Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 31

[p. 306]

Camille Looten (1855-1941): spilfiguur van de regionalistische beweging in de Franse Nederlanden

Een centrale plaats in de regionalistische beweging in de Franse Nederlanden wordt bekleed door kanunnik Camille Looten. Hij heeft als het ware een brug geslagen tussen de ontluikende regionalistische beweging, die vorm kreeg in het in 1853 opgerichte Comité Flamand de France, en de werking van het Vlaams Verbond van Frankrijk, dat pas ontstond na de eerste wereldoorlog.

Camille Looten werd op 16 oktober 1855 geboren in Noordpene, als zoon van de dorpsonderwijzer Louis Alexander Looten en Eugénie Pharaïlde Lardeur. We mogen aannemen dat halfweg de 19de eeuw de stedelijke bevolking en de hogere burgerij in de Franse Nederlanden reeds voor een flink stuk waren verfranst. Een Vlaams dialect, nauw verwant met het Westvlaams, was daarentegen nog steeds de overwegende voertaal in de meeste plattelandsgemeenten van de arrondissementen Duinkerke en Hazebroek. Het hoeft geen betoog dat dit niet naar de zin van de overheid was, maar in vele dorpen waren kerk en school de traditionele bolwerken die de volkstaal in stand hielpen houden: de pastoor ijverde voor het behoud van zijn moreel gezag en de goede zeden van zijn parochianen, want het Frans was een ‘bedorven taal’; de onderwijzer getuigde toen nog veelal van een gezond pedagogisch verstand door een vanzelfsprekende toepassing van het principe ‘moedertaal is onderwijstaal’.

Zo kreeg Camille Looten het eerste onderwijs van zijn eigen vader, in de moedertaal. De overheid had zich nochtans niet onbetuigd gelaten: de Academische Raad - dit was het hoogste onderwijsorgaan in het Noorderdepartement - vaardigde op 27 januari 1853 een besluit uit, waarin werd bepaald dat alle vakken voortaan in het Frans moesten worden onderwezen, behalve de catechismuslessen. Op het eerste gezicht zou in laatstgenoemde bepaling een winstpunt kunnen worden onderkend voor de ultra-katholieke Westhoek, omdat de rol van de kerk als beschermster van de volkstaal als het ware ex officio werd erkend. Het spreekt nochtans vanzelf dat een principiële toepassing van het besluit van de Academische Raad op lange termijn de definitieve ondergang van de volkstaal kon helpen bewerkstellingen. In heel wat plattelandsschooltjes werden de wetten nochtans niet naar de regel toegepast; zo ook in Noordpene, in het schooltje van vader Looten. De autoriteiten bleven erop hameren dat het behoud van de volkstaal een ernstige hinderpaal was om het onderwijs op een behoorlijk peil te brengen. In 1866

Camille Looten, priester, wetenschapsman en Frans-Vlaams regionalist (1855-1941).

ondernamen ze ook een poging om in het bisdom Kamerijk Vlaamse catechismuslessen en sermoenen in de volkstaal te verbieden. De aartsbisschop, kardinaal Régnier, verzette zich evenwel met klem hiertegen en hield een beschermende hand boven het koppige hoofd van Vlaamse pastoors en kapelaans.

Wanneer Camille Looten, in 1870, op 15-jarige leeftijd, zijn studies aanvatte in het klein seminarie in Kamerijk, kwam hij ook daar terecht in een milieu dat sympathiek stond tegenover de volkstaal. De belangstelling bleef passief, want de volkstaal als dusdanig was niet in het onderwijsprogramma opgenomen. Dit was evenmin het geval in het groot seminarie, waar Looten studeerde vanaf 1874. De motivering voor de sympathie tegenover de volkstaal was hier nochtans uitgesproken: toekomstige priesters moesten optimaal worden voorbereid op hun pastorale taak; voor wie later een bediening in de Westhoek zou krijgen was het aangeraden dat hij zijn streng kon trekken in de volkstaal. In de praktijk gebeurde het vermoedelijk zó, dat de seminaristen onderling probeerden mekaar te helpen. Zo was Camille Looten de ‘leraar’ van zijn studiegenoot Jules Lemire, de latere priestervolksvertegenwoordiger, die in het Frans was opgevoed.

‘Le Lion de Flandre’ (1929-1944), tijdschrift uitgegeven door het ‘Vlaams Verbond van Frankrijk’.

De priester-opleiding van Looten zou tijdelijk worden onderbroken voor studies aan de pas opgerichte katholieke universiteit te Rijsel. De knappe student werd licentiaat in de letteren; kort voor zijn wijding reeds, in 1879, werd hij benoemd tot leraar aan het gemeentelijk college in Toerkonje; vanaf 1884 was hij als directeur verbonden aan een studentenpedagogie in Rijsel, waardoor hij over de nodige tijd en vrijheid beschikte voor het voorbereiden van een doctoraal proefschrift. Het gebruik en behoud van de volkstaal was Looten tot dan toe vermoedelijk doodgewoon voorgekomen. Toen hij seminarist was, werd op deze spontane ingesteldheid een religieuze motivering geënt; maar pas als student in de letteren en meer nog als doctorandus heeft hij daarvoor verder doorgedacht en naar een rationele verantwoording gezocht voor het behoud van de volkstaal. Als ontluikend specialist in de Engelse taal- en letterkunde moet Looten zeker hebben ervaren dat zijn kennis van de volkstaal hem goede diensten kon bewijzen. En wat te zeggen van de keuze van onderwerp voor zijn doctoraal proefschrift? Hij koos voor een studie over Vondel, die op dat ogenblik een nog volslagen onbekende auteur was in Frankrijk. Zijn kennis van de Nederlandse taal reikte dus blijkbaar ver genoeg

[p. 307]

Bulletin van het ‘Comité flamand de France’, met bovenaan links zegel van het comité en leuze ‘Voor Moedertaal en Vaderland’. (januari 1981).

om zich in dat avontuur te storten. Zijn studie zou overigens met succes worden bekroond in 1889; een jaar later werd hij benoemd tot professor in de buitenlandse letterkunde aan de katholieke universiteit te Rijsel.

Tijdens zijn studies - of misschien al voordien - had Looten kennis aangeknoopt met Lodewijk De Baecker, die een van de mede-oprichters was geweest van het Comité Flamand de France, maar er later was uitgestapt omwille van onenigheid met voorzitter De Coussemaker. Wat er ook van zij, De Baecker heeft ongetwijfeld een zekere invloed uitgeoefend op de jonge Looten, alvast door zijn geschriften, waarop Looten zich later herhaaldelijk zou beroepen. Looten begon zich in die mate voor de lokale taal en geschiedenis te interesseren, dat hij zich in 1885 aansloot bij het Comité Flamand de France, dat toen onder voorzitterschap stond van Alexandre Bonvarlet. De vereniging was opgericht te Duinkerke op 10 april 1853, in een periode waarin in Frankrijk voor het eerst pogingen waren ondernomen om zich te verzetten tegen het strakke centralisme. Het Comité Flamand verzamelde een aantal mensen die tot de overtuiging waren gekomen dat de Westhoek (of de arrondissementen Duinkerke en Hazebroek) een aparte entiteit vormde, met specifieke eigenschappen - onder andere de taal - die dienden te worden gehandhaafd. Dit mocht nochtans niet gebeuren tégen, maar wel binnen het kader van de Franse Staat en natie, van wie men de cultuur en geschiedenis bewonderde: vandaar dat de vereniging geenszins kan worden beschouwd als een separatistische, maar wel als een regionalistische vereniging, zoals er op dat ogenblik verschillende bestonden in Frankrijk. Het Comité Flamand was eigenlijk een typisch produkt van de Romantiek; het verzamelde liefhebbers van de ‘couleur locale’ en folklore, waronder een zeer groot aantal geestelijken. Maar in Frans-Vlaanderen had het element ‘taal’ als factor voor het verwekken van een regionaal bewustzijn, nooit een doorslaggevende betekenis in de 19de eeuw. Een aantal publikaties in de volkstaal hadden geen succes en een aantal regionalisten konden zelfs de volkstaal niet meer spreken of schrijven.

Op het ogenblik dat Camille Looten lid werd, maakte het Comité Flamand een crisisperiode door, wat onder andere blijkt uit het niet meer verschijnen van het driemaandelijkse mededelingenblad van de vereniging. Jonge intelligente krachten konden nochtans voor een nieuw elan zorgen, en het baart helemaal geen verwondering dat Looten reeds in 1890, op 35-jarige leeftijd, tot ondervoorzitter van het Comité Flamand werd verkozen. Datzelfde jaar publiceerde Looten in de ‘Revue de Lille’ - orgaan van de katholieke universiteit te Rijsel - twee artikels over de taal en literatuur van de Frans-Vlamingen, waarin hij voor het eerst zijn liefde voor de volkstaal rationeel probeerde te verantwoorden. Helemaal origineel was hij niet, omdat hij ruime mate gebruik kon maken van vroegere geschriften van De Baecker en De Coussemaker; maar toch zijn deze artikels belangrijk, omdat ze basisprincipes bevatten, waarnaar Looten ook in de toekomst zou blijven refereren. Met de volgende argumenten bepleitte hij hierin het behoud van de Vlaamse volkstaal: we zouden het verleden van Vlaanderen negeren, indien we de taal zouden verloochenen; zonder kennis van de volkstaal ontglipt ons het artistieke genot van onze taal en literatuur, en bovendien heeft die taal praktisch belang voor de studie van het Engels en het Duits; de plaatselijke zeden en godsdienst kunnen door het behoud van de volkstaal worden beschermd; behoud van de volkstaal ligt tenslotte in de lijn van een streven naar decentralisatie, die voor het Noorden een nieuw tijdperk zou kunnen inluiden!

Deze argumentatie is erg uiteenlopend, en overschrijdt alleen in haar laatste element de enge grenzen van de eigen regio: alle politiek-katholieke strekkingen in Frankrijk hadden inderdaad gemeen dat ze verdedigers waren van een plaatselijke en gewestelijke autonomie, tegen de centralisatie van de Franse Revolutie. De overige argumenten putte Looten uit de traditionele standpunten van het Comité Flamand en uit zijn eigen opleiding als student in de letteren en seminarist. Het is bovendien duidelijk dat hij hier op defensief speelde, want nergens voorzag hij concrete maatregelen om het gebruik van de volkstaal te bestendigen, laat staan de stimuleren. Eisen voor Nederlandstalig onderwijs, voor meer publikaties in de volkstaal, en andere, lijken in het 19de-eeuwse Frans-Vlaanderen nog utopisch; het zou verkeerd zijn te menen dat daar een Vlaamse beweging was ontstaan, of de regionalistische beweging ermee te verwarren. De eerste artikels van Looten, en zijn eerste bestuursmandaat, hebben daarin geen verandering gebracht; wel stelde de jonge intellectueel zich tot taak als ondervoorzitter de vereniging op een hoger wetenschappelijk peil te brengen. Zijn persoonlijke aanbreng hierin was buitengewoon groot; met een niet aflatend enthousiasme stortte hij zich op de lokale

[p. 308]

geschiedenis en literatuur, wat in 1891 reeds resulteerde in een lijvige studie over de Duinkerkse dichter Michiel de Swaen.

Ook een aantal Belgen en Nederlanders waren - reeds vanaf de stichting - lid van het Comité Flamand de France, maar een actieve rol hadden zij er nooit in gespeeld; heel wat vooraanstaanden uit de Vlaamse Beweging in België hadden hun sympathie betuigd, maar van echte diepgaande contacten was er eigenlijk nauwelijks sprake. Indien die toch al bestonden leverden ze alvast weinig resultaten op, of liepen ze uit op een pijnlijke mislukking, zoals Gezelle moest ervaren bij zijn poging tot oprichting van een Vlaams tijdschrift in Frans-Vlaanderen, ‘Ons oud Vlaemsch’. Een nieuwe aanpak kwam er in 1897, wanneer de Gentse historicus en liberale flamingant Paul Fredericq de toestand ter plaatse ging verkennen, contacten legde met de meeste vooraanstaande figuren uit de regionalistische beweging, en het bovendien aandurfde hun een concreet plan voor te leggen tot opbeuring van de moedertaal. Hoe voorzichtig dit plan ook geformuleerd was, het blijft een feit dat het van buiten-af aan de Frans-Vlamingen werd opgelegd, en precies daarom zou het van meet af aan op weerstand stoten, ook vanwege Camille Looten. Samengevat kwamen de voorstellen van Paul Fredericq hierop neer: de volkstaal moest in de katholieke scholen worden aangeleerd, en de priesters moesten ze verder gebruiken tijdens de catechismuslessen; regelmatige voorlezingen, de oprichting van volksbibliotheken, de uitgave van een volksalmanak en de stichting van redenaarsverenigingen waren wenselijk; tijdens de verkiezingen moesten Vlaamse aanplakbiljetten worden aangebracht en strooibiljetten rondgedeeld, en er moesten meer artikels in de volkstaal worden gepubliceerd in de plaatselijke kranten. Camille Looten was geenszins enthousiast over dit plan en het Comité Flamand formuleerde een erg omzichtig antwoord op de voorstellen van Fredericq: enerzijds lagen deze niet in de lijn van de traditionele werking van de vereniging; anderzijds wilden de Frans-Vlamingen zich niet het odium van pangermanisme op de hals halen, een verwijt dat hun vroeger al was toegestuurd en dus blijkbaar ernstig werd genomen. Looten liet hier zelfs een defaitistisch geluid horen: hij beweerde dat de Frans-Vlamingen geen enkele reden hadden om hun taal te behouden, omdat ze nu Fransen waren geworden.

Op de vergadering van 7 juni 1900 werd de 45-jarige Camille Looten verkozen tot voorzitter van het Comité Flamand de France. Op korte termijn bracht dit op taalgebied geen ingrijpende gevolgen met zich; toch kunnen een paar positieve punten worden aangehaald, hoewel de persoonlijke inbreng van de nieuwe voorzitter hierin niet zo onmiddellijk duidelijk is. Zo begon het Comité Flamand in 1900 met de uitgave van een volksalmanak, ‘Tis'je Tas'jes Almanak’ en ontstond in 1901 in het St.-Franciscuscollege in Hazebroek een Vlaamse studiekring, waarin onder leiding van een leraar wekelijks een boekje in de volkstaal werd gelezen. Deze enkele punten wegen nochtans niet op tegen de volslagen passiviteit die de vereniging aan de dag legde in de hetze die tijdens de jaren 1900-1905 was ontstaan tegen de priesters die catechese-onderricht gaven of preekten in de volkstaal. De anticlericale regeringen Waldeck-Rousseau en Combes was het menens: er werden grootscheepse, laag-bij-de-grondse onderzoekingen ingesteld en mensen gebroodroofd. Een paar keer heeft voorzitter Looten het recht op catechese-onderricht in de volkstaal bepleit in het Comité Flamand, maar een pressiegroep werd de vereniging niet; ze bleef een louter academisch forum. Bovendien stonden de politieke opvattingen van bepaalde bestuursleden lijnrecht tegenover mekaar. Voorzitter Looten hoorde tot het progressiefkatholieke kamp, waarvan zijn vriend Lemire de vaandeldrager was; de ultraconservatieve katholieken waren in het Comité Flamand onder andere vertegenwoordigd door Mgr. Lobbedey, toen nog vicaris-generaal in Kamerijk. De unanimiteit over het innemen van bepaalde standpunten werd hierdoor zeker niet bevorderd. De vereniging vierde in 1903 haar 50-jarig bestaan in mineur; op het einde van dit jaar was er nochtans een lichtpunt, omdat de vereniging zich aansloot bij de in 1900 opgerichte ‘Fédération Régionaliste Française’: dit kon kansen bieden op samenwerking en bevatte de mogelijkheid om de problemen van de eigen regio in een ruimer kader te plaatsen.

Op politiek gebied bleef Frankrijk intussen beroerde tijden beleven: vervolging van kloostercongregaties; verbreking van de diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan; scheiding van Kerk en Staat. Camille Looten engageerde zich steeds duidelijker aan de zijde van priester-volksvertegenwoordiger Lemire en liep daarbij het gevaar om zowel zichzelf als het Comité Flamand te compromitteren. Verre van het met alle regeringsmaatregelen eens te zijn zocht hij toch naar een modus vivendi, en meende zelfs dat in de scheiding van Kerk en Staat nieuwe kansen zaten voor het behoud van de volkstaal: nu de priesters niet langer gebonden waren door het concordaat, konden ze vrij gebruik maken van de volkstaal in kerk en school, zo verklaarde hij voor het eerst in 1907. Het blijft een open vraag of Camille

J.M. Gantois aan de Scheldebron.
(foto Studio Valcke)

Looten hierin de meerderheid van de leden achter zich kon scharen. In 1910 namen de politieke moeilijkheden een dergelijke omvang, dat een campagne op het getouw werd gezet om Looten het voorzitterschap van het Comité Flamand te ontnemen, maar dit slaagde niet.

Het lijkt ernaar dat de volgende jaren binnen de vereniging een wankel evenwicht werd hersteld. Looten bleef verder een ijverige beoefenaar van de lokale geschiedenis en literatuur, maar maakte zich voor de volkstaal voornamelijk verdienstelijk buiten het kader van het Comité Flamand en wel door het regelmatig publiceren van een rubriek in de volkstaal in de ‘Cri des Flandres’, het strijdblad van Lemire; verder lijkt het aannemelijk dat hij Lemire hielp bij het opmaken van diens Vlaamse toespraken. Maar toen vanaf 1910 steeds intenser contact werd gezocht met Frans-Vlaanderen vanuit Vlaanderen en Nederland, hield Looten het been even stijf zoals voordien. Hij liet zich wel vertegenwoordigen op het eerste Vlaamse filologencongres in Antwerpen in 1910, liet Hilaire Allaeys in de vereniging infiltreren met ‘Ons Volk Ontwaakt’ en besprak op de vergaderingen bepaalde artikels die waren verschenen in ‘Neerlandia’, het orgaan van het Algemeen Nederlands Verbond. Het hoogtepunt van deze toenade-

[p. 309]

Kan. A. Lescroart was oud-strijder van de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Hij richtte tussen 1919 en 1924 de vier eerste Cercles flamands op, die in 1924 tot L'Union des Cercles flamands verenigd werden.

Hij werd in 1921 lid van het Comité flamand de France, waarvan hij na 1945 als bibliothecaris-archivaris optrad.

Hij stichtte in 1923 als hoofdredacteur De Vlaemsche Stemme in Vrankryk, die eerst driemaandelijks en later als maandblad tot in 1926 bleef bestaan.

Hij was na zijn priesterwijding achtereenvolgens directeur van het Sociaal Secretariaat in Hazebroek, kapelaan te Armentiers, bisschoppelijk missionaris, kapelaan en later pastoor van de Onze-Lieve-Vrouwparochie te Hazebroek, rustend priester te Ekelsbeke en op het einde van zijn leven te Wormhout.

Hij publiceerde in het Nederlands en Frans talrijke artikels in bladen en tijdschriften; trad op de Vlaamse Dagen te Ekelsbeke en Waregem als spreker op, werkte mede aan B.R.T. West-Vlaanderen en verleende zijn steun aan het Komitee voor Frans-Vlaanderen, waar hij vooral in de Sectie Familiekunde bedrijvig was.

Uit Antoine Lescroarts bijdragen aan De Vlaemsche Stemme in Vrankryk:

‘'t Vaderland, 't is 't land waer de Vlaemsche tael nog klinkt als een machtig teeken om 't verleden aen de toekomst te verbinden.

De Vlamingen van Vrankryk en moeten op hun hoofd niet laten stampen!

Klink, lieve tael, luider en vryer!... De banden die ons met onze vaderen verbinden zijn nog altyd even vroom.

Nypt 't Vlaemsch dood waer gy kunt, maer ziet dat 't niet en schreeuwt!

Afdruk van een gedachtenisprentje dat door het KFV (Vanderhaeghenstr. 46, 8790 Waregem) werd uitgereikt op de 21e Vlaamse Kultuurdag in Ekelsbeke (11 juli 1982).

Aandenken aan KANUNNIK ANTOINE LESCROART

Geboren te Wormhout op 26 mei 1897 en er overleden op 25 november 1980.

ringstendens, de werking van Pro Westlandia, onder leiding van Borms en Rousseeu, liet Camille Looten volkomen koel. Na de eerste wereldoorlog althans zou hij voor deze apathie een rechtvaardiging vinden, onder andere doordat Borms zich had gecompromitteerd in het activisme. Tijdens een van de oorlogsvergaderingen van het Comité Flamand, in 1916, had Looten nochtans gewezen op de noodzaak van een herbronning van de doelstellingen van de vereniging: het bewaren en publiceren van Vlaamse teksten, en het streven naar het behoud van de moedertaal in de arrondissementen Duinkerke en Hazebroek. Terzelfdertijd waarschuwde hij nochtans ook toen al voor bepaalde activisten die - klassiek argument - gewonnen zouden zijn voor pangermanistische ideeën.

Wat er ook van zij, Camille Looten, die in 1918 63 jaar was geworden, lijkt na de oorlog zijn tweede jeugd te zijn begonnen. Het regionalistische reveil dat zich - mede door het gunstig psychologisch klimaat dat door de oorlog was ontstaan - ook in Frans-Vlaanderen veelzijdig manifesteerde, genoot zijn volle steun en medewerking. Hij was nu een soort ‘éminence grise’ geworden, een ervaren man, waarop de jonge regionalisten graag een beroep deden. Het is zeker overdreven om hem de titel van vader van de Vlaamse Beweging in Frankrijk toe te kennen, maar in de ontstaansgeschiedenis ervan, na de eerste wereldoorlog, heeft hij een niet te onderschatten rol gespeeld. Op de eerste plaats zette hij zich verder in voor het Comité Flamand, en wist de vereniging tot een nooit gekende bloei te brengen, voornamelijk door het studieterrein en de ledenwerving niet langer beperkt te houden tot de Westhoek, maar uit te breiden tot la Flandre Gallicante, met Rijsel als voornaamste centrum. Nieuwe tijdschriften, zoals de in 1919 opgerichte ‘Beffroi de Flandre’ genoten zijn sympathie. Op 6 en 7 december 1920 trad hij op als spreker tijdens een in Rijsel gehouden regionalistisch congres van het Noorderdepartement en Nauw van Kales; de lezing die hij daar hield over ‘La question du Flamand’, zou later door sommigen worden beschouwd als het startsein van de Vlaamse Beweging in de Franse Nederlanden. Met gedeeltelijk nieuwe argumenten, onder andere betrokken op de na-oorlogse situatie, bepleitte hij het behoud van het Vlaams en legde aan het congres een (weliswaar niet aanvaarde) motie voor, om in de leerplannen een gelijkwaardig aandeel toe te kennen aan het Vlaams als aan de andere levende talen, zonder daarom af-

[p. 310]

breuk te doen aan het Frans, wat dus toch als een absolute gegevenheid bleef gelden.

De echte kiemen voor het ontstaan van een Vlaamse Beweging waren nochtans gelegd in 1919, toen Antoon Lescroart aan het seminarie voor wijsbegeerte te Annappes bij Rijsel een eerste Vlaamse studiekring voor seminaristen oprichtte. In de daarop volgende jaren zouden ook in andere instellingen gelijkaardige studiekringen ontstaan, onder andere aan het academisch seminarie te Rijsel, waar de 19-jarige Jean-Marie Gantois de initiatiefnemer was. Zijn raadsman was Camille Looten; hij volgde met belangstelling de studiekringen en trad er bij gelegenheid als spreker in op. De studiekringen wilden in eerste instantie de seminaristen voorbereiden op een eventuele pastorale taak in de Westhoek en leunden met hun doelstellingen vrij dicht aan bij het Comité flamand, zoals blijkt uit de kenspreuk die prijkte bovenaan ‘de Vlaemsche Stemme in Vrankrijk’, hun driemaandelijks studieblad: ‘Fransch-Vlaanderen dienen om Vrankrijk te verschoonen en te versterken’. In 1924 zouden de studiekringen zich verenigen in een Union des Cercles Flamands de France, waar Gantois voorzitter van werd en de bijna 70-jarige Looten erevoorzitter.

Met de dynamische Gantois aan het roer, was het van meet af aan duidelijk dat de studiekringen het beperkte kader van de seminaries en van de eigen regio zouden proberen te doorbreken. Erevoorzitter Looten probeerde aanvankelijk de onstuimige voorzitter strak in de teugels te houden, maar zou daarin uiteindelijk slechts zeer gedeeltelijk slagen. Hij probeerde een harmonische samenwerking tot stand te brengen tussen het Comité Flamand en de studiekringen en voelde zich als beschermheer enorm geruggesteund door de blijken van sympathie die de Union des Cercles mocht ontvangen vanwege de Rijselse bisschop Mgr. Quilliet; Looten kon ook rekenen op de actieve sympathie van zijn Vlaamse vriend Vital Celen. Vanaf 1925 werden de eerste tekenen waarneembaar dat de Union des Cercles haar geografisch sociologisch kader zou doorbreken; schoorvoetend, en met een flinke dosis scepticisme moest Looten toezien dat leken in de studiekringen infiltreerden, en dat Gantois contacten legde met andere regio's. Maar toen, en ook de volgende jaren, was Looten toch een van de leidende figuren op de congressen van de kringen, waar onder andere werd gepleit voor opname van de Vlaamse taal en literatuur op alle onderwijsniveaus, publikaties in de volkstaal en andere.

Het zou dus verkeerd zijn te menen dat Looten helemaal afzijdig stond tegenover deze nieuwe evolutie, maar de jongeren probeerde hij intussen ook verder te winnen voor het Comité Flamand. Het is zelfs waarschijnlijk mede dank zij de invloed van de jongeren dat het Comité Flamand in 1925, voor het eerst in zijn geschiedenis, openlijk een standpunt innam in een actuele taalkwestie: de vereniging protesteerde tegen een circulaire van de Monzie, minister van Openbaar Onderwijs, waarin die het verzoek van diverse regionalistische bewegingen onontvankelijk verklaarde om volkstalen als het Baskisch, het Bretons of het Vlaams toe te laten in het lager, middelbaar en hoger onderwijs. De vernieuwende impuls die van de jongeren uitging zette Looten er eveneens toe aan om vanaf 1925 te ijveren voor de oprichting van een leerstoel Nederlands aan de katholieke universiteit in Rijsel. Maar, ook de autoriteiten zouden vanaf dat ogenblik niet meer blind blijven voor de vernieuwende impuls die de regionalistische beweging in de Franse Nederlanden had gekregen: de veiligheidsdiensten legden ijverig rapporten aan, waarin we ook regelmatig de naam van Looten zien opduiken. In een overmoedige bui probeert Looten zelfs priestervolksvertegenwoordiger Lemire voor de kar van het regionalistisch reveil te spannen, maar daarin slaagt hij niet.

Uit meerdere bronnen - ook rapporten van de veiligheidsdiensten - blijkt nochtans dat binnen de schot van de Union des Cercles Flamands hoe langer hoe meer een dualiteit ontstond tussen enerzijds Gantois en anderzijds een meer bezadigde groep rondom Looten. Voor hem was en bleef de hoofdbedoeling van de studiekringen zuiver pastoraal en de meer actieve groep rondom Gantois meende hij te moeten waarschuwen voor het gevaar om aan separatisme te gaan doen. Dit leek des te aannemelijker aangezien de overheid eindelijk enige inschikkelijkheid aan de dag scheen te leggen: in 1926 werd inderdaad het Nederlands aanvaard als tweede taal bij de mondelinge examens tot het verkrijgen van het baccalaureaat; dit bood de mogelijkheid om een leerstoel Nederlands op te richten aan de katholieke universiteit in Rijsel, wat in november 1926 ook effectief gebeurde: Looten kon triomferen! Nochtans had naderhand ‘De Vlaemsche Stemme’ opgehouden te bestaan, werden de contacten van de jongeren met Vlaanderen effectief, onder andere door deelneming aan het Vlaams filologencongres in Gent en veranderde de Union des Cercles Flamands de France haar naam in Vlaams Verbond van Frankrijk.

Het jaar 1926 lijkt dus in het Vlaams en regionalistisch streven van Looten enerzijds een hoogtepunt te zijn geweest, maar bevatte anderzijds ook de kiemen voor een breuk met de radicale vleugel van het Vlaams Verbond. Deze breuk zou zich evenwel niet onmiddellijk voltrekken, want in een sfeer van latente spanning zou Looten verder een bijdrage blijven leveren in de werking van het Vlaams Verbond: dit gebeurde voornamelijk door medewerking aan het jaarlijks congres van het Verbond en - vanaf 1929 - door medewerking aan de tijdschriften ‘De Torrewachter’ en de ‘Lion de Flandre’. Looten bleef verder werken op de initiële en traditionele basis, waarin hij de aanbreng van de leken nu volledig accepteerde, terwijl Gantois en zijn vrienden de beweging zeer duidelijk verder wilden stuwen, ook al was hij in 1928 als voorzitter vervangen door Justin Blanckaert. Gantois zag de culturele werking nog als erg belangrijk aan, maar meende dat de beweging daarnaast ook op het politieke vlak moest opereren. In 1930 werd Camille Looten uitgebreid gehuldigd, zowel door het Comité Flamand als door het Vlaams Verbond. Uitvoerig werd gewezen op zijn vele verdiensten in de regionalistische beweging, maar terzelfdertijd was het een soort afscheid nemen, nog niet zozeer van het Comité Flamand, maar wel van het Vlaams Verbond. Na 1932 zou hij niet meer verschijnen op de jaarlijkse congressen van het Verbond, omdat Gantois de beweging verder stuwde dan hijzelf had gewild; wel zou Looten bij gelegenheid nog meewerken aan de tijdschriften van het Verbond en verleende hij een zekere financiële steun. Tijdens zijn laatste levensjaren zou hij zich volledig onderdompelen in een nog uiterst vruchtbare wetenschappelijke arbeid. Camille Looten overleed in Rijsel op 27 november 1941.

Dr. Michiel Nuyttens