderijen, Kunst in Huis Antwerpen, Centrale Openbare Bibliotheek, Lange Nieuwstraat 105, 2000 Antwerpen, van 14/9 t/m 12/10.

• Jan Deconynck

Recent werk, Bureaux & Magasins, Straat zonder einde 1, 8400 Oostende, van 26/10 t/m 8/12, wo.-zo. van 14 tot 18 u.

• Pieter Defesche

Schilderijen, Galerie Willy Schoots, Willemstraat 27, 5611 HB Eindhoven, van 7/9 t/m 9/11, van di. t/m vr. van 11 tot 18 u., zaterdag van 11 tot 17 u.

• Renier De Herde

Huldetentoonstelling, schilderijen en tekeningen, Kasteel Blauwendael, Kerkstraat 21, 9250 Waasmunster, op 12, 13, 19, 20, 26 en 27/10.

• Rob Delange

Schilderijen, 't Hof te Puttens, Wichelsestraat 20-22, 9340 Lede, van 4/10 t/m 27/10.

• Gaston De Mey

Recent werk, Galerie Path, Leo de Bethunelaan 59, 9300 Aalst, van 8/12 t/m 26/1/92.

• Adrien Devos

Met de bijbel op zolder, 60 kerkpanelen, Museum Br. Max, Stationsstraat 36, Tessenderlo, van 1/9 t/m 29/9.

• Marcel Duchamp

Schilderijen, tekeningen en objecten, Galerie Ronny Van de Velde, IJzerenpoortkaai 3, 2000 Antwerpen, van 15/9 t/m 15/12, van dinsdag tot zondag, van 11 tot 18 u.

[p. 242]

• Ronald Ergo

Sepiatekeningen en grafiek, Art Gallery Den Heeck, L. De Baerdemaekerstraat 54, 2880 Bornem-Hingene, van 26/7 t/m 6/9.

• Roland Fonck

Recent werk, Art Gallery Branzinni, Fortenstraat 111, Waasmunster, van 7/9 t/m 15/10.

• Roy Grayson

Carapax, Galerie Fortlaan 17, Fortlaan 17, 9000 Gent, van 15/9 t/m 20/10, open op wo., do. en vr. van 10.30 tot 12 en van 14 tot 18.30, op za. en zo. van 10.30 tot 18.30 u.

• Frank Gribling

Schilderijen, Stedelijk Museum, Museum Fodor, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 7/9 t/m 20/10.

• Emiel Hoorne

20 × 20, PMMK, Romestraat 11, 8400 Oostende, tot 14/10.

• Vital Keuller (1866-1945)

Landschappen, Feest- en Cultuurpaleis, Wapenplein, 6/7 t/m 15/9.

• Odile Kinart

Sculpturen in terracotta, PICS Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt, van 18/10 t/m 17/11, op weekdagen (behalve za.) van 10-12 u. en van 14-17 u.

• Luc Hoekx

Schilderijen, AD Gallery, Romestraat 6, 8400 Oostende, van 14/9 t/m 20/10, open op do. en vr. van 14-18 u., op za. en zo. van 15-18.30 u.

• Annie Kuppens

Schilderijen, tekeningen en grafisch werk, Virga Jesseziekenhuis, 3500 Hasselt, van 21/7 t/m 7/9.

• Rini Hurkmans

Sculpturen, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 16/11 t/m 5/1/92.

• And Maris

Schilderijen, Kunst in Huis Dilbeek, Westrand, Kamerijklaan, 1700 Dilbeek, van 4 t/m 7/10.

• Maria Mendes

Europalia Portugal: ‘Vrouwen’, tekeningen en schilderijen, PICS Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt, van 18/10 t/m 17/11, open op weekdagen (behalve za.) van 10-12 u. en van 14-17 u.

• Rob Miseur

Jazz Middelheim, foto's, Provinciaal Museum voor Fotografie, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, van 10/8 t/m 1/9.

• Koen Moerman

Recent werk, Co-Art Gallery, Zeezotje, Vissersplein, 8400 Oostende, van 14/9 t/m 23/10, elke dag vanaf 11 u.

• Jaap Mooy

Tekeningen, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, CX Amsterdam, van 14/12 t/m 26/1/92.

• Marc Mulders

Schilderijen, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 23/11 t/m 12/1/92.

• Erwin Olaf

Fotografieproject Borek Sipek, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 21/12 t/m 2/2/92.

• Reinoud Oudshoorn

Recent werk, Galerie Path, Leo de Bethunelaan 59, 9300 Aalst, van 26/10 t/m 1/12.

• Panamarenko

‘De Kip’, objecten, tekeningen en porto folio, CIAP, Zuivelmarkt 44, 3500 Hasselt, tot 26/10, open van di. tot vr. van 14-18 u., op zat. tot 17 u.

• Michel Provost

Schilderijen, 't Hof te Puttens, Wichelsestraat 20-22, 9340 Lede, van 1/11 t/m 24/11.

• Roger Raveel

Overzichtstentoonstelling, PMMK, Roemestraat 11, 8400 Oostende, van 22/12 t/m 10/2/92.

• Gerrit Schreurs

Fotografie, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 16/11 t/m 5/1/92.

• Geo Sempels

Schilderijen, Stedelijk Museum, Zamanstraat 49, 9100 St.-Niklaas, van 15/9 t/m 13/10.

• Borek Sipek

Recent werk, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 21/12 t/m 2/2/92.

• Paul Snoek

Schilderijen, Stedelijk Museum, Zamanstraat 49, 9100 St.-Niklaas, van 20/10 t/m 15/12.

• Hans Soenen

Aquarellen, Zoute Art, Gallery Luc Pieters, Zeedijk 755 bus 32, 8300 Knokke, van 21/7 t/m 14/8.

• Bart Soubry

Beeldhouwwerk, Feest- en Cultuurpaleis, Wapenplein, 8400 Oostende, van 9/11 t/m 6/1/92.

• Jos. Speybrouck

Vlaamse Tekeningen, IJzertoren, Diksmuide, nog tot 11/11, dagelijks van 9-12.30 u. en van 13.30-17 u.

• Robert Stadius

Kunstgalerij Branzinni, Fortenstraat 111, 9250 Waasmunster, van 28/6 t/m 3/9.

• Adi Steurbaut

Schilderijen, Atelier 686, Zeedijk 686, 8300 Knokke, van 1 t/m 31/7.

• Suzy Van Bever

Schilderijen, Kunst & Kultuurkring, ‘De Nederlanden’, Stationstraat 13, Aarschot, op 16, 17, 18/8.

• Lukas Vandenabeele

Schilderijen, Gele Zaal, Nonnemeersstraat 26, 9000 Gent, van 13/9 t/m 27/10.

• Frank van den Broeck

Tekeningen en schilderijen, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 5/10 t/m 17/11.

• Ed van der Elsken

Overzichtstentoonstelling, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 27/9 t/m 17/11.

• Noël Vandorpe

Olieverfschilderijen, Ontmoetingscentrum van Geluveld, 28 en 29/9.

• Willy Van Eeckhout

Recent werk, Dialoog ‘92, Vlaanderenstraat 5, 8400 Oostende, van 5/10 t/m 17/11, open van wo.-za. van 15-18 u., zo. van 11-13 u. en van 15-18 u.

• Daan van Golden

Overzichtstentoonstelling, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 21/9 t/m 10/11.

• Jan Voerman (1857-1941)

IJsselschilder, Stedelijk Museum, Zamanstraat 49, Sint-Niklaas, van 4/8 t/m 8/9.

• Walter Vopava

Schilderijen, Galerie Fortlaan 17, Fortlaan 17, 9000 Gent, van 15/9 t/m 20/10, open wo., do. en vr. van 10.30 tot 12 en van 14 tot 18.30, op za. en zo. van 10.30 tot 18.30 u.

• Cl. Wesel

Juwelen, Juweel- en Kunstgalerij, Muylaert-Hofman, Nieuwstraat 36, 9300 Aalst, van 6 tot 28/9.

• Co Westerik

Schilderijen en tekeningen, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 23/11 t/m 12/1/92.

• Roger Wittevrongel

Recent werk, André Demedtshuis, St.-Bavostraat 15, 8710 Wielsbeke, van 7 t/m 29/9.

• Groepstentoonstelling

-	José Vermeersch (juwelen), Rik Vermeersch (keramiek) en Vera Vermeersch-Werner Gilson (wandtapijten), Kunsthuis Ingrith Desmet, Kortrijksestraat 33, 8501 Heule, van 15/9 t/m 28/9.
-	‘De Scheldestroom’ met werk van R. Steppe, Ach. Van Sassenbrouck, H. De Vries, D. Van Raemdonck, O. Verpoorten, A. Croes, F. Tysmans, F. Eyskans, R. Bourgignon, M. Dejonge en F. Ponsaerts, Kunstgalerij ‘Den Heeck’, Louis Baerdemaekerstraat 54, 2880 Bornem-Hingene, van 14/9 t/m 10/11.
-	Michel Barrault (tekeningen), Wilhelmina Barbé-Van Gucht (beeldhouwwerk), Herman Elegast (empreintures), Huguette De Wit (sculpturale composities), Eddy Niels (sculpturen), Peter van Hoorebeeck (acrylschilderijen), Salon DT, In 't Hof van Schoonaarde, Opstalplein 22, Dendermonde-Schoonaarde, van 9/8 t/m 8/9.
-	Foto's van Jaap d'Oliveira, Hans Spies en Jan Versnel, ‘Het Modern interieur in de fotografie 1933-66’, Museum voor Fotografie, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, van 28/6 t/m 15/9.
-	Vic Mahieu en Leif Skoglöf, schilderijen, Gallerie ‘De Peperbusse’, Prins Boudewijnstraat 7, 8400 Oostende, van 11/10 t/m 31/10.
-	World Masters’ Exhibition, werk van Hans Fohan, Jas, Brigitte Masson, Marcel Taton, Jef Wauters en Guido Wolfaert, Casino Kursaal, Oostende, van 29/6 t/m 1/9.
-	‘To return to base’ met Tony Cragg, Jiri Georg Dokoupill, Günther Förg, Imi Knoebel, Gerhard Merz, Deweer Art Gallery, Tiegemstraat 6A, 8553 Otegem, van 19/10 t/m 17/11, van za. tot di. van 14 tot 18 u.
-	Florassculpturen, schilderijen, tekeningen, aquarellen, gouaches en reisschetsen in de tentoonstellingen Valendel: Provencaals licht op Vlaamse palet’ met Jet Vael, Daniel Ost, Renaat Braem, Rik Hoydonckx en Jef van Campen Expohal ‘Dacca’, Kasteelstraat 74, Temse, van 21/9 t/m 31/10, dagelijks van 10 tot 17 u. (gesloten op ma. en di.).
-	Nicole Bertho, Arnould de Kerckhove, Michel Duhannoy, Paul Gobert en David Nunn met recent werk, Oude St.-Nikolaaskerk, St.-Nikolaasplein 5, Neder-Over-Heembeek, van 13/9 t/m 13/10, dagelijks van 15 tot 18 u. (gesloten op ma.).
-	Veerle Derudder en Nannie Ramant, Co-Art Gallery, Zeezotje, Visserplein, 8400 Oostende, van 26/10 t/m 11/12, dagelijks vanaf 11 u.

[p. 243]

-	Accrochage: Corneille, A.R. Penck, Raveel, Forum, Romestraat 20, 8400 Oostende, vanaf 2/10, open elke dag van 10 tot 18 u. (behalve di.).
-	3 × 30, Foto's uit Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland, Museum van Deinze en Leiestreek, L. Matthyslaan 3-5, 9800 Deinze, van 28/9 t/m 27/10, open van wo. tot ma. van 10-12 en van 14-18 u. - Collection d'arti ‘91, jaarlijkse Salontentoonstelling met 112 kunstenaars, Arti et Amicitiae, Rokin 112, 1012 IB Amsterdam, van 15/9 t/m 16/10, van di. tot zo. van 12 tot 17 u.
-	Dietlind Petzold (beeldhouwwerk) en Anna Maria Binazzi (grafiek en tekeningen), Amphora Finippon, Oudstrijderslaan 14, 8200 Brugge 2-St.-Andries, van 28/9 t/m 16/10.
-	Johan Muyle, Mark Goethals en Marie Delier in het kader van het Transito-programma, Paleis voor Schone Kunsten, Koningsstraat 10, 1000 Brussel, van 25/10 t/m 1/12.
-	Bob Negrijn en Michael Scheffer, schilderijen, Galerie Transit, Tiensevest 39, 3010 Leuven, van 30/8 t/m 22/9.
-	Jan van der Vaart, Johan van Loon en Piet Stockmans, keramiek, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 26/10 t/m 8/12.
-	Ninaber, Peters en Krouwel, industrieel design, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 16/11 t/m 5/1/92.
-	Jonge Nederlandse Tekenaars, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 30/11 t/m 12/1/92.
-	Wanderlieder, Europese kunstenaars, Stedelijk Museum, Paulus Potterstraat 13, 1071 CX Amsterdam, van 7/12 t/m 26/1/92.
-	‘Na 45 jaar... de ‘Kring 46’ leeft nog’, met werk van A. Algrain, C. Cosyn, L. De Koninck†, L. Dieperinck, M. Dousselaere†, J. Gonthier†, W. Jonckheere, J. Kellner, A. Penninck en A. Vandewalle, Onthaalcentrum BBL, Markt 19, 8000 Brugge, van 7 t/m 21/9.
-	Irene Duriez (beelden), Willie Cools en Adi Steurhaut (schilderijen), 't Hof te Puttens, Wichelsestraat 20-22, 8340 Lede, van 30/8 t/m 29/9.
-	Lucie Pauwels (grafiek), Rika van Elslander (textiel) en Werner Vitt (glas), ‘In den Wulf’, Walplein 23, 8000 Brugge, van 8/8 t/m 1/9.
-	Antoon Desamber, Paul De Cocker, Jacques Vandamme, Galerij Renda Plus, Walleweg 6, Bellegem/Kortrijk, van 31/8 t/m 29/9.
-	Yannick Carlier, Erik Colpaert, Koen Theys in het kader van het Transito-programma, Paleis voor Schone Kunsten, Koningsstraat 10, 1000 Brussel, van 6/9 t/m 13/10.
-	Bep en Cees Jansen: Raku, zwartbrand, Galerij Belarte, Kortestraat 3, 3000 Leuven, van 8 t/m 30/11.
-	Hedendaagse Maastrichtse kunstenaars, Feest- en Cultuurpaleis, Wapenplein, 8400 Oostende, van 21/9 t/m 21/10.
-	Rosa De Cock, Marc Decker, Patrick Bardijn, Rik Moriau, Guvaké en Hilde Van Cappelen, schilderijen, beeldhouwwerk, juwelen, foto's en tekeningen, Ontmoetingscentrum ‘De Merselborre’, Schaliestraat 1, 1602 Sint-Pieters-Leeuw, op 12, 13, 18 en 20/10.
-	Mariano Frare (juwelen), Simonne Christel (juwelen) en Marie-Paule Delhaise (kaarscreaties), Galerij Belarte, Kortestraat 3, 3000 Leuven, van 1 t/m 30 dec.
-	Herbert Brandl, Erik A. Frandsen, Georg Herold, René Heyvaert, Kurt Kocherscheidt, Museum voor Hedendaagse Kunst, Citadelpark, 9000 Gent, van 15/6 t/m 1/9.
-	Tentoonstelling ‘Eigen Bezit’ in CIAP, Zuivelmarkt 44, 3500 Hasselt, van 16/8 t/m 21/9, met werk van Pat Andrea, Hugo Duchateau, Walter Nobbe, Carl Balth, Freek Dumarais, Panamarenko, Georgers Blom, Wolfgang Gafgen, Rik Poot, Jef Bijnens, GAL, Roger Raveel, Lieva Bostoen, Ado Hamelrijck, Piet Stockmans, Jan Burssens, Jos Jans, Yvan Theys, Jan Carlier, Helene Keil, Woody van Amen, Jannick Carlier, Radovan Kraguly, Vincent van den Meersch, Guy Cleuren, Johny Lambrigts, José Vermeersch, Jean Decoster, Herman Maes, Jacques Verduyn, Marie-Jeanne Cilissen, Pol Mara, Liliane Vertessen, Johan Creten, Jean Georges Massart, Roger Wittevrongel, Jos Delbroek, Urbain Mulkers, en anderen.
-	José de Guimaraes (schilderijen, sculpturen en gouaches), Maurice Wyckaert (schilderijen), Stichting Veranneman, Vandevoordeweg 2, 9770 Kruishoutem, van 28/9 t/m 16/11, dagelijks van 14 tot 18 u. gesloten op zo., ma. en feestdagen.
-	‘Scanning 1991’ met werk van Ansuya Blom (Ned.) en Keith Brumberg (USA), Deweer Art Gallery, Tiegemstraat 6A, 8553 Otegem van 31/8 t/m 29/9.
-	‘Beelden uit het Moeras’ met werk van Fons Bloemen (schilderijen) en Mathieu Knippenbergh, (sculpturen) Museum Van Bommel-Van Dam, Deken Van Oppensingel 6, 5911 AD Venlo, van 21/9 t/m 27/10, dagelijks van 10 tot 16.30 u. (gesloten op maandag).
-	‘Jong Talent 37 - fotografie’ met werk van Bert Danckaert, Gert De Herdt, Dany Lobe en Thomas Thys, Provinciaal Centrum Arenberg, Arenbergstraat 28, Antwerpen, van 19/10 t/m 1/12, tijdens de voorstellingen in de schouwburgzaal.

R.D.