West-Vlaanderen. Jaargang 14

[p. 389]

Marginaliën

Een kunstwerk is die bijzondere vorm van menselijk mededelen, die door de kunstenaar met andere middelen niet zó persoonlijk - naar eigen aard - kon uitgedrukt worden.

Stijl is aldus organisch gegroeide bijzondere vorm van menselijke communicatie.

Vergeleken bij een gedicht is het plastisch kunstwerk een gecomprimeerde visuele overdracht.

Die overdracht kan de weergave zijn van een zintuiglijk waargenomen rechtstreeks visuele beleving. Zij kan ook gegroeid zijn uit een niet rechtstreeks visuele beleving. Dan kan het plastisch kunstwerk zich zelf tot onderwerp hebben.

De verscheidene stijlbegrippen, die de uitkomst zijn van verscheidene uitdrukkingswijzen, leggen getuigenis af van een persoonlijke reactie op het veranderd levensgevoel, waardoor een andere visie op het leven werd geschapen.

Het uitzicht van de plastische kunstwerken verandert aldus voortdurend, omdat voortdurend het inzicht verandert.

Ook post-factum, nà het ontstaan van het kunstwerk, verandert het uitzicht, omdat het naderhand met een ander inzicht wordt bekeken.

Om de persoonlijke communicatie zuiver te kunnen opvangen, weze het de betrachting van de toeschouwer telkens zijn ziensgewoonte af te stemmen op de zienswijze van de kunstenaar.

Er bestaat geen algemeen geldende maatstaf die bijv. toereikend is én voor impressionistisch én voor expressionistisch werk, omdat, ook wanneer dezelfde compositiewetten de kunstenaar hebben geleid, de motivering uit een andere levensvisie is geboren.

Het is de vertrouwdheid met de plastische taal die het aanvoelend begrijpen van een kunstwerk zowel uit vroeger als van eigen tijd determineert.

In de zachte of scherpe, heldere of sombere plastische tekens kan het instinctief of bewust uitzingen van vreugde herkend, om te ontspannen, of het instinctief of bewust doorgeven van angst of révoltesignalen om spanningen op te roepen.

Niet alleen het voorgestelde onderwerp, maar vooral de voorstellingswijze werpt, doorheen het onderwerp, licht op de levensvisie - de zienswijze van de kunstenaar - en het is de voorstellingswijze die de zeggingskracht van het kunstwerk waarborgt.

Daarom is de eerste vraag tegenover het kunstwerk niet zozeer: Wat zie ik, maar hoe is de voorstellingswijze.

Dit stellen van het hoe voor het wat is niet het verheffen van het hoe boven het wat, maar het erkennen dat de garantie voor de hoedanigheid van het kunstwerk ligt in de formele hoedanigheid van de voorstellingswijze.

Deze toont het spoor van de bewogenheid en levert het bewijs of het door de kunstenaar behandelde onderwerp voor hem niet louter een thema is geweest, dan wel een motief, d.i. een oorzaak van bewogenheid.

[p. 390]

Het stilleven wordt vergeleken omdat het stilleven als zodanig niet kan gewaardeerd worden om de verhevenheid van het onderwerp, maar alleen om de formele hoedanigheid van de voorstellingswijze.

Chardin (1699-1779). De dingen zijn naar vorm-verhouding-kleur traditioneel illusionistisch weergegeven. Het vlak waarop geschilderd werd suggereert diepte. - De motivering is geweest, de bekoorlijkheid van de subtiele overdracht der lokale kleuren van eenvoudige dingen, die dusdanig ordentelijk gerangschikt zijn, neven en achter de rode appel dat deze zowel vormelijk als coloristisch de inleider en inluider is voor een schouwspel van poëtisch realisme.

Matisse (1869-1954). De dingen zijn niet zo weergegeven dat het geschilderde oppervlak ruimtelijk diepte moet suggereren. De motivering is ook niet geweest de ervaring van het poëtisch spel van de subtiele overdracht der kleuren, maar wel het onbelemmerd kunnen uitzingen over het gehele vlak van een kleurenlied, door middel van drie complementaire duo's: geel-paars, blauw-oranje, rood-groen. - Deze zijn geplukt uit de voorgestelde dingen die te zamen zonder symbolische belasting een boodschap doorgeven van kleurig optimisme.

Juan Gris (1887-1927). Met kenmerkende fragmenten en lijn-aanduidingen van dingen die van uit verscheidene oogpunten werden waargenomen, is op de geometrische basis een anti-illusionistische hergroepering opgebouwd. - De nadruk ligt op de lijnvoering. Lijnen bepalen ingetoomde kleurpartijen die reliëfaanduidende vlakken worden. - De motivering is het verlangen om met contouren en segmenten, die herinneren aan de waargenomen dingen, een concreet nieuw beeld te scheppen, dat zijn eigen leven kan leiden binnen een eigensoortige ruimte die niet meer bepaald wordt door de sinds de Renaissance geldende perspectiefwetten.

Soutine (1894-1943). De dingen, alhoewel herkenbaar, zijn niet illusionistisch weergegeven. De maatstaf is niet meer de overeenstemming met de zintuigelijk waarneembare wereld, maar de uitdrukkingskracht van het beeld, dat om die reden de deformatie van het natuurbeeld aandurft. De motivering is, doorheen de voorgestelde dingen - de twee dreigende vorken, de starre ogen der haringen op het bord-bed en de kom bovenaan die verschijnt als een doodshoofd - expressie te kunnen geven aan ‘doodsangst’.

[p. 391]

Breugel (1525/30-1569). Het streven naar overeenstemming van zintuigelijke waarneming en kennis enerzijds, met de plastische voorstelling van deze waarneming en kennis anderzijds, met als gevolg: de begrenzing van het voorgestelde tot een welbepaalde ruimte, waartoe de voorgestelde dingen willekeurig behoren; hetgeen logischer wijze geleid heeft tot het zoeken naar gebruik van lijn en kleur als perspektief en licht-schaduweffekt. D. i. eigen aan de W.-Europesche kunst tot in de XIX^e eeuw.

Yuan Kiang (Chin. XVII^e.) Het streven naar overeenstemming van poëtische ontroering en contemplatieve beschouwing enerzijds, met de plastische voorstelling van deze ontroering en beschouwing anderzijds; met als gevolg: het transcenderen van het voorgestelde tot het begrip van DE-onbegrensde-ruimte, waartoe de voorgestelde dingen wezenlijk behoren; hetgeen logischer wijze geleid heeft tot het zoeken naar herleiden van lijn en kleur tot zijn dynamische en poëtische waarde in verband met het beschouwde objekt (begrip) - d.i. eigen aan de Aziatische kunst.

Van Gogh (1853-1890). Het streven naar overeenstemming van innerlijke spanningen en persoonlijke visie enerzijds, met de plastische voorstelling van deze spanningen en visie anderzijds; met als gevolg: het herleiden van het voorgestelde tot een nieuwe ruimte, waartoe de voorgestelde dingen louter plastisch behoren, hetgeen logischer wijze geleid heeft tot het zoeken naar toepassing van lijn en kleur als structurele en organische onderdelen van het beschilderd vlak. D. i. eigen aan de hedendaagse kunst.