Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 33

[p. 382]

In en om de kunst

Een model-restauratie
bezoek aan Zwiefalten

Terwijl in de huidige tijd de mensen hun huizen steeds rijker gaan uitdossen en inrichten worden in de meeste godshuizen beelden, sierelementen zelfs het liturgisch meubilair en gerei weggehaald. Natuurlijk heeft dat geen inslag op de efficiëntie van het gebed, samenspraak met God. Maar het is tegelijk boeiend en stichtend bij een bezoek aan een van de voormalige abdijkerken waaraan ons nabuurland zo rijk is, te zien hoe prachtig in de 18e eeuw het huis van God werd getooid, met een symbolische verscheidenheid die wij nog met moeite kunnen begrijpen.

We zijn nog eens naar Zwiefalten geweest, waar een van de mooiste barokkerken van Europa staat, waarvan de modelrestauratie nu vrijwel voltooid is. Al van ver wenken de twee torens van de voormalige abdijkerk, nu parochiekerk, genesteld tegen een heuvel in Zwaben, niet ver van Tübingen. Het is een werk van Johann Michael Fischer, na of naast Balthasar Neumann de geniaalste onder de Zuid-Duitse bouwmeesters. De indruk bij het binnentreden is onvergetelijk. De prachtige enfilade van veelkleurige zuilen, de uithangende zijtribunes, de beelden, de fresco's, het houtwerk componeren een Gesamtkunstwerk van onvergelijkelijk effect. Het grote gewelffresco in het schip is een hoofdwerk van F. Spiegler die ondertekende: ‘Franc. Jos. Spiegler invenit et pinxit 1749’. Het reusachtige ovaal toont de verschillende plaatsen waar Maria bijzonder vereerd wordt. Spiegler speelt met het licht en geeft er een symbolische betekenis aan.

Er gaat een straal van God naar Maria, van Maria naar het genadebeeld in de kerk van de H. Benedictus in Rome; van uit de H. Benedictus versplintert het licht in vonken over de gelovigen.

Op de orgeltribune

We mochten met Mesmer Hans Schwarz de tribune bestijgen om van boven uit het gewelf in detail te bestuderen. Het moet evenwel gezegd dat de fresco's opgevat zijn om door de toeschouwer beneden gezien te worden. Maar van op de tribune begrijpt men beter de dubbele uitbeelding van de hymne Salve Regina onderscheidelijk op aarde en in de hemel gezongen, waarbij de kleuren naar de hemel toe steeds lichtender worden. Van op deze orgeltribune kan men wel beter de ingewikkelde symboliek van de fresco's ontcijferen en men ziet b.v. goed hoe ettelijke spiegelstukken in het gewelf zijn ingewerkt die een lichtfunctie hebben. Door een handige schikking van de lichtbronnen valt op de kerkruimte geen enkele schaduw.

Naar het hoogaltaar

We schrijden naar het hoogaltaar tussen de versteende polyfonie van de bijzonder mooie, paarsgewijze opgestelde zuilen, rose, groen, paarlemoer tegen witte achtergrond, op vergulde basement en bekroond met korintische kapitelen. De kansel rechts aan de transepthoek is een concreet geworden Dies irae helemaal door de doodsgedachte bepaald want op de kuip is rondom een dodenveld uitgebeeld. Maar de geestelijke dood d.i. de zonde wordt overwonnen door de drie deugden wier imponerende symbolische gestalten tussen de geraamten en de knokels naar de Verrijzenis wijzen en leiden.

Aan de overkant, in de linkerhoek van het transept staat de monumentale gestalte van de profeet Ezechiël die vermanend naar het dodenveld wijst: reusachtig ook om een structureel en harmonisch evenwicht tegenover de kansel in de viering te verwezenlijken. Deze in een onweerstaanbare beweging vooruitijlende Ezechiël is zo heel anders dan dezelfde profeet bij

Michelangelo in de Cappella Sistina, waar hij de enige persoon is die min of meer glimlachend toeziet.

Even beroemd als deze Ezechiël zijn de putti die onder zijn gestalte met helmen en sabels ‘soldaatje spelen’. Engels en engeltjes zijn er genoeg in deze kerk. Men kan van dit in de Barok en het Rococo zo geliefde motief hier honderden varianten tellen. Een van de beroemdste is de engel op het altaar van Johannes van Nepomuk: hij legt de wijsvinger op de mond en houdt een verzegelde omslag in de andere hand en verbeeldt het biechtgeheim. De

Zwiefalten: voormalige abdijkerk. Interieur.

mooiste is misschien wel de geschilderde engel op het schilderij boven het Benedictusaltaar. Net als de engel van Guercino in Fano (Italië), aan wie R. Browning een ode wijdde, verdient ook deze een gedicht.

In het koor

In het koor gekomen treft ons allereerst het koorgestoelte. Het is het kostbaarste van Duitsland, een werk van J. Christian vervaardigd uit verschillende notenhoutsoorten terwijl de vergulde reliëfvakken uit lindenhout gesneden zijn. De voorstellingen in perspectief op de reliëfs zijn met een vakkundige meesterschap uitgevoerd die niet moet onderdoen voor die van Ghiberti op de paradijspoort van Florence's Baptisterium.

Bij het verlaten van de kerk bekijken we beiderzijds van de ingang de twee biechtstoelen die in hun symboliek op een exotische invloed wijzen: de ene vertoont gebroken zuilen en heeft de vorm van een palmboom met verwelkte bladen terwijl op de andere (na de verkwikkende biecht) de structuren hersteld zijn en de palmboom opnieuw bloeit. Zo is er in Poperinge een biechtstoel met links een wenende engel, rechts een lachende.

We vergeten niet, vooraleer de kerk te verlaten, God te danken om onze ogen die al deze Hem huldigende pracht kunnen bewonderen.

J. van Ackere.

N.B. Wie meer over de restauraties van dergelijke kerken wil weten raadplege het werk: Kunstreizen van de Alpen tot de Main, door J. van Ackere, verschenen in de Keurreeks van het Davidsfonds 1983.