Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 25

Vrije tribune

Mombeek en Albert Dusar

Aan de Mombeekdreef woonde Albert Dusar. Vroeger woonde daar niemand. Toen was de dreef nog afgeboord met bomen, die het uitzicht verborgen op het ‘kasteel van Mombeek’, waarop de dreef kaarsrecht uitloopt. Nu is de dreef mooi bezaaid met elegante, aanlokkelijke villa's. Toch moet men nog steeds het oog houden op twee pijlers, die links aan de baan van Hasselt naar Luik vereenzaamd en nutteloos staan. Ze zijn blijkbaar hangpijlers geweest van het ijzeren hek dat eens de dreef ontoegankelijk maakte voor ongewensten. Nu ligt de dreef open met weerszijds brede horizonten en toch zó bescheiden, dat menigeen eraan voorbijloopt zonder ze te hebben opgemerkt.

Het was zondag. We hadden pas Jos Ghysen en Louis Verbeeck uit hun bed gebeld, maar ze gingen niet mee naar de Mombeekdreef; ze kenden die dreef niet eens; wel Albert, natuurlijk. In hun schrifturen waren beiden opponenten van Albert: zij altijd even schalks, hij altijd even ernstig. Hij was immers volbloed Haspengouwer en die zijn altijd ernstig... En de Mombeekdreef zag er perfect overeenstemmend uit met zijn levensvisie: mooi geworden door haar ernst, een ernstige schoonheid. Zoals het werk van Albert Dusar. Dat kaarsrecht uitloopt op een kasteel van Limburg - liefde met alles wat dat in kan houden...

Bij onze laatste ontmoeting op deze wereld spraken wij over ‘het kasteel’. Het staat daar, veeleer als een overdadig-uitdagend herenhuis van oude stijl dan als een kasteel. Geen torens, geen tinnen, geen kantelen. Alleen verval. En dat betreurde toen Albert Dusar. Was hij niet de man die de schoonheid van Limburg, de rijkdom en de aloude weelde ervan in honderd facetten had belicht, vastgelegd, onderstreept? Zijn wegwijzer naar Limburgse natuurweelde en geschiedenisrijkdom was en blijft een even ondankbare als noodzakelijke lichtbaken.

We hebben niet samen de korte weg afgelegd die zijn huis van het kasteel scheidde. We hebben er slechts met een zeker heimwee staan naar staren: hij met het heimwee naar behoud van een rijk verleden, ik met het heimwee van de behekste... Hij de schamelheid vergelijkend van een stuk plaatselijke maar belangrijke geschiedenis van ups and downs met de bloemenweelde van zijn mooie tuin, - ik denkend aan wat was aan aantrekkelijkheid en aan wat nu is... Hij vertelde mij niet wat hij dacht telkens hij de dreef binnenreed met het kasteel vlak voor hem. Dat zou hij wel eens vertellen op schrift.

Ik vertelde hem wat mij aan het kasteel van Mombeek verbond en hoe het mij mijn hele leven had geobsedeerd. Het interesseerde hem: hij schreef al van buiten de geschiedenis van Mombeek! Soms glimlachte hij, keek dan weer ernstig; soms knikte hij en meer instemmend als ik namen noemde: Constant Van der Straeten, de Hasseltse geschiedkundige, broer van de dichter Clemens. Die twee had ook hij gekend, jawel... Iets van de liefde van Constant voor vergane glories had hij geërfd. En veel van de geestdrift van professor Rik Offergelt, wiens rechterhand hij was geweest bij het ophouden van het tijdschrift ‘De Tijdspiegel’, dat hij, na Offergelt, voortzette op zijn en op mijn aandringen, volgens zijn eigen formule: als belichting van Limburgse schoonheid.

-	Allemaal juist, maar hoe zat dat met dat behekst zijn door het kasteel?
-	O, ja! Waar was ik gebleven? Precies! Constant Van der Straeten vertelde mij eens een voorval uit de zeventiende eeuw dat zich had afgespeeld op het ‘kasteel van Mombeek’. Het was toen reeds bewoond door baron Godfried van Mombeek, die in hoge onmin leefde met zijn adellijke confrater uit de stad, Willem van Geloes, die het Waerenhof bewoonde, aan de Maastrichterstraat.
-	Ja, ja, het staat er nog.
-	Inderdaad. Welnu, die twee konden elkaar niet rieken noch zien en het liep uit op één van de talloze plaatselijke, kleine oorlogjes. De baron van Mombeek heeft toen dat oorlogje verloren. Het merkwaardige was dat het verhaal van Constant Van der Straeten, opgediept uit oude, vergeelde maar authentieke papieren, zulke indruk op mij maakte, dat ik er zélf een storietje ging uit brouwen en dat nog uitgaf, ook nog. Het werd een heel klein pagaddertje van een storie. Ik had er volstrekt geen benul van waarom dat geschiedenisje mij zo intrigeerde. Dat zou ik pas veel jaren later weten, toen ik voor verpozing aan genealogie ging doen. Bij het navorsen van mijn familiegeschiedenis ontdekte ik, dat mijn overgrootvader tuinier was geweest op het kasteel van Mombeek.
-	Haha! Vandaar dus die obsessie!
-	Bijlange niet! In die tijd brak te Hasselt de cholera uit. Mijn overgrootvader stierf er aan. Ook zijn dochter. Ook twee zonen. In drie weken tijds. Twee zonen bleven samen met hun moeder gespaard maar ook die zouden spoedig zijn omgekomen door ontbering en van ellende... zonder de baron van Mombeek. Hij hielp de weduwe van zijn tuinman en hij bekostigde de studies van mijn grootvader en van diens broer. De obsessie was niets anders dan dat ik mijn bestaan heb te danken aan de baron van Mombeek, al weet ik niet eens hoe hij heette.
-	Dat moet je dan uitzoeken en uitschrijven.

[p. 54]

-	Heb ik gedaan. Jij moet de rest doen zodra je Mombeek onder de loep neemt.

Albert Dusar heeft Mombeek nooit onder enige andere loep dan zijn scherp oog genomen: hij heeft er de tijd niet meer toe gehad. Het was onze laatste ontmoeting op deze wereld. Nu staat Mombeek als 't ware nog meer verstoken van licht en belichting dan vroeger. Maar de Mombeekdreef, waar hij woonde, heeft wel aan schoonheid gewonnen door het rijke bloemperk dat zijn werk is geweest. Een bloemperk dat niet verwintert, niet verslakt... als wij er zorg voor dragen.

Lambert Swerts, Antwerpen.

Wie terecht wijst, eer bewijst

In de zeer lezenswaardige bijdrage, die van de grote belezenheid van de auteur getuigt, ‘Hoofdstromingen in onze hedendaagse vlaamse romanliteratuur’ van de heer André Demedts, struikelde ik over een steen die, me dunkt, van de weg mag geruimd worden. In nr. 148 van ‘Vlaanderen’, jg. 1975, blz. 53, tweede kolom, ‘De geëngageerde literatuur’, regel 39 e.v. ‘zij zijn er mee bezig en zullen het blijven doen, zo lang de drang om in een kudde te lopen sterker is dan hun verlangen naar een eigen persoonlijkheid’.

Waar dit slaat op ‘de geëngageerden, die “herschrijven” wat de propagandisten hen voorgeschreven hebben’ - waarmede voornamelijk linksen bedoeld moeten zijn - dient opgemerkt dat het verschijnsel ook bij ‘rechtsen’ kan waargenomen worden, zonder precies ‘kwade trouw’ te veronderstellen. Het ‘in-kudde-lopen’ vereist de minste inspanning, verschaft zeker krediet (good-will!) en wordt begunstigd door het gebrek aan kritische zin. Dat het per se nadelig zou zijn voor hun verlangen naar eigen persoonlijkheidsuitdrukking, is te categoriek gezegd. Naast de ‘meeloperij’ is er ook wel een ‘voorloperij’ in het spek! In zulk geval domineert de zucht de eigen persoonlijkheid boven het massapeil te verheffen.

Zoals er tussen de gelovigen apostels zijn, zijn er bij de geëngageerden ‘baanbrekers en nieuwlichters’ bestaanbaar die, de een door belijdenis, de ander door zijn contestatie - en dat wars van alle literatuur of artistiek gedoe - zijn persoonlijkheid cultiveert. Ik wil aan die uitlating niet te zwaar tillen, maar acht het toch geboden dit puntje op de i te zetten.

Iets waarvoor André Demedts stellig begrip zal hebben.

Geert Grub, Heide-Kalmthout.

Christelijke kunst en levend geloof

(N.a.v. het artikel ‘Kunst en religie’, in ‘Vlaanderen’ nov.-dec. 1975).

Christelijke kunst komt hoofdzakelijk in drie vormen voor: als sacrale kunst (liturgie namelijk en paraliturgie), als formeel christelijke kunst (goed merkbare motieven uit de christelijke openbaring), als profane kunst met christelijke inspiratie (vaak moeilijk te onderscheiden). Nu lijkt deze laatste ons belangrijker dan de andere twee: alleen door háár intensiteit geraakt àlles van de grond. We pleiten dus voor de christelijke inspiratie, het levend geloof van de creërende kunstenaar.

Dank zij de omgewerkte liturgie, het veranderde godsdienstonderwijs, de nieuwe vormen van christelijke opvoeding, actie, samenzijn, pastoraal, ontstond een overvloed van sacrale en van formeel christelijke probeersels. Wij bedoelen vooral: de brede waaier van liturgische teksten, de persoonlijke en gezamenlijke overwegingen, gebeden, gezangen, de actualiserende parafrasen van psalmen of evangelie, de programmateksten bij dialogen of conferenties, de uiteenzettingen en stellingnamen... Duidelijk leeft er iets en duikt iets nieuws op; onmiddellijk verwatert echter veel in de massa-mediaoverdaad, zodat het oude gezegde mag opgehaald worden: ‘veel gescheer en weinig wol’.

Binnen het beperkt artistieke is de formeel christelijke kunst ambivalent geworden: gelovigen en ongelovigen hanteren dezelfde openbaringsmotieven, waarvan de heiligste soms cynisch besmeurd worden. Traditie-christenen van hun kant verdoezelen en ignoreren veel tekenen-van-geloof: al te lang werden deze ontledigd, gedoofd, omgebogen naar moralisering of sentimentele ascese, naar een onwerkelijke stagnering. Zo komt het dat gezaghebbende critici, ook gelovige, de christelijk geëngageerde kunst voor minderwaardig houden: bij een goed poppenspel (zo motiveren ze hun houding) mag niemand werkende vingers bespeuren.

Ook de christelijk geïnspireerde kunst, profaan van voorkomen, geniet bij ons weinig aanzien: het klare geloof borrelt er zo zelden, zo weinig in op! We blijven hier niet stil bij de antihumane en antigodsdienstige verloedering, die onweersproken en profetisch onze cultuur wil oriënteren en stuwen - al verdienen ook diè kunstenaars een oprechte bejegening. Doch daarnaast treft ons, in christelijke kunstkringen, het grote getal van gecomplexeerden, die creatief noch kritisch op vaste grond lopen. Het geloof is voor hen een resterende dwangbuis, dat ze niet weten af te leggen, niet kunnen vergeten. Vitaliteit en fierheid lijken opgegaan in een bij pozen agressieve onzekerheid en onrust.

Een oplevend geloof (oplevende liefde daarin) bevordert openheid en verbroedering, zuivert de lucht, verleent vastheid. Polemieken, op basis dan van een sereen-eerbiedige pluriformiteit, bezetten nooit de hele horizon; de christelijke kunstenaar, mens en persoon, mag zichzelf zijn, doorgroeien, meedelen en goeddoen. Alleen een godsdienstige warmte laat de waarachtige kunst opschieten, die weerkerig de zwellende godsdienst weet te bezielen, symbolisch te verrijken, te doen doordringen tot alles van aarde en hemel.

Dat is nog niet alles; want alleen een herlevende godsdienstigheid (in het westen een herlevend christendom) redt onze samenleving, onze kunst meteen. Samenleving en kunst ondergaan dezelfde zware crisis, beïnvloeden mekaar en vinden het niet. Als in een vermaterialiseerde beschonkenheid gooit men waarden en waarheid om, zonder de verblinde begoocheling op te ruimen welke de nakende ondergang vooruitgang noemt...

...Wij breken dus een lans voor de christelijk geïnspireerde kunst, verder geheel in het profane, - voor de christelijke herleving zelf, onontbeerlijk om veilig te staan. Al het overige volgt daaruit: een formeel christelijke kunst waarbij de openbaringsmotieven weer vlammende edelstenen worden, - een sacrale kunst die bijbel en sacramenten weet te valoriseren in een modern-christelijke traditie.

Mogen we dat alles, in vorm van vraag, toepassen op ons Christelijk Vlaams Kunstenaarsverbond? Wordt het misschien een vraag van staan of vallen, leven of sterven?

Niet zonder fierheid en praal, scherp zelfbewustzijn en parate verdediging, maakt het onze cultuurschatten voor velen toegankelijk: verleden en heden, steden en provincies, mensen en groepen! Niet zonder een rusteloze bedrijvigheid en onafgewende aandacht wil het alle gelovige kunstenaars verbroederen, alle artiesten van goede wil; onder wie dan velen, bij een erkentenis, huldiging, attentie, zich begrepen en gelukkig voelen, aangespoord en tot méér bekwaam... Het verbond werkt in de breedte; in de diepte ook wel, maar minder.

Moet het zijn allereerste aandacht niet even verleggen, uitbreiden liever? Zonder personen of prestaties voorbij te zien, zonder planten en bloemen te laten verkwijnen, moet het de grond niet gaan bewerken voor betere wortels? Zonder het heerlijke huis nog te verwaarlozen, moet het de fundamenten niet vaster leggen? Hier, in het culturele Vlaanderen, is de oude Rots-van-Petrus bijna tot zand verbrokkeld, - en, in de stormen van nu, welke stichting houdt dan stand?

Em. Janssen, Heverlee.

Zoekertjes

⚫	Herwig Verleyen, Vredelaan 19, 8100 Torhout, werkt aan een bundel, waarin alle poëzie en proza, ooit over Torhout geschreven, zal verzameld worden. Wie helpt hem deze teksten opzoeken?
⚫	G. Van Poucke, Roeselaarsestraat 41, Moorslede, stelt alle nummers van ‘Vlaanderen’ (voorheen ‘West-Vlaanderen’) te koop.
⚫	G. Pottie, Lindestraat 31, 8630 Gullegem, tel. [phone], stelt te koop: alle ‘Vlaanderen’-nummers van nr. 48 t/m. 78 (behalve nrs. 69 en 70).
⚫	Luc Pillen, Poststraat 2/4, 8800 Roeselare, zoekt: jg. 1953, nrs. 1, 2, 3 en 6; jg. 1954, nr. 2; jg. 1957, nrs. 2, 5 en 6; jg. 1958, nrs. 1, 2 en 3.

Internationaal jubileumcongres

ABDIJ VAN MALE (BRUGGE) 25-28 OKTOBER:

25 jaar S.I.A.C. (Int. Verb. Chr. Kunstenaars)

50 jaar Alg. Kath. Kunstenaars-Vereniging (Nederland)

25 jaar Chr. Vlaams Kunstenaars-Verbond (Vlaanderen)

Dit jubileumcongres zal een zeer aantrekkelijk programma hebben en wordt door ons Verbond georganiseerd.

Leden kunstenaars en letterkundigen houden reeds nu deze dagen vrij, tijdens dewelke ook onze bekroonden en jarigen zullen gehuldigd worden.