Ik was er reeds voordien te gast om met de automatische pers steendrukken te everzorgen in opdracht van de Destelbergense Kunst- en Cultuurkring ‘Rond de Damvallei’. Kunstschilder Jacques 't Kindt wist dit en verzocht mij hem al het nodige te bezorgen om dan samen op maandag 10 april jl. naar Kasterlee te rijden met de bedoeling er de grafiekpremie ‘Meditatieve verzameling’ voor ‘Vlaanderen’ te drukken.
Als voorbereidende werkzaamheden werd een nogal dikke, grijze lithografische steen van goede kwaliteit uitgeslepen. In zijn atelier te Sint-Amandsberg verwezenlijkte Jacques 't Kindt de tekening, waarna kunstdrukker Roland Bracke uit Oostakker de steen voorbereidde voor minimum 250 afdrukken en een proefdruk trok met de handpers.
Nu bestond het grote probleem erin te trachten de mechanisch gedrukte exemplaren te doen overeenstemmen met de proefdruk. Al vlug bleek dat zich geen noemenswaardige moeilijkheden zouden voordoen en het afdrukken verliep dan ook vlot en perfect.
De lithografie of steendruk heeft zich de laatste jaren gerehabiliteerd ten opzichte van de offsetdruk, waarbij meestal fotografisch van een bestaande tekening een overzetting gebeurt op een lichtgevoelige metaalplaat, waarna een rubberen cilinder de inkt van de plaat afneemt en overzet op het blanke papier. De kunstenaarshand wordt hier vervangen door de lens van een fototoestel! Bij de echte lithografie tekent de artiest met een vet materiaal op basis van was, zeep en roet (stift, potlood of inkt) op een fijnkorrelige kalksteen uit het tertiair tijdperk, die opgedolven wordt te Solnhofen in Beieren. Deze homogene steen ligt tussen koraalkalk en de geologische ouderdom is bovenste Malm. Men onderscheidt drie soorten stenen naar de kleur: de (meest voorkomende) crèmekleurige die eerder zacht is in vergelijking met de andere en die gebruikt wordt voor kleine oplagen, de grijze hardere steen die uitstekende afdrukken toelaat en de zeldzame zalmkleurige die de hardste is en die, indien goed voorbereid, het summum aan kwaliteit levert.
Deze stenen worden op elkaar geslepen met ofwel wit zand ofwel vuursteenpoeder als slijpmiddel; uiteraard dienen de stenen goed nat gehouden te worden tijdens het slijpen en zijn krassen uit den boze! Zo ontstaat er een korrel die toelaat de tekening te benaderen bij het afdrukken, zodanig dat zelfs specialisten met het blote oog weinig onderscheid kunnen bemerken tussen afdruk en originele tekening. Eventueel kan de kunstdrukker met mechanische en chemische middelen de steen korrelvrij maken, doch dit was voor de steendruk van Jacques 't Kindt niet het geval.
Als de tekenaar zijn tekening op de steen gebracht heeft, begint het werk van de kunstdrukker. Hij dient de steen te bewerken met talk, colofonium en Arabische gom, waarna de steen gedurende enkele dagen blijft rusten. Hoe meer de oppervlakte dan gehard wordt, door te etsen, hoe sterker de steen staat en de mogelijkheid om een grote oplage te bereiken stijgt. Na deze zorgvuldige voorbereiding kan het afdrukken beginnen; de machine neemt het werk van de handdruk over en, indien alles naar wens verloopt, kan een groot aantal exemplaren van goede kwaliteit afgetrokken worden.
Directeur Paul Verbeeck was zo vriendelijk aanwezig te blijven en te helpen bij het afdrukken van de lithografie; zijn raadgevingen en strenge eisen hielpen mee een originele steendruk te maken die beantwoordde aan de hoogst normen qua artisticiteit en technische afwerking. Vandaar dit woord van lof en dank aan het Rijkscentrum voor Grafiek Frans Masereel. Als een officiële instelling goed werk levert, mag het ook eens gezegd... (een zoveelste bewijs dat de uitzonderingen de regel bevestigen, gelukkig!).
Op 14 januari 1972 opende de toenmalige minister Frans van Mechelen plechtig dit unieke kunstcentrum, waar geschoolde kunstenaars litho's, etsen, houtsneden en zeefdrukken kunnen verwezenlijken zonder zware financiële inspanningen. Alleen de onkosten voor papier en gebruikt materiaal worden in rekening gebracht; daardoor is het maken van bijvoorbeeld een vierkleurensteendruk financieel haalbaar en kan de kunstenaar ook meer tijd besteden aan het zo noodzakelijke experiment om tot een eigen uitdrukkingsmiddel en stijl te komen. Er staan vijf handpersen (met die typische olifantsnuiten), drie automatische en een offsetlithopers ter beschikking van de kunstenaars, die de stenen van het centrum mogen gebruiken of zelf hun geprepareerde stenen kunnen meebrengen, zoals dit het geval was voor Jacques 't Kindt. Verder beschikt het Masereelcentrum nog over drie persen voor houtsneden, vier etspersen en een prachtig ingerichte studio waar alles wat betrekking heeft tot zeefdruk te vinden is. Papier en materiaal kunnen aan gunstige voorwaarden ter plaatse aangekocht worden.
Kunstenaars die in het Masereelcentrum willen verblijven dienen echter lang op voorhand met de directie af te spreken, want de gezellige wigwamachtige studio's zijn het ganse jaar door druk bezet. Zij kunnen er samen met hun echtgenote en kinderen genieten van gezonde lucht, een rustige omgeving en een sfeer die tot kunst scheppen aanzet. Veertien dagen mogen zij er gratis een studio betrekken en kunnen ze ondertussen creatief werk leveren op grafisch terrein.
In ruil voor de gastvrijheid en technische mogelijkheden dienen de kunstenaars tien percent van hun ter plaatse gedrukte grafiek af te staan aan het Masereelcentrum. Twee exemplaren hiervan worden bewaard in het Staatsarchief en met de overblijvende organiseert de v.z.w. ‘Vrienden van het Frans Masereelcentrum’ een rondreizende tentoonstelling en worden de werken geregeld tentoongesteld en te koop aangeboden in de expositieruimte van het centrum. Heel wat bekende binnen- en buitenlandse grafici werken er geregeld, zoals Frans Minnaert, Eric Roets, Jan Cremer, Roger Raveel en veel anderen. Zij vinden er allen ruime mogelijkheden, ondervindingrijk en behulpzaam personeel (kunstdrukker Marcel verdient zeker een grote pluim) en vooral de gulle gastvrijheid die - spijtig genoeg - zo zeldzaam geworden is in staatsinstellingen.
Jacques 't Kindt heeft er niets dan positieve indrukken aan overgehouden en samen hebben wij een kleine artistieke bijdrage kunnen leveren om het Rijkscentrum voor Grafiek Frans Masereel, Zaardendijk 20, 2460 - Kasterlee (Tel. 014/55 76 99) via het tijdschrift ‘Vlaanderen’ om, meer bekendheid te bezorgen. Want directie en medewerkers verdienen tenvolle onze sympathie en dankbaarheid.
Voor al diegenen die belangstelling hebben voor de terug in de actualiteit komende originele steendruk (ter vervanging van de minder artistieke offsetdrukken) en andere grafische reproduktietechnieken, zal een bezoek aan dit actief centrum zeker vruchten dragen.
Willy Otte, kunstrecensent
Auteursrechtelijk beschermd