Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

[p. 131]

Inleiding

De geschiedschrijving van de christelijke arbeidersbeweging in ons land, en meer bepaald in Vlaanderen, is steeds de bekommernis en zorg geweest van enkele eminente figuren, tevens medewerkers van onze beweging, die ons echter al te vroeg zijn ontvallen. We denken hier meer bepaald aan Pater S.H. Scholl en Michel Neirynck. Deze laatste had, na de uitnodiging van de redactie en enkele dagen vóór zijn onverwacht heengaan, nog zijn medewerking toegezegd aan het samenstellen van onderhavig speciaal nummer. Het heeft echter niet meer mogen zijn.

Niettemin hebben verantwoordelijken en enkele oud-leiders van de christelijke arbeidersbeweging de uitnodiging tot medewerking aan dit nummer met beide handen aanvaard. Het hield tevens voor hen, die in de volle drukte van het bewegingsleven en de sociale actie staan, een opgave in zich te bezinnen over enkele belangrijke aspecten van de eigen taak, nl. de bijdrage die de christelijke arbeidersbeweging geleverd heeft, en nog dagelijks levert, tot de culturele ontplooiing en ontvoogding van ons volk. En in dit jaar 1976 - 10 jaar na het Heizelmanifest en 85 jaar na Rerum Novarum - nu de beweging de fundamentele opties voor de toekomst wil duidelijk stellen, en tevens een programma afkondigen voor de eerstvolgende 10 jaar, is deze terugblik en het opmaken van een beperkte inventaris vanuit de gezichtshoek ‘Cultuur’ een hoogstnuttige bezigheid geweest.

We hopen dat het voor elke lezer een duidelijker inzicht mag bijbrengen in de opgave die de christelijke arbeidersbeweging zich gesteld heeft, en de wijze waarop ze hieraan - geplaatst voor de eigentijdse uitdagingen - vorm en gestalte heeft gegeven.

Invalshoek arbeid

De oorsprong en bestaansreden van een arbeidersbeweging is gelegen in het arbeidersvraagstuk: namelijk de problemen verbonden aan de arbeid en het arbeider-zijn in een geïndustrialiseerde samenleving en in een sociaal-economisch bestel dat evolueerde van het economisch liberalisme, naar een gemengde economie en naar een neo- en multinationaal kapitalisme.

Arbeid is in onze samenleving een gegeven, een feit en een noodzaak waar we - vooralsnog - niet onderuit kunnen. Maar we wensen deze arbeid ook een plaats en een waarde te geven in ons leven en in onze samenleving.

De arbeid vertoont een persoonswaarde en een nuttigheidswaarde: hij biedt een mogelijkheid tot persoonlijke ontplooiing, tot zelfbevestiging, tot iets presteren; hij is een bijdrage, een dienst aan de uitbouw van de samenleving. Van daaruit komen we tot een beoordeling van het arbeidsbestel. We stellen vast dat enerzijds arbeid en arbeider ondergeschikt blijven aan Kapitaal - met alle gevolgen voor de mens-die-arbeidt: het niet geteld, gewaardeerd worden; arbeid als koopwaar; de vervreemding van de eigen arbeid en de ontvreemding van de vruchten van de arbeid; - anderzijds wordt arbeid in de ruime samenleving niet gezien als een recht van elkeen en een dienst aan de gemeenschap - vandaar problemen van tewerkstelling en van kwaliteitstewerkstelling, problemen ook van verbruik en gebruik van de voortgebrachte goederen (de verspil- of wegwerpeconomie, het aanzetten tot steeds meer ‘verbruiken’ om te blijven ‘produceren’).

Mens en maatschappijvisie

De arbeidssituatie bepaalt niet enkel de plaats van de arbeiders in de onderneming, in het arbeidsbestel, maar ook hun positie in de maatschappij: hun waardering en aanzien, hun invloed en macht, hun inkomen en bezit, hun toegang tot onderwijs, informatie en cultuur.

Een visie op de arbeid en het arbeidersvraagstuk, zet ons ook aan tot een visie op mens en maatschappij. Deze mens- en maatschappijvisie wortelt in de christelijke boodschap: de mens, met een unieke en onvervangbare waarde, met een eeuwigheidsbestemming, maar ook met de opdracht mee te bouwen aan de schepping, de verlossing en het heil van de mensheid, d.w.z. aan een rechtvaardiger, gelukkiger en menswaardiger samenleving, dit alles in gelijkheid en broederlijkheid, verbonden met zijn medemensen.

Deze visie op de mens-arbeiders als zingever, als meester over de schepping en als beeld van God is steeds het eerste richtsnoer gebleven voor onze christelijke arbeidersbeweging. Het is echter duidelijk dat deze visie haar vertaling en concrete toepassing moest krijgen in de zich steeds wijzigende omstandigheden.

Was het arbeidersvraagstuk in de vorige eeuw en in de eerste helft van deze eeuw vooral een vraagstuk van leven en overleven, evenzeer - en zeker sinds Cardijn zijn oproep tot de jonge arbeiders heeft gericht - kwam toch ook de strijd voor de menswaardigheid van de arbeid en de waarde van de arbeider als mens boven de techniek steeds sterker op het voorplan. Vanuit een

[p. 132]

bewustzijn van de individuele waarde van elke mens en uit de solidaire inzet van de arbeiders groeide steeds duidelijker het groepsbewustzijn en de overtuiging dat het individuele heil (geluk) slechts gerealiseerd kan worden in de verbondenheid met gans de arbeidersgroep.

En er zijn in de loop van de geschiedenis inderdaad resultaten geboekt, op de eerste plaats op het materiële vlak, minder op het vlak van de waardering van de arbeider als mens, of op het vlak van de kansen tot ‘medebepalen’ en ‘medegenieten’ door de arbeiders als groep.

Voor de toekomst zal tegenover de individuele promotie nog duidelijker de collectieve promotie dienen gesteld; tegenover de welvaartsmaatschappij de groei naar een welzijnsmaatschappij; tegenover de technocratie en de bureaucratie de participatie. Deze participatie is ruimer dan een uitsluitend economisch kader, het raakt onze hele samenlevingsstructuur, het beoogt een democratische controle, d.w.z. een controle van het volk op de onderneming, de beslissingscentra, de staat, de internationale samenleving.

Christelijke arbeidersbeweging en cultuur

Als arbeidersbeweging hebben we - ook omwille van de eeuwige verwarring tussen de kleine ‘c’ van cultuur - niet zozeer over ‘cultuur’ gesproken, maar wel steeds aan ‘vormingswerk’ gedaan.

Immers, indien we als arbeidersbeweging willen werken aan de vermenselijking van mens en samenleving, indien we willen bijdragen tot de totale promotie van de mensarbeider in alle levenssituaties, dan is niet enkel de ombouw nodig van de maatschappij (-structuren), maar is evenzeer - wat we zouden noemen - een ‘culturele revolutie’ na te streven. Daaronder verstaan we het op gang trekken van een collectief georganiseerd vormingsproces van het volk.

En de verdere bladzijden zullen leren dat hiertoe, gans de geschiedenis van de arbeidersbeweging door, belangrijke inspanningen werden geleverd. Er is steeds gezocht - ondanks de spanningen die zulks kon opleveren - op een evenwichtig aanwenden van de beschikbare mensen en middelen, niet enkel voor de syndicale, politieke en coöperatieve actie, maar evenzeer voor het ‘vormingswerk’ in brede zin. Zulks betekent niet dat hier een eindpunt bereikt is. Integendeel!

Want enerzijds is het nodig dat het overheidsbeleid inzake cultuur - op nationaal, provinciaal en gemeentelijk vlak - wordt afgestemd op collectieve promotie, op vorming van de massa: d.w.z. het steunen van vormingsinitiatieven die afgestemd zijn op gewone mensen, ook al zijn dat geen prestige-programma's. Een eerste aanzet is bijvoorbeeld de wetgeving op Social Promotie en Kredieturen alsmede het decreet op het vormingswerk met volwassenen in verenigingsverband. Dit inspelen op en mede vormgeven aan de oriëntatie van het cultuurbeleid blijft een belangrijke opgave.

Maar anderzijds moeten wij als christelijke arbeidersbeweging een eigen concept van arbeidersvorming ontwikkelen, in samenwerking tussen de verschillende takken van de beweging. Een arbeidersvorming die de arbeiders niet leert ‘wat’ zij moeten denken, maar ‘hoe’ zij zelf kunnen denken: hoe zij mee de richting van onze beweging en van de samenleving kunnen bepalen.

Hiertoe dient gewerkt aan reële participatieen inspraakstructuren en het waarmaken van de functie ‘opbouwwerk’.

Een beweging van, voor en door de arbeiders

Hoewel de christelijke arbeidersbeweging, omwille van de ruimst mogelijke solidariteit in haar economische geledingen een unitaire beweging is geweest, waar aan de top samenwerking tot stand kwam tussen Vlamingen en Walen, toch werd steeds - zeker wat de vorming betreft - de nadruk gelegd op de autonomie van de vormingsbewegingen (K.A.V. - K.W.B. - K.B.G. - K.A.J. - V.K.A.J.) en van de plaatselijke afdelingen.

Daar immers ligt het zwaartepunt van de sociaal-culturele werking. Daar ligt ook de waarborg voor het volkse en Vlaamse karakter van de arbeidersbeweging. In die zin is de christelijke arbeidersbeweging steeds een volksbeweging gebleven: omdat de Vlaamse arbeider er zich steeds heeft thuisgevoeld, er aan zijn trekken komt met zijn eigen noden en verzuchtingen; omdat het een beweging is en wil blijven van, voor en door de arbeiders, die toch in grote mate het ‘Vlaamse volk’ uitmaken, die zich tevens verbonden voelen in dit land met hun Waalse werkmakkers, maar ook met alle werknemers over de ganse wereld.

Willy D'Havé

Voorzitter A.C.W.