Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 20

Biblioteek

Nieuw
Pasverschenen werk van leden

In onze hedendaagse Vlaamse literatuur is Armand Boni zowat de pijler, waarop de historische roman rust. Van zijn hand wachten hier op voorstelling andermaal twee nieuwe werken en een herdruk:

Armand Boni: De ‘Onvoltooide’ van Gent, 14 × 22 cm., 232 pag., geb., DAP Reinaert Uitgaven, Brussel, 1970.

Na ‘De reus van Ter Doest’ en ‘Zannekin’ wordt met ‘De “Onvoltooide” van Gent’ de Vlaanderentrilogie van Boni beëindigd. De ‘Onvoltooide’ handelt over Jacob van Artevelde, de legendarische held van Gent, die de hongerlijdende wevers wol bezorgde uit Engeland en die nadien laf werd vermoord door Geraard Denijs - dit zijn altans de gegevens die wij uit de schoolse geschiedenislessen hebben onthouden. Maar Boni brengt de Vlaamse leider tot leven: een bruisend, onstuimig en woelig leven, doch altijd gedragen door echtheid, eerlijkheid, de wil om goed te doen, om ook voor de kleine man een menswaardig bestaan te verwezenlijken. Naast Jacob de trotse, sluwe en heerszuchtige Kateline, zijn vrouw - Simon de Mirabello, regent van Vlaanderen, Florentijnse vos, gewassen in alle watertjes - en een menigte van andere personen: vechters, vrouwen, lankmoedigen, verpolitiekte geestelijken, de profeet broeder Lam - het dekor van het Vlaanderen en de Vlaamse steden uit de veertiende eeuw. Een machtig fresko, met in het centrum van Artevelde, aangegrepen door het leiderschap, dat ‘onvoltooid’ moet blijven, uiteindelijk verworpen door het blinde volk.

Ook de struktuur van de roman is opmerkelijk. Een ‘Andante’ als inleiding, Eerste, Tweede en Derde Melodie, een ‘Finale’ als sluitstuk. Geen Vierde Melodie, net als een onvoltooide symfonie.

Een prachtig boek, waarvoor wij de auteur voor de zoveelste keer moeten danken.

Armand Boni: Een Provo, genaamd François Villon, 12,5 × 20 cm., 272 pag., gen., Uitg. Brito, Antwerpen/Amsterdam, 1970, 210 fr.

Het is, bij ons weten, de eerste keer dat Boni een historische roman wijdt aan een niet-Vlaamse figuur. En hij heeft het zich drommels niet makkelijk gemaakt: Villon was in de eerste plaats een dichter - en dan nog de eerste de beste niet! - en ten tweede is over zijn leven in feite niet zoveel bekend. De auteur heeft a.h.w. met enkele fragmenten een heel fresko moeten herschilderen. De kleuren en vormen ervoor haalde hij uit zijn enorme historische eruditie én in dit werk ook uit de prachtige verzen van Villon, die hij trouwens tussen de teksten - waar hij het gepast en zinvol achtte - inlaste, samen met een, naar mijn mening, zeer behoorlijke Nederlandse herdichting van Robin Hannelore.

Filologen kunnen aan het vitten gaan over plaats en moment waar de gedichten hadden moeten komen - het heeft m.i. geen belang. Van belang is, dat Villon, de begenadigde kunstenaar, de verschoppeling, de banneling, de vijftiende-eeuwse kontestant, levend uit de bladzijden kwam - en dat heeft Boni kunnen waar maken.

Armand Boni: De Paap van Stabroek, 13 × 19 cm., 239 pag., geb., DAP Reinaert Uitgaven (Reinaert Romanreeks nr. 212), 3e druk, 1971, 99 fr.

Deze driemaal bekroonde roman beleeft tans zijn derde druk. En het bezorgt ons vreugde dat dit heerlijke werk een dergelijk sukses kent. De Paap van Stabroek, pastoor Collier, valt niet zo licht te vergeten voor wie het boek gelezen heeft: de man die figuurlijk en

[p. 198]

letterlijk de kerk in het midden wilde houden tijdens de woelige gebeurtenissen, veroorzaakt door de godsdiensttwisten uit de zestiende eeuw. Een aangrijpend verhaal over mensen en toestanden uit vier eeuwen terug - maar die ons bestendig doen denken aan mensen en toestanden van nù.

Nog enkele romans, die onlangs verschenen en het lezen méér dan waard zijn:

Paul Brondeel: Ik blanke kaffer, 13 × 21 cm., 157 pag., koëditie van Davidsfonds, Leuven en Standaard Uitg., Antwerpen/Utrecht, 1970, DF-editie: 70 fr. gen., 95 fr. geb., Standaard ed.: 125 fr.

Dit is de vierde roman van Brondeel en, dat kan ik meteen zeggen: beslist een van zijn beste. Hoofdpersoon is Adriaan Cafmayer, koloniaal, doodwroeter, melankolieker, altijd en overal eenzaam, verteerd door verlangen naar genegenheid, liefde, geborgenheid. In het land Kongo, door sommigen opgehemeld als een paradijs voor blanken (vóór de onafhankelijkheid tenminste) wil Adriaan ontsnappen aan de sleur en de armoe in België, maar de sleur is er evengroot, het klimaat afmattend, het leven kromt er zich in een cirkel van angst en onzekerheid, van onwil en willekeur vanwege de superieuren. Hij vereenzaamt meer en meer, verliest zelfs zijn vrouw - zij gaat er met een ander vandoor - en als hij eindelijk terug in het moederland arriveert, is alles voor hem verloren.

Praktisch al het werk van Brondeel drijft in pessimisme, misschien schrijft hij het nog ooit eens van zich af - en wie weet wat er dàn al niet uit zijn pen vloeit, want hij beschikt over een meer dan gewone begaafdheid - en intussen getuigt ‘Ik blanke kaffer’ voor zijn talent.

Herman Vos: Het ultieme salvo, 13,5 × 22 cm., 144 pag., 2e druk, Heideland, Hasselt, geb., 1970, 175 fr.

Dit werk werd in 1964 bekroond in de romanprijsvraag ‘Heideland voor Noord en Zuid’, verscheen in dat jaar en nu is een herdruk nodig geweest. Ik heb Vos steeds bewonderd om zijn rasechte vertelkunst, direkt, zonder veel tierlantijntjes, in een mannelijke, viriele stijl, die geen modeverschijnsel vandoen heeft. Ook in dit werk komen die gaven tot uiting: het boek verhaalt de lotgevallen van een handvol Volkssturmers, die ergens naar een front trekken dat zij nooit bereiken - een regime dat mensen in het gelid jaagt, die de tijd van de gelederen allang voorbij zijn: de eeuwige zinloze oorlog, het mensonwaardige bedrijf bij uitstek.

J.L. De Belder: Zoete, lieve, soeverreine, 11 × 18 cm., 134 pag., Heideland, Hasselt (Vlaamse Pockets nr. 245), gen., 1970, 40 fr.

De bekende dichter en poëzievertaler J.L. De Belder neemt ons in deze mooie pocket mee doorheen de Zuidnederlandse dichtkunst van de middeleeuwen tot op heden en verzamelt op die tocht de volgens hem mooiste liefdesgedichten. Er zijn gedichten van een 75-tal dichters en van verscheidene werden meerdere werkjes opgenomen. Een heerlijke tuin van Eros is het geworden, waarin het uitstekend wandelen is.

Ook enkele nieuwe jeugdboeken verdienen hier vermeld te worden: Gerda van Cleemput: Applaus voor Annuska, 18 × 23 cm., 101 pag. Uitg. Van In, Lier, 1970, geb., 85 fr.

Het zoveelste jeugdboek van Gerda van Cleemput, maar ook van dit werk kan gezegd worden, dat het met zorg, talent en liefde werd geschreven. Annuska is een Hongaars danseresje, een tiener zoals er vele zijn. Het dekor is Hongarije, waar de auteur blijkbaar op reis is geweest en haar ogen goed de kost heeft gegeven; landschap en volk hebben haar hart gestolen. Prima boek voor wie dochterlief wil belonen!

Begin 1970 werd door Heist-aan-Zee een prijs uitgeschreven voor het beste jeugdboek. De jury heeft de prijs broederlijk verdeeld tussen twee van onze beste jeugdschrijvers, nl. René Streulens en René Swartenbroeckx. Enkele maanden terug verschenen de bekroonde werken in een koëditie van de Uitg. De Standaard en het Davidsfonds. (geb., DF-editie: 60 fr., Standaard-ed.: 85 fr.)

Struelens boek heet Vlucht langs de Anapoer, 90 pag., geïll. Het verhaalt de lotgevallen van een jongen, die uit de tuchtschool is ontsnapt. Hij doolt langs de Anapoer rond en ontmoet een meisje, waar hij zich eerst van af wil maken, maar nadien groeit tussen beiden een heerlijke vriendschap. Uitstekend verhaal, dat én door jongens én door meisjes zal genoten worden.

Swartenbroeckx schreef: Ali, de guerrillero, 123 pag., geïll.

Een zeer aktueel verhaal over de vriendschap tussen een Joodse en een Arabische jongen, in déze tijd welteverstaan, tijdens dewelke Joden en Arabieren met getrokken messen tegenover elkaar staan. De auteur schijnt zeer vertrouwd met de toestand in het Midden-Oosten en wendt deze kennis uitstekend aan bij de opbouw van zijn goeddoend en tevens knap geschreven boek. Aanbevolen tienerlektuur!

Leopold Vermeiren: De Rode Ridder - De zwarte spin, 13,5 × 21,5 cm., 123 pag., geïll., Standaard Uitg., Antwerpen/Utrecht, 1970, geb. 85 fr.

De Rode Ridder is bij onze jeugd nog steeds zeer geliefd. Leopold Vermeiren schijnt wel onuitputtelijk, want dit is zijn tweeëndertigste Rode-Ridderboek. Spannend en meeslepend natuurlijk, zoals steeds. Uw jongens van 11 à 15 jaar zullen erom vechten.

Mogen wij tenslotte nog even de aandacht vestigen op 't Manneke uit de Mane, 1971, Volksalmanak voor Vlaanderen, 9 × 13 cm., 172 pag., gebroch., 25 fr. (p.r.k. 1302.16 't Manneke uit de Mane, VZW., Ieper).

Een volksalmanak die het nog steeds doet en die de liefhebbers beslist vrolijke ontspanning zal bezorgen.

j.v.r.

Irina van Goeree: Een antwoord gillen, uitg. Davidsfonds, Leuven, in koëditie met Standaard Uitgeverij, Antwerpen, prijs voor DF-leden: 90 fr. geb.; 65 fr. gen.

Wanneer Irina Van Goeree haar recente werk ‘Een antwoord gillen’ aanvangt met herinneringen aan een overledene, en er de roman ook mee uitgeleide doet, kan men dit bezwaarlijk toeval heten.

De ordinaire dood van oom Gerard en de zelfmoord van Eva, echtgenote van een knap ingenieur en ikfiguur uit het boek, reiken elkaar over een kleurloze wereld heen, opvallend de hand, en overkoepelen aldus het desolate landschap, braakliggend terrein voor de sterk kompositorische aanleg van hun schepper. De kontrasterende typering van oom Gerard die, zoals Eva zegt, uit liefde gestorven is, en die van het hoofdpersonage zelf, dat van genegenheid volkomen verstoken blijft, schaadt overigens geenszins de harmonie van het werk. In zekere zin werken juist deze twee antipoden de spanning op, die door Van Goeree zo voortreffelijk werd aangewend om de roman inhoudelijk gestalte te geven.

Al liggen de wortels van het ganse gebeuren ongetwijfeld veel dieper in het verleden, toch breekt voor Eva met het afsterven van oom Gerard de eerste reële schakel in de korte ketting die haar nog aan het leven bindt. Afgesneden van diens warme genegenheid, verbijstert haar de verstarring tot echtelijke beleefdheid in de relatie met haar man Peter.

Een surrogaat-verhouding met Marc, een journalist, komt op geen

[p. 199]

enkel ogenblik echt van de grond. In menig opzicht totaal ontwapend, kan Eva de onvermijdelijke konfrontatie met haar vriendin Hella en, wat later in de roman, met haar echtgenoot hoegenaamd niet aan. Ondanks haar twee kinderen weet ze zich veroordeeld tot een soort eksistentiële eenzaamheid. Lag de katastrofe met oom Gerard op het louter affektieve vlak, dan krijgt de gemiste aansluiting met Hella en Peter toch nog een supplementaire dimensie, die uiteindelijk ook de ultieme schakels breken zal, en haar laat afglijden naar een onafwendbaar geworden zelfvernietiging. Het is opvallend hoe de ganse denkwereld van Eva voortdurend, ook later nog, dooraderd wordt door losse jeugdfragmenten, die alle thuishoren in het patroon van het inferioriteitsgevoel, waarmee haar jeugd door een patriarchale omgeving werd belast. De plastische infiltratie van deze momentopnamen lijkt ons trouwens Irina Van Goerees grote verdienste in dit werk.

Eva's panische angst voor de hond Jock, het in de modder ploeterende kind, de plastiekobsessie, het onuitgesproken schuldgevoel verbonden aan een lang voorbij drama, onophoudelijk brokkelen ze haar manifestatieverlangen af, zodat het uiteindelijk wel verstikken moet in de adembenemende onverschilligheid van een ongevoelige omgeving.

Het hoeft geen betoog dat al deze ervaringen een vruchtbare voedselbodem vormen voor een afgunst, die na korte tijd reeds wanstaltige proporties aanneemt. Wanneer deze Eva bovendien de waanidee opdringt, dat wellicht aan een ander toegemeten wordt, wat zijzelf niet krijgen kan, treedt de persoonlijke aftakeling van het hoofdpersonage in een kritiek stadium. Het antwoord van Eva op een gezichtsloze maatschappij ligt in haar zelfmoord. Uit de onthutsende slotepisode van ‘Een antwoord gillen’ blijkt dat Peter en Hella dat antwoord allicht gehoord hebben, maar het jammer genoeg niet verstonden. Hoe kan het ook anders, zij en Eva spraken een andere taal.

Door de merkwaardig scherpe uittekening van haar hoofdpersonage, heeft Irina Van Goeree Eva's denk- en leefwereld, gehanteerd als een fijnbesnaard instrument, waarop zij de elegie van een menselijke ziel vertolkt; een lied van heimwee voor een drenkeling, wiens kapotgeslagen sloep, even buiten de haven, onverbiddelijk zeeinwaarts drijft.

Luc Daems