West-Vlaanderen. Jaargang 12

ontmoetingen
Eigen kunstbezit van de Provincie West-Vlaanderen

Zaterdag 6 oktober werd in het Provinciaal gebouw te Brugge de tentoonstelling ‘Eigen kunstbezit’ geopend door Ridder P. van Outryve d'Ydewalle, Gouverneur der provincie. Men kende reeds het vroeger ensemble van de provinciale kunstschatten; thans werd voor de eerste maal de verzameling getoond zoals zij er op dit ogenblik uitziet, nadat ze aanzienlijk verrijkt werd door aankopen uit de nalatenschap Gustave Van Geluwe. Tevens werd een prachtig wetenschappelijk verantwoorde cataloog opgemaakt door dhr. Gaby Gyaelen, Dr. Devliegher en Dra Sepulcre, met een lay-out van J. Zutterman. Wij brengen hier hulde aan onze voorzitter Best. Afgevaardigde Jozef Storme, aan wiens initiatief en doorzettingsvermogen het tot standkomen van deze verzameling grotelijks te danken is; dank zij hem beschikt onze provincie thans over een onvergelijkelijk geheel, waarvan de weerga in geen enkel museum te vinden is. Wat volgt is de inleiding, waarmede ons redactielid G. Gyselen, Hoofd van de Dienst voor Culturele Aangelegenheden van West-Vlaanderen, de nieuwe aanwinsten toelichtte.

Het oudste schilderij in de verzameling is ‘Het kind in de wieg’ van Jan Brusselmans, met het jaartal 1911. Het is een klein doek, zelden tentoongesteld, een voorlopertje in brede verftoetsen waarin men gemakkelijker de jonge tijdgenoot van het fauvisme herkent dan de latere classicus van het Vlaams Expressionisme. Moeizaam heeft Brusselmans daarheen zijn weg gevonden en is hij, zoals André De Ridder het noemt, ‘gedegen tot de sterke ruige personaliteit’ die wij aantreffen in onze andere vijf werken alle ontstaan tussen 1934 en 1938. Wij bevinden ons voor een ‘rustig overlegde, wijs geordende, zonder veel hartstocht geconcipieerde en uitgevoerde, daarom spijt de degelijkheid van de compositie, de concrete stevigheid van de vorm en de beeldende kracht van de verf, soms ietwat schraal en koel aandoende kunst’ die zich tot een volkomen eigenaardig aspect van de expressionistische beweging heeft ontwikkeld. Van de bedachtzame aarzelingen van de schilder getuigt af en toe een ogenschijnlijk dubbelganger zoals ‘De tuinen’, uit 1934, het jaar daarop hernomen met varianten waar men gemakkelijk over heen kijkt en waarmede Brusselmans, in dit geval, meer zijn koloriet dan zijn compositie heeft willen herzien.

Brusselmans heeft zich gebonden geacht aan de wetmatigheid van het beeldend vermogen in de geest van Cézanne. Dat constructivisme maakt hem meer verwant aan Gust De Smet dan aan Constant Permeke. Wanneer hij zich zoveel moeite geeft om de enorme krachten die in de natuur schuilen, plastisch aan banden te leggen, betoont hij zich wel degelijk de geestesgenoot van de Latemmers. Hij herinnert er ons nochtans ook aan dat wij het Vlaams Expressionisme niet tot de Latemse groep mogen beperken.

De biografen van Gust De Smet hechten veel belang aan zijn terugkeer naar Deurle, omstreeks 1927. Zijn nieuw werk sluit dan weer prachtig aan bij het oudere, uit zijn Hollandse tijd. Het is rijper en inniger geworden, en het betaamt wat de schilder in 1923 in een Duitse publikatie liet afdrukken: dat hij het innerlijk leven wilde vertolken met de grootst mogelijke eenvoud, expressief door de vorm en door de kleur.

Van de zes schilderijen uit onze verzameling behoort een, het groot ‘Vissersdorp’ uit 1920, tot die Hollandse periode. De andere vijf zijn ontstaan tussen 1931 en 1941, en men kan er inderdaad de bezonkenheid van de kunstenaar uit aflezen, uit zijn tere tonaliteiten en uit het stille evenwicht van elk figuurtje.

De kontrasten tussen de persoonlijkheid van Gust De Smet en deze van Constant Permeke staan vandaag ook hier in 't licht. De ‘reus van Jabbeke’ spreekt met luide stem uit het ‘Boerengezin met kat’, geschilderd in 1928, zes jaren na het monumentaal ‘Over Permeke’ waarmede wij het voortaan zo gemakkelijk zullen kunnen confronteren, en van hetzelfde jaar als ‘De Woonwagen’, het vereerd bezit van de Erven Van Geluwe.

Met dit en de andere werken hier en in ons provinciaal museum heeft Permeke eindelijk iedereen verplicht te onderschrijven wat hij zelf neerschreef in een brief aan zijn zoon Paul: ‘We werken en het werk omvat en declareert of getuigt van ons zijn’. En dan in hoofdletters: ‘To be or not to be’. Er zijn in de laatste eeuw drie gevaarlijke problemen in de schilderkunst, verschijnselen liever, geweest - Cézanne, Van Gogh en je vader - die hebben er hun eigen zienswijze op (na) gehouden en hebben heel den boel op zijn poten recht gezet en gever-rechtvaardigd. Veel, oneindig veel is er over gekletst en geschreven geweest,

[p. 355]

geweldige tegenstanders ontketend. Niets heeft gehinderd zijn werk te voltrekken. De tijd was met hem en hij was van zijn tijd. Een eerlijk standpunt dat eeuwig klopt!’

Uit de zelfzekere taal van Permeke resoneert een waarschuwing tegen een overdreven systematisering van de kunstverschijnselen; tegen wat Frits Van den Berghe smalend noemde: de kosteloze uitleg van het spektakel; tegen de neiging voor alles altijd een gewichtige uitleg te willen vinden en het mirakel zelf van de menselijke creativiteit, gelijk het zich heeft afgespeeld in de artiest, over het hoofd te zien. Hun werken zijn tekenen die tot ons komen en die wij, ieder naar zijn eigen levensschaal, moeten zien te benaderen en in ons op te nemen. Als zij dat niet waard zijn, zullen zij allicht vanzelf afsterven en geen gewichtig-doenerij of financiële goocheltoeren kunnen ze tegen dat fatum beschermen.

Zo onbevangen te staan tegenover schilderijen is misschien nog meer nodig met kunstenaars als Tytgat en Van den Berghe. ‘Over Tytgat schrijven is vlinders vangen’ zegt Langui ergens, ‘Negen kansen op tien dat men er naast slaat en als men ze plomp verloren treft, zijn het geen vlinders meer’. Hoe dan de wijdingsvolle atmosfeer van zijn ‘Vaarwel van Antoon aan Zenobie’, toch even met de lichte glimlach der voornamen overtrokken, willen thuis wijzen naast de amechtige ‘Spreekkamer’, acht jaar later geschilderd, in 1932, of met de goedbevolkte ‘Verovering van Troje’, uit 1950, een losse compositie uit het post-expressionisme, gekruid met malle humor en met een palet vol impressionistische herinneringen. Mag ik toch nog attent maken op de jaartallen die met enig voorbehoud prijken naast de vier werken van Frits Van den Berghe, zodat zij gesitueerd zijn in de belangrijke periode van de overgang van het expressionisme naar het onorthodoks surrealisme van de Gentse meester. Hij verlaat dan ‘voorgoed de begane wegen, 's levens natuurlijk schouwspel, om in een andere wereld, zuiver van fictie en droom, binnen te dringen’ met al de picturale kwaliteiten en de vreemde schepselen der verbeelding welke die latere periode hebben bevolkt.

Het tijdvak van het Vlaams Expressionisme is thans voorgoed afgesloten. Van Servaes bezit de Provincie slechts één tekening, uit 1936, zodat wij in het ensemble slechts een glimp van zijn persoonlijkheid te zien krijgen.

Daarna wordt de bonte waaier ontplooid van de hedendaagse stromingen en van de opeenvolging der generaties, vertegenwoordigd door bij de veertig artiesten, meestal schilders, met een of meer werken, ieder getekend door eigen problematiek, schatplichtig aan voorgangers, soms invloedrijk op de jongeren.

Van de omstandigheden waarin het merendeel van die werken het bezit zijn geworden van de Provincie, heeft Dr. Walter Van Beselaere verleden jaar, bij de eerste voorstelling van de collectie een indringend beeld gegeven. Zijn tekst kunt U vinden in de eerste cataloog die alsdan werd gepubliceerd.

Dank zij de aanwinsten uit de Verzameling Van Geluwe hebben wij de afdeling hedendaagse Belgische kunst op wezenlijke punten kunnen aanvullen zodat zij gewonnen heeft aan overzichtelijkheid. De portretstudie van de verzamelaar door Baron Opsomer, een tweede Saverijs naast de diepblauwe die er reeds was, een Paul Maas en een Ramah onder de ouderen, - en een tiental schilderijen uit de Jeune Peinture-groep, hebben de bloemlezing nog meer inhoud, het panorama meer reliëf geschonken.

Wij weten allen dat de tijd en de ontwikkeling van de kunstsmaak vooral in die tweede afdeling nog een schifting hebben door te voeren. De Provincie kent het risico dat verbonden is aan het aanleggen van een verzameling van levende kunst; zij verkiest het boven de onverschilligheid en het onbegrip. Leemten die zich vandaag aftekenen zullen bovendien op tijd en stond moeten aangevuld worden. Bij het vervullen van deze taak zullen de glans van het Vlaams Expressionisme en de hoofdlijnen van de hedendaagse stromingen een leidraad blijven. Deze immer levende uitingen van wat Paul Valery genoemd heeft ‘de nobelste der hartstochten’ zullen onze bevolking helpen het geheim te benaderen dat ook hun beeldend werk aan het spreken brengt.

Gaby Gyselen