Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

(1971)– [tijdschrift] Vlaanderen. Kunsttijdschrift– rechtenstatus

Vrije tribune

Mirò

‘Wanneer wij op een doek een soort serpent menen te zien en Mirò ons beweert dat het een meisje is, dan geloven wij dat’, zegt Maurits Bilcke. Wanneer wij op een stuk papier (zie Vlaanderen, nr. 95, blz. 375, afb. nr. 6) een soort serpent menen te zien en een tweejarig kind beweert dat het een meisje is, dan geloven wij dat niet. Waar ligt nu het verschil?

Met de bewering dat een tweejarig kind alle stadia van de kunst heeft doorlopen, dat het een tovenaar en een genie is, kan men zich alleen maar belachelijk maken. Dit echter te beweren van Mirò, is zich op het niveau plaatsen van een zeer onderlegd kunstkritikus. Hoewel het resultaat hetzelfde is.

Als Maurits Bilcke beweert dat René Char beweert, dat geen schilderkunst het zo goed zonder literatuur doet als die van Mirö, en zij niettemin hele bladzijden daarover volschrijven, dan slaat bij mij ergens een deurtje dicht. In deze literatuur komen dingen voor die men absoluut meent te moeten zien: oerelementen, verre herinneringen aan oude gereedschappen, embryos, primitieve tekens, symbolen in staat van wording, plantaardige en dierlijke strukturen, magische tekens, een heel picturaal arsenaal, de hand van de schilder in een begenadigd moment door een engel geleid... Men duizelt zowat.

De verduidelijking is nog verwarrender: ‘Het teken is niet zodanig de uitdrukking of voorstelling van een figuur, als wel dat voorwerp of die figuur zelf. Zij worden door Mirò niet zodanig geschapen als wel aangeduid, opdat wij ze zouden zien en zodat wij ze inderdaad kunnen zien en ook zien’. Daar zie ik dan eerlijk gezegd geen gat meer in. In de mond van een tweejarige zou dit natuurlijk nonsens zijn.

Als wij onbevooroordeeld de tentoonstelling binnenstappen dan hangen daar met alle respekt voor de man waarover zoveel literatuur is heengevloeid, werken waar de ‘farce’ van afdruipt, die zonder de handtekening van Mirò hoogstens als dekoratie kunnen dienen voor een studentenkafé, vooral de twee lange stukken naast de deurposten. De kleuren die hij in zijn grotere werken gebruikt, zijn zó banaal dat zij eveneens een handtekening behoeven.

Als ik dan lees dat hij ‘een eigen pikturale taal heeft gesmeed, zó origineel dat al wie hem nabootst zelf de nabootsing dadelijk verraadt,’ dan vraag ik me toch af: heeft hij nu dat kind nagebootst of dat kind hem? Ik zie het niet zo ‘dadelijk’.

Ik wil nu eens onder woorden brengen wat alleen maar in ons aller hoofd vast staat: wanneer iemand er gekomen is, dan mag hij alles tot kunst verheffen, zelfs zijn eigen uitwerpselen. Maar daar heeft hij hulp voor nodig. Hij wordt daarbij gesteund door de eenvoudige formule: als een kunstenaar over zichzelf hoort opscheppen, dan brengt hij meestal de moed niet op om deze op hol geslagen fantasie tegen te spreken, integendeel, hoe meer legende om hem heen wordt gestapeld, hoe meer hij daarin gaat geloven. Zo wordt hij in de hoogte gehouden door zijn eigen ‘image’. Eenmaal op die hoogte hoeft hij geen vrees meer te hebben, boeken worden niet zo rap verbrand als ze geschreven worden.

Gevestigde waarden als Mirò worden nu eenmaal niet gekontesteerd omdat dit niet de gewoonte is. Men spreekt alleen maar over iemand als dit in zijn kraam te pas komt. Als men aan de gevestigde waarden in de kunst durft te peuteren dan mag men verwachten de hele bovenlaag op zijn donder te krijgen: de doorgewinterde en naar elkaar verwijzende kritici, de onbevoegde fans, de bange geldbeleggers, de meepratende parvenu's. Wanneer een kunstenaar een uitvoerend komitee met luidgalmende namen en titels aan het werk ziet, komt hij niet onder het onbehaaglijke ge-

voel uit dat men zijn kunst heeft gestolen om zelf hoger op te komen. Met welk recht wordt het vrijste aller beroepen zo onder de knoet gehouden? Daarom is het voor deze tweejarige onbegonnen werk, hij zal zijn kunst niet waar kunnen blijven maken, want Mirò en de kritici zijn hem voorgegaan. Hij zal zijn ‘eigen pikturale taal moeten smeden’ waardig om door de kritici in magische tekens omgezet te worden ofwel totaal genegeerd te worden.

Albert Setola, St.-Michiels-Brugge

De Pelgrim-Beweging (12)

In het nummer 119 van ‘Vlaanderen’ lees ik op bladzijde 195 in het artikel ‘De Pelgrim-Beweging’: ‘Het Heilig Bloedspel in Brugge, dat zulke luister kende, werd gesuggereerd door de Pelgrim...’

Van een verrassing gesproken???!!!

Iedereen te Brugge weet dat de suggestie voor dit openluchtspel kwam van Juffrouw Dujardin, Luc Wildemeersch en Leo Paret.

Hier volgt een uittreksel uit de ‘Historiek der Openlucht-Feestspelen te Brugge’ verschenen in het weekblad ‘Brugsch Handelsblad’: ‘In augustus 1936 kwam Mejuffer Dujardin, het ijverig bestuurslid van “Vrouwenadel” begeesterd terug van het vrome spel van de “Vinding van het H. Kruis” opgevoerd in het “Théâtre de la Verdure” te Tancrémont-bij-Luik. Haar oorspronkelijk initiatief was, met de hulp van een plaatselijke toneelkring (Lioen), dit zelfde mysteriespel op te voeren in de buurt van de Jerusalemkerk te Brugge. Op advies van de heer Luc Wildemeersch, sekretaris van “Lioen”, werd van deze opzet afgezien en wél om de volgende redenen:

1.	omdat er in vertaling moest gespeeld worden;
2.	omdat het een aan Brugge vreemd spel was.

Daar de gedachte een openluchtspel te Brugge in te richten vaste voet had gekregen, werd het grootse initiatief van een eigen H. Bloedspel opgenomen.

Aangemoedigd door Leo Paret, deed Mej. Dujardin stappen bij E. Pater J. Boon om een H. Bloedspel in te studeren als groots openluchtspel...’

Het zou mij aangenaam zijn, omwille van de historische waarheid, deze terechtwijzing in Uw geëerd blad te willen opnemen.

Luc Wildemeersch, Brugge.

Atelier (7)

Eugène van Itterbeek schijnt mijn stukje, ‘Is terdege zuur, de adem van de dichter’ (Vlaanderen Nr. 118, p. 102 & 103), slecht gelezen te hebben.

Ik laat nergens uitschijnen dat hij ‘verantwoordelijk’ zou zijn voor de keuze van de gedichten die in de bundel ‘A quarter Century of Poetry from Belgium’ opgenomen werden, daar ik duidelijk schrijf: ‘en waarvoor Van Itterbeek de inleiding schreef’. Mijn kritiek besloeg nu juist die inleiding en nadien verwijs ik naar de objektiviteit van de samenstellers.

Het zal wel aan mij liggen, maar een essayist mag deze nuance niet ontgaan!

Waar Van Itterbeek het heeft over, het door mij geheel verdraaide, interview in De Nieuwe Gids (waar ik, terloops gezegd, slechts één zin aan wijd), kan ik hem echt niet volgen. Hij verdraait trouwens mijn woorden door te verklaren dat ik én zijn interview én zijn on-interesse voor de poëzie op één lijn stel. Bij zijn hogervernoemd interview staat toch duidelijk (onder de foto van de mooie jongen), in vet nog wel; Eugène van Itterbeek: ‘Bij onze literatuur moet je in voetbaltermen gaan denken’. Begrijpe wie kan!

Wij hebben het interview van Van Itterbeek nog eens vergeleken met zijn artikel over de Vlaamse poëzie in ‘Le Monde’. Naargelang Van Itterbeek voor Arm Vlaanderen schrijft, is zijn mening ongenuanceerd en klaar: ‘Ik geloof niet dat de Vlaamse poëzie op internationaal niveau meespeelt’ (De Nieuwe Gids). In ‘Le Monde’ vindt hij Claus een figuur op internationaal niveau. Wij begrijpen de nuance, maar juist dit is ‘pretentie’!

Van Itterbeek loopt over van de moedermelk (beeldspraak) als hij, als essayist, niet weet dat internationaal gerichte t.s. als bv. ‘Fantasmagie’ & ‘Le journal des Poètes’ (België), ‘Cronica’ (Roemenië), ‘Synthese’ (Yoegoslavië), ‘Das Boot’ (Duitsland), om maar deze te noemen, regelmatig poëzie uit Vlaanderen in vertaling opnemen. Dat over de Vlaamse poëzie ellenlange bijdragen worden geschreven weet hij evenmin, maar ja, je kan niet alles weten. In dit geval moet je bescheiden zijn, dacht ik.

Verder is in zoverre de repliek van Van Itterbeek ernst waar hij het duidelijk maakt in welke mate de ‘objektieve’ kijk op en over onze poëzie in Vlaanderen (w)eerbaar is.

Wat weet bv. een Paul Snoek over de jongerenpoëzie, geen bal, niks! Wat weten de officiëlen hierover, nog minder! Zoals destijds Snoek werd gemaakt door kritici die ook een idool behoefden, zo wordt er weldra een Walter Haesaert klaargestoomd. Willem M. Roggeman staat op de uitkijk!

Neer Vantina, Woluwe

Geweigerd gedicht (2)

In een van uw vorige nummers publiceerde U een schrijven van de heer René Turkry in verband met uw weigering een gedicht van zijn hand op te nemen. U antwoordt dat uw jury zich gelukkig niet laat vermurwen en tot de onkreukbaren behoort wat niet altijd van kunstkritici kan worden gezegd.

Hierop zou ik U in verband met de heer Turkry toch graag antwoorden en dit alleen uit persoonlijke ervaringen.

De heer Turkry heeft diverse bijdragen over mijn kunst gepubliceerd, zowel in boekvorm als in de ‘Gazet van Antwerpen’ of in ‘De Periscoop’. NOOIT heeft de heer Turkry op uitdrukkelijk verzoek van mij zulks gedaan, ik kende hem zelfs een hele tijd niet persoonlijk. Ook NIMMER heeft deze kriticus ooit iets in tegenwaarde gevraagd voor al zijn bijdragen. Dit, dunkt mij, tekent toch voldoende zijn persoonlijkheid en ik hoop dat U hem op dit punt recht zult laten geworden langs uw tijdschrift door publikatie van dit schrijven.

Dr. Karl Heeremans, Liedekerke

Parallellen 20/50 (1)

De tentoonstelling ‘Parallellen’ heeft nogal wat reakties uitgelokt. Persoonlijk vond ik dat er geen lijn in zat, het opzet was me niet helemaal duidelijk. De aanwezigheid van sommige kunstenaars was totaal misplaatst of onbegrijpelijk, gelukkig daarentegen was wel de vertegenwoordiging van Servranckx, Joostens, Peeters en Vaerten. De belichting en de presentatie konden bovendien beter geweest zijn.

De inrichters beweren dat er haastig te werk werd gegaan, dat sommige kunstenaars geen interesse toonden en verzamelaars geen werken wilden afstaan. Mijn vraag is: waarom publiceert ‘Vlaanderen’ geen verantwoording n.a.v. deze tentoonstelling? Waarom geen idee geven van de werkzaamheden der kommissie? Waarom geen namen van kunstenaars die weigerden deel te nemen? (cfr. het mededelingenblad door het I.C.C. te Antwerpen aan belangstellenden gestuurd).

Want uiteindelijk is er misschien wel een gebrek aan kontakt, aan kommunikatie tussen het tijdschrift en zijn leden, die recht hebben op informatie. In een tijd als de onze moet men de boeken open leggen.

Anderzijds is het evenwel zo, dat de Vlamingen laks zijn, weinig solidariteit tonen ten opzichte van mekaar en wel steen en been klagen, maar graag zien dat de anderen de kastanjes uit het vuur halen.

Marijnissen in ‘De Standaard’ schreef, m.b.t. ‘Parallellen’: dat het niet opgaat steeds naar verzachtende omstandigheden te zoeken om een manifestatie, die doorbuigt van fouten en tekortkomingen, toch nog goed te praten.

Doch tevens is het waar dat de Triënnale in de Hallen, mogelijk gemaakt dank zij de officiële toelagen (en dus geld van de gemeenschap), niet in haar opzet geslaagd is. Wanneer men over de middelen beschikt om een manifestatie te doen slagen dan kan men bezwaarlijk met verzachtende omstandigheden komen aandraven. Wanneer iemand, partikulier of vereniging, iets onderneemt met beperkte middelen, dan moet men toch wel even in overweging nemen wat het aan moed, arbeid en persoonlijke inzet heeft gekost. Ondanks mijn grieven, kwam ik uiteindelijk tot deze konklusie.

Over die Vlaamse mentaliteit gesproken: sinds de drie jaar dat ik de Art Gallery van Grand Bazar beheer, hebben heel wat jonge kunstenaars gratis hun werken kunnen eksposeren. Nu, dat ik het seizoen heb laten aanvangen met een ekspositie Lismonde-Picasso, en waarvan het sukses de andere eksposanten ten goede komt, schrijft iemand in ‘De Spectator’ (niet ondertekend) dat Gb er beter zou aan doen jonge kunstenaars een kans te geven! Toen in ‘Vlaanderen’ een berichtje stond over de mogelijkheid gratis te eksposeren in de Art Gallery, kreeg ik één reaktie. Toen ik, zowel in ‘Vlaanderen’ als in het mededelingenblad van het Ministerie voor Middenstand een oproep deed aan keramisten en ambachtsbeoefenaars me in te lichten over eksposities, prijzen, enz. met betrekking tot mijn rubriek in het Nederlandse tijdschrift ‘Scheppend Ambacht’, ontving ik drie antwoorden, waarvan twee uit Wallonië.

En maar klagen...

Guy van Hoof, Antwerpen

Parallellen 20/50 (2)

Zopas heb ik aflevering nr. 120 van het tijdschrift VLAANDEREN doorgelezen, gewijd aan enkele verdienstelijke Vlaamse kunstenaars. Te dezer gelegenheid moge ik U, alsmede de andere samenstellers, feliciteren met dit uiterst verzorgde tijdschrift dat ik overigens regelmatig te Londen ontvang.

Zonder enige afbreuk te willen doen aan de grote inspanningen die U zich reeds getroost vind ik het in onderhavig geval nochtans spijtig dat deze handige, rijk geïllustreerde uitgave, geen enkele Engelse tekst bevat. Ware het mogelijk geweest bijvoorbeeld alleen maar de biografieën te vertalen, dan zou deze brochure zekerlijk van groot nut geweest zijn als informatiedokument in het buitenland. Misschien mag ik hopen dat dit bij het volgend nummer over de Vlaamse grafiek wel het geval zal zijn?

Met genegen en hoogachtende groeten,

G. Van der Espt, Kulturele Raad, Belgische Ambassade, Londen

Zo kan het ook wel eens een keer

Wanneer wij een recensie over plastische kunstenaars lezen of in een gezwollen taal als literaire oprisping horen aflezen ter gelegenheid van de opening van een bepaalde tentoonstelling, dan beseffen wij doorgaans niet eens hoe lachwekkend, kwasi-ernstig dit allemaal is. Om de humor in deze ernst even te laten aanvoelen weze onderhavige openingsinleiding illustratie van ‘hoe het ook wel eens een keer kan.’

Crippa is het prototype van de man die, terwijl hij in zijn jonge jaren stukken aangespoelde boomschors het strand opsleepte, door een kreeft moet gebeten zijn.

Want er moet voorop worden gesteld dat het gehele oeuvre wordt beheerst door een tandenkompleks, zowel in de ‘fer forcés’ als in het andere, wat dit ‘andere’ dan ook wezen mag. Men heeft het dan ook niet nodig geacht de werken van een bordje te voorzien waarop gewoonlijk staat ‘niet aanraken’.

Hier voelt men direkt: deze man heeft iets tussen de tanden. En het gevaar kennende was hij zo vriendelijk met een stukje krijt de gevaarlijkste plaatsen van zijn werk met een lijntje te omschrijven, tenminste daar waar de tanden iets té happig bleken. Men weet tenslotte nooit hoe onvoorzichtig een kind kan zijn, want mij is de anekdote verteld dat, nadat de openingsplechtigheid voorbij was en de verblufte menigte was afgeëbd, een stuk gestreepte broek is achtergebleven.

Er is in dit oeuvre een duidelijke tweestrijd waar te nemen, die met onverminderde felheid voortwoedt en die reeds van zeer vroege tijden moet dateren, nl. de specialisatiekeuze die de jonge artist heeft heen en weer geslingerd: timmerman of loodgieter.

Een klein trekje uit zijn jeugd heeft hij echter zuiver boven alles weten te bewaren: men kan hem, volgens het zeggen van kenners, geen groter vreugde bereiden dan hem een paar glazen ogen van een oude teddy-beer te schenken, waarmee hij ons op zijn tijd eens bang zal trachten te maken, dit alleen maar voor de grap natuurlijk.

Maar om terug te komen op de innerlijke bewogenheid van deze werken, kan bij hem een hartsgrondige hekel worden vastgesteld tegen de zoeterige landschapjes met de leuke boerenhoevetjes in de herfstige dreven.

Het klinkt misschien paradoxaal dat dit werk desalniettemin en niettegenstaande de geur van het land en van rotte staldeuren ademt. Zijn hangende werken zijn om zo te zeggen ingelijste stukken koestal, terwijl men de staande koe in haar evolutie van af het vroegste begin laat zien. De partijen die in de loop der tijden enigszins zijn gewijzigd, zijn kunstig aangegeven door kleurkrijtjes, zoals bv. stier nr. 28 op twee poten.

De man is een vorser van ongekende allure. De deskundigen zijn nog altijd slaags over het feit of, bij het scheppen van het grootse schilderij, nr. 39, de meester nu de papfles boven het doek of het doek onder de papfles heen en weer heeft bewogen. Hier gaan genialiteit en zuivelhandel hand in hand. Het verwerkte hout dat, laat het ons bekennen, verschroeid parket blijkt te zijn, heeft, uit de aard der zaak, veel architekten en aannemers aangelokt nadat bekend is geworden dat een speciale soort vraatzuchtige houtkever werd gevangen, en dat daarvan vergrotingen in metaal werden tentoongesteld.

Nr. 20 is m.i. tamelijk onduidelijk voor de leek, gaat het hier om een vliegende kreeft of een lopende vleermuis? Geenszins, het gaat hier om een verorberde zoetwaterkrab. Daarom vind ik de betiteling ‘verorberde kreeft’ misplaatst.

Nr. 28 ‘man uit biechtstoel hangend’, laat insgelijks zijn tanden zien. Men is het er hier ook nog niet over eens of dit nu de biechteling of de pastoor voorstelt.

Nr. 8 is beslist modern van opvatting. Zonder zelfs naar de titel te kijken is de bedoeling hier zeer zuiver en laat ik het noemen ‘autovering in overdwarse richting’. Dat hier de veren in welgeteld 34 deeltjes zijn moeten gezaagd worden, vormt geen bezwaar.

Nr. 17 onder de titel ‘airforce 1940’ is een sterk staaltje van evenwicht. Men kan hier evenwel, als in het gehele verzamelde werk, konstateren dat het is geïnspireerd op de figuur van Ikarus met de gesmolten vleugels. (Men hoort om zo te zeggen het klapwieken door de zaal, vandaar dat de bewaker, die niet meer van de jongste is, zich warm heeft ingeduffeld en alleen op windstille ogenblikken zijn hoed durft af te zetten.)

Nog een reden die ons verdere zekerheid verschaft is dat vrijwel

geen enkele kompositie meer dan twee poten laat zien. Er is zelfs een schema bij op grote schaal; achter in de zaal, waarop de noodlottige en vruchteloze scharrelingen en buitelingen van Icarus zijn afgebeeld, alles natuurlijk in de nieuwontdekte papfles-metode. En toch, midden al deze ‘schors in ijzer’, ‘tanden in ijzer’, ‘schors in tanden’, ‘tanden in parket’, ‘stieren in schors’, en vice versa, is er één lichtpunt, nl. dat de meester tijd heeft gevonden om enkele werken, getiteld ‘poëzie van het asfalt’ te scheppen. Dit biedt nieuwe perspektieven voor onze wegdekarbeiders. Met een beetje leiding en de toestemming van de ploegbazen is hier veel te bereiken, hetgeen van een enorme opvoedende en smaakontplooiende waarde zou kunnen zijn, voor dit, tot hiertoe, slechts bierproevende, tenachtergebleven gedeelte van ons volk.