Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 37

[p. 215]

Michel Ollyff Jacques Richez Paul Deweerdt

[p. 216]

In 1985 herdacht Europa de 40ste verjaardag van de bevrijding onder andere met de uitgave van een aantal postzegels. In België kreeg Oscar Bonnevalle de opdracht in drie postzegels deze gebeurtenis te visualiseren: de bevrijding van de kampen, de slag om de Ardennen en de bevrijding van de Scheldemonding (een goede communautaire verhouding!). Veel kan men niet over deze zegels vertellen; anders is het met het ontstaansproces van de Nederlandse zegel. In eerste instantie was de opdracht gegeven aan Jan Bons, maar na verschillende moeilijkheden bij de definitieve selectie gaf hij zijn opdracht terug aan de P.T.T. De uitgebrachte reeks, ontworpen door Pieter Brattinga, combineert een stuk dagblad met fotografische afbeeldingen. Elke zegel is opgedeeld als een drieluik, links en rechts beelden van de realiteit, en centraal de geschreven informatie. Bewust koos de ontwerper om de zegels een donkere toon te geven, als uitdrukking van het feit dat deze periode tussen 1940 en 1945 een ‘donkere bladzijde’ betekende in de geschiedenis. Tien jaar voordien hadden Nederland en België reeds één zegel uitgegeven naar aanleiding van de herdenking van de bevrijding van de concentratiekampen. De Belgische zegel werd ontworpen door Willy Bosschem. Bij de opdracht werd nadrukkelijk geëist zowel het KG teken als de rode driehoek met B op te nemen in de zegel. Zijn eigen voorstel zonder deze letters werd door de selectiecommissie niet getolereerd, men vraagt een tekening, geen ontwerp aan de kunstenaar. In Nederland werd aan de zegel vorm gegeven door Cas Oorthuys, en dit op een sterk fotografische wijze. De gebruikte jaartallen 1945-1975 verwijzen naar de concentratiekampen, maar de afbeelding heeft een universele betekenis: de mens achter prikkeldraad is zijn persoonlijke vrijheid ontnomen.

Hoe kan men een jubilerende universiteit visualiseren? Kan men de betekenis en de rol van een universiteit weergeven? In 1984 vierde de Vrije Universiteit Brussel haar 150ste verjaardag. De Belgische P.T.T. koos voor een gedeelte van het hoofdgebouw op de Rooseveltlaan. Toen de ontwerpers Ab Gratama en Sjoerd de Vries de opdracht kregen de 400ste verjaardag van de Leidse universiteit vorm te geven, vertrokken zij niet vanuit de architectuur, maar ontwikkelden zij een beeld dat refereert naar het fundament van een dergelijke instelling: het centrum van geestelijke creativiteit gericht naar de maatschappij.

[p. 217]

Voor de Europazegels 1985 stelde men het thema muziek voorop. De twee Belgische zegels werden ontworpen door May Néama, met als onderwerpen de componist Cesar Frank en de Wedstrijd Koningin Elisabeth. Welke de relatie is tussen de internationaal hoog gewaardeerde muziekconfrontatie en de voorstelling van een man en een vrouw uitgesneden uit een partituurblad is nogal onduidelijk. De opgelegde basisthema's worden door België aangewend om aan binnenlandse postzegelaanvragen te voldoen. Nederland daartegenover opteerde voor een grensoverschrijdend thema, een universeel onderwerp in relatie tot de Europese gedachte. De ontwerpers Jaap Druipsteen en Gielijn Escher kozen voor de piano en het orgel. Niet enkel de vormgeving van de Belgische en de Nederlandse zegels is compleet verschillend maar ook het uitgangspunt in relatie tot de basisgedachte van een Europese zegel. Zo konden de Nederlandse zegels evengoed door Engeland zijn uitgegeven, wat niet het geval is voor onze zegels.

Het jaar daarop koos men voor de Europazegels de natuur als thema. De Belgische zegel werd ontworpen door Miet Vandersteen en behoort tot de betere zegels. Het probleem van de zure regen die onze groene bossen stelselmatig vernielt wordt weergegeven in de vorm van een diagram. De rode gevarenlijn komt ook voor op de Nederlandse postzegel. Over zijn ontwerp zegt Louis Padstaak het volgende: ‘De rode lijnen in de postzegel oude boom vormen de helft van een gevaarteken. Deze lijnen schermen de boom gedeeltelijk af tegen lucht- en bodemverontreiniging, beide uitgedrukt in een giftige kleur. De aantasting is te zien in de gedeeltelijke vergeling van de kruin. De dreigende verdwijning wordt zichtbaar door de boom half af te beelden.’

In het najaar wordt een zegel uitgebracht met als thema ‘Bestuur der Postchecks’. Twintig jaar geleden ontwierp Piet Zwarts in Nederland voor een identieke gelegenheid een prachtige zegel waarin hij op een sterk grafische wijze een beeld gaf van de gewijzigde informatieverwerking: van het papier tot de veel complexere ponskaart. Afwachten wat onze P.T.T. met dit thema zal aanvangen!

Marc Dubois