West-Vlaanderen. Jaargang 12

[p. 39]

O sole mio

Een Amerikaan in Italië

Wat mij bij de Italiaan altijd treft, is de Amerikaan.

Niets is gemakkelijker uit een dichte menigte te halen, als een Amerikaan in burger, zeiden mijn reisgezellen in de zonneglanzende laars. En wij begonnen ons te vermaken met het opsporen van alle Sammies op elke via, iedere piazza die wij met lichtzinnige voet betraden.

Wij hadden er geen moete mee. Men vindt geen land ter wereld waar zoveel Amerikanen rondsnorren, als in Italië. Net zoals men geen enkel land kan ontdekken waar zoveel Italianen bij mekaar wonen als in Amerika. Kristoffel Colombus, in zijn tijd, was ook een Italiaan. En sinds de dag dat hij arriveerde op het strand, ‘als een wereld zo groot’, hebben zovele volksgenoten hem opgevolgd, dat er thans anderhalf miljoen Italianen in de U.S.A. wonen. Zij vormen er de grootste vreemde kolonie. Is het dan te verwonderen dat zoveel Amerikanen met vakantie gaan naar Rome en Napels? Zij komen omwille van de familiebanden, want de kunstwerken krijgen zij veel mooier te zien op de reprodukties in hun grote tijdschriften. Zij mengen zich op het schiereiland tussen de bijna dertigduizend Amerikanen van de Middellandse Zee-vloot, voor wie Italië drie jaar lang de thuishaven is. Voeg daarbij nog Liz Taylor en ge begrijpt waarom er stemmen opgaan om van hoofdstad te verwisselen. Rome zou de hoofdstad worden van de Verenigde Staten. En Washington, of beter nog New York, zou de zetel zijn van de Italiaanse regering.

Waaraan kan men een Amerikaan in Italië herkennen? Hij gelijkt zeer goed op de uitgeweken Vlamingen van Detroit die in Schuiferskapelle met vakantie komen. Dikwijls loopt hij schuil achter een brede das met bonte kleuren en het geschilderd portret van een aardig meisje. Vaak wandelt hij in de schaduw van een breedgerande bleke hoed en wordt hij voortbewogen door de kracht van een mateloos brandende sigaar. Ook torst hij vijf fototoestellen, twee filmcamera's, een lichtmeter en een geigerteller.

Het spelletje waaraan wij ons overleverden, leerde mijn vrienden en mij dat er nog meer stijlkenmerken zijn. Het zat hem niet altijd alleen in die dassen en in die camera's. Er was ook die wiegende cow-boy-gang waarmee zij de straten doorkruisten. Er was een onbepaalbare vreemde elegantie waarmee zij typisch-Italiaanse kostumes droegen. Wij leerden ook de wijze van rondkijken nadoen als men voor een historisch gebouw staat, en de manier om heel gemoedelijk een gouden tand bloot te lachen. De kort geknipte kuif van de jonge mannen bleek een zeer duidelijke aanwijzing. En er was vooral iets dat men niet kan zeggen, maar dat men voelt, alsof de Amerikanen speciale trillingen uitzenden die op onze zenuwen werken. De American Touch, noemt men dat.

Toen mijn vrienden verplicht waren, een andere weg in te slaan en mij alleen aan mijn Italiaans lot over te laten, zette ik het spelletje op mijn eentje voort. Een ogenblik heb ik gedacht, ook de Engelse toeristen er bij te betrekken. Dat was te Firenze en daar loopt het vol dochteren Albions. Misschien komt dat niet zozeer door het feit dat Firenze een unieke kunststad is, als door het graf van Elizabeth Barett-Browning. Miss Ba, de dichteres van de Portugese Sonnetten, is in de stad van Dante komen insluimeren en te oordelen naar de Engelse gidsen heeft zij de Florentijnse dichter daarmee een grote eer bewezen, ja, hem tegelijk met haar onsterfelijk gemaakt. Vermits de Britten anders niet naar Firenze zouden gekomen zijn. Wat er van zij, de Engelse onderwijzeressen, op hoge stelten en met dikomrande brillen, verdringen mekaar in deze stad. De idee, haar in mijn Amerikaanse spelletje te betrekken, heb ik spoedig opgegeven. Het zou werkelijk te gemakkelijk geworden zijn. Als het waar is dat men een Amerikaan overàl kan herkennen, dan is het nog meer waar dat een Engelse Miss onmiddellijk het hele landschap naar de achtergrond verwijst.

De Amerikanen in Italië hebben mij aangename uren bezorgd. Ik heb hun bonte kledij gadegeslagen en mij geergerd aan hun argeloze doenwijze. Ik heb een tikje spottend geglimlacht telkens als ik hun kinderlijke verbazing zag. En mij een beetje wrevelig gevoeld als ze hun savoirvivre niet kenden. Hoe dikwijls kreeg ik de gelegenheid, met aloude Europese verwaandheid, de vergelijking te koesteren tussen de Europeanen-met-background - zoals de Hollander zegt - en de overzeese mannen-zonder-geschiedenis?

Op een zachte zomeravond installeerde ik mij op het terras rechtover het Palazzo Vecchio in Firenze, dat als een gele vlam oprees in de donkerblauwe lucht. Ik knipte aan mijn ondoorgrondelijk-zwarte espresso en ik sloeg een heer gade die in het hoekje van het terras was gaan zitten, tussen twee sierboompjes.

Geen Amerikaan dit keer, dacht ik. Hij dronk een birra. Hij was gekleed als een Mechelse burger die 's zondags naar de hoogmis gaat in Onze Lieve Vrouw over de Dijle. Een donker pak, een witte boord, een Bordeaux-kleurige das. Er piepte een wit doekje uit zijn linkerbovenzakje. Zijn haar was gekamd met de streep links. Hij was glad geschoren. Soms keek hij naar mij. Een bourgeois, een verouderde Europeaan!

Ik zette mijn waarneming-spelletje voort. Dat is een Belg, zei ik, na alle gegevens te hebben bestudeerd. Een typische Belg!

Toen stond de man recht, bekeek mij nog eens, dronk zijn bier uit en kwam naar mij toe.

- American, Sir? vroeg hij mij.

[p. 40]

Het leven is moeilijk

Ik was eens op een kongres aan de Adriatische kust, waar veel over de toekomst van Europa en het toerisme werd gesproken. Zelf sprak ik zo weinig mogelijk en luisterde vooral naar het geruis van de zee. Tot enkele reporters van de Italiaanse radio arriveerden en mij verzochten, hun volk toe te spreken uit naam van België. Ik keek rond en zag dat er al een Brit, een Duitser, een Oostenrijker en enkele andere bekende Europeanen klaar stonden met een papiertje. Ik zei dan maar ja. Wat de anderen hebben gezegd, weet ik niet meer, maar ik herinner mij dat de Duitser Goethe citeerde.

Ik meende mijn land niet beter te kunnen vertegenwoordigen dan door Nederlands te spreken. De radioreporters en hun technici keken van hun bobijntjes op en bezagen mij met een vragende blik. Ik trachtte duidelijk te maken dat de Vlamingen al eeuwen geleden Europese toeristen waren, toen zij hun schilders en tapijtwevers uitzonden naar alle windstreken en vooral naar Italië. ‘Hoe zouden zij thans, zo riep ik uit, hoe zouden zij thans niet met aandacht en vreugde geluisterd hebben naar de uiteenzettingen over het toerisme in het nieuwe Europa waaraan zij dapper willen medewerken?’ Ik vergat dat er maar twee Vlamingen op het kongres aanwezig waren.

De Italianen snapten in de vlucht het woord toerisme en Europa en schenen een beetje gerustgesteld omtrent mijn bedoelingen. Zij knikten dat ik zou voortlezen. Ik sprak de grote hoop uit dat men het nieuwe Europa niet met een bull-dozer zou verwezenlijken, en het woord bull-dozer schenen de reporters ook te begrijpen. Dankbaar omdat August Vermeylen zich niet had beperkt tot het schrijven van De Wandelende Jood, wierp ik mij vervolgens op zijn uitspraak over de Vlamingen die wij moeten zijn en de Europeërs die wij willen worden.

- Bene, zeiden de Italiaanse radiomannen en zij rolden hun bobijntjes nog eens af om te horen of de zuiderse band mijn noordelijk geluid wel had kunnen vastklampen. Dan kwamen zij rond mij staan en konden hun nieuwsgierigheid niet langer bedwingen.

- U bent toch een Belg, nietwaar? vroegen zij.

Ik kon het met gerust geweten bevestigen. Het stond op mijn pas.

- Spreekt U dan geen Frans? wilden zij weten.

- Ja, zei ik. Min of meer, ja.

- Maar welke taal hebt U daarnet gesproken? vroegen zij bezorgd.

- Vlaams, zei ik.

- O, zeiden zij. Vlaams?

- Ja, zei ik.

- Is dat een dialekt tussen het Frans en het Duits? vroegen zij.

- Nee, zei ik. Dat is Nederlands. Gewoon Nederlands.

- U bedoelt Hollands? vroegen zij verbaasd.

Met een geduld waarvoor ik zelf bewondering had, ben ik die goede Italiaanse radioreporters dan maar gaan uitleggen hoe dat nu eigenlijk zit. Ik heb hun verteld over onze twee volkeren en ik heb gepoogd in eenvoudige bewoordingen diets te maken dat er vijf miljoen Vlamingen zijn die dezelfde taal spreken als hun noorderburen en broeders, de Hollanders, een taal die wij Nederlands noemen en die in de rij der Germaanse talen een zeer eervolle plaats inneemt. Zij stonden er ingetogen bij.

- Wel wel, zeiden zij. O zo! Fijn dat u dan toch in uw taal hebt gesproken. Ach, zo zit het dus!

Maar toen ik het Palazzo buitenging, was ik helemaal niet zeker of zij al mijn woorden hadden ingeslikt.

Hoeveel keren heb ik nadien hetzelfde verteld? 's Avonds als ik, zoals de brave man uit het liedje, de rust verlangend zocht, overschouwde ik mijn dag en dan stapten zij in dichte drommen voor mijn geestesoog voorbij, al de Italianen, al de Duitsers, Oostenrijkers en Zwitsers, aan wie ik kulturele en historische informatie had verstrekt over het land waar Maas en Schelde rondslingeren. Toen ik mijn leed aan een Vlaamse reisgezel toevertrouwde, knikte hij en zei: ‘Het vergaat mij evenzo’. En later hoorde ik van andere Italië-reizigers hetzelfde. Het zonnige land zit stampvol herinneringen aan Fiamminghi. In Urbino zijn de heerlijkste tapijten uit het sprookjesslot door Vlamingen gemaakt en staat er een monument voor een Gentse kunstenaar. In de musea van Firenze hangen Memlincs als donker-gloeiende juwelen tussen de lichte zwier van de Italiaanse renaissance. Overal botst men op Vlaamse schilders, wevers, muzikanten. Men kent ze, maar ze zijn tenminste drie eeuwen oud. Over de huidige Vlamingen moet men vertellen welke taal zij spreken. Men kent ons in de verleden tijd.

Ik deed mijn best, de natie een beetje beter in te lichten. Gemakkelijk was het niet. En er kwamen zoveel komplikaties, zulke gevoeligheden. Zoals die avond onder de bomen van ergens een terras in Riccione. In de verte speelde een strijkje en een jongeman zong tot een juffrouw dat zij ‘la piu bella del mondo’ was. Ik brak de romantische atmosfeer om aan een vriendelijk echtpaar de kern van de zaak te tonen. Vrouw zowel als man begrepen mij wondergoed. De man was enkele weken in Amsterdam geweest en sprak zelfs wat Nederlands. Edoch, na een half uur werd het mij duidelijk dat zij de eenheid van ons Nederlands zó gingen verstaan, dat zij de Hollandse en de Vlaamse aard gelijkschakelden. Mocht ik dat laten gebeuren? Ik zuchtte binnensmonds en begon een nieuw soort uitleg. Ik deed een beroep op de oude Vlaamse schilders - vermits zij die tenminste kennen - om te tonen dat men, ondanks de kulturele eenheid van de Lage Landen bij de Zee, de eigen aard van de Vlamingen niet mocht verwaarlozen. Pieter Brueghel, zei ik,

[p. 41]

was een typische Vlaming. Het echtpaar knikte blij en instemmend. O ja, zeiden man en vrouw, o ja, Pieter Brueghel.

De gehele avond heeft de dame toen gepoogd, voor mij extra eten en drinken te bestellen. Telkens als er iemand een toerneetje waagde, gaf zij de kelner een speciale wenk ten voordele van de Vlaming.

De fonteinen van Rome

Het verwondert mij niet dat de Romeinen zulke levendige mensen zijn. Ik heb de ontelbare grote fonteinen van de Eeuwige Stad gezien en ik wéét nu: een Romein heeft geen bloed in zijn aderen, maar fonteinwater. Het springt en spuit en dartelt en bruist en klatert in alle mogelijke boogstralen en waaiers, in slanke kaarsen en geheimzinnig blinkende gordijnen, in doorzichtige sluiers en in spetterende waterpluimen! Rome is als een grote sinjeur in een sierlijk gedrapeerde Renaissancemantel die rond hem fladdert en wappert en die zijn fonkelend gouden jasje laat zien: boven op zijn donkere krullen staat een wijdse blauwe hoed en op die hoed waait de zilveren panache van een fontein, edel en vrolijk. En de Romeinse sinjeur lacht naar zijn gasten, en als hij ons begroet, tekent hij met zijn blauwe hoed sierlijke letters in de zomerlucht. En zijn pluim fonkelt en knipoogt naar ons!

De zeven heuvelen van Rome zijn, als boombladeren vol adertjes, doorsneden met waterslangen die zich van fontein naar fontein kronkelen. Overal in het hart van de oude stad waar men ook maar de minste kans heeft gezien, is er een waterbekken uit de stenen gesneden. Glimmende dieren staan er op wacht of dansen rond de spiegel. Forse kerels met armen om de hele wereld op te tillen staan achteloos aan krachtpatserij te doen onder een enorme marmeren schelp. Glanzende tritonen en vissen, leeuwen en juffrouwen, paarden en dolfijnen dartelen onvermoeibaar door mekaar en beelden ondertussen de vier seizoenen uit, of de werelddelen. Het water besproeit en streelt hen, brengt hen tot wonderlijk leven.

Water is de afwerking van een mooie stad! Er moet een stroom door een stad lopen, of ze mist iets van het leven. De Seine klopt door Parijs als een vrolijke slagader. De Schelde opent een breed venster in de zijmuur van Antwerpen. De Amstel en de grachten verdelen Amsterdam tot een kleurige wafel. Maar Rome heeft nog iets meer dan de openheid van een stroom waaraan het ligt adem te halen. Het heeft de fonteinen. ‘Kom hier’, riep mijn vriend, toen wij op een avond over de hardgebakken zomerpleinen liepen, ‘kom hier en verfris u aan deze uitroeptekens van de natuur te midden van de stenen der mensen!’ Ik heb mijn vriend een dichter met stoutmoedige maar frisse, ja, fonteinachtige beeldspraak genoemd.

Natuurlijk zijn wij bij elke wandeling terechtgekomen in de Trevi-fontein. Wij hebben er met ontzag gekeken naar de struise Neptunus die daar in een zeeschelp uit zijn hoog pilarenpaleis wordt getrokken door twee felle zeepaarden, terwijl uit die schelp het eindeloze water vloeit en van de ene verdieping op de andere naar de vijver stort. Het is de bekendste fontein van Rome. Op de trappen die naar de waterrand leiden en op het pleintje daarrond, troppelen de toeristen samen, de hele dag lang. En 's avonds, als het kunstlicht de zeepaarden bijna zo doorschijnend maakt als de watergordijnen, komen de filmsterren er zich laten fotograferen door de altijd aanwezige reporters uit La Dolce Vita. Hier was het dat de weelderige Anita 's nachts onder de waterval sprong. En menige blanke juffrouw heeft het haar nagedaan, als de zomernacht te zwoel werd en de zucht naar publiciteit te sterk. Nu mag dat niet meer. Een witte politieman wandelt langs de kom. De arm der wet vist iedereen op die over het randje gaat. En ach, de Trevi roept zó verlokkelijk en de flitslichten van de fotografen zijn zó 'n leuke bliksems...

Men mag nog wèl muntjes in de Trevi gooien. Tot vreugde van de straatjongens die achter de politierug vlug-vlug aan 't vissen gaan en zich weer onschuldige engeltjes tonen zodra de wet weer toekijkt. Want met het geld uit de fontein wordt de Trevi onderhouden. Tweehonderd jaar bestaat zij nu al. Zij kwam in 1762 klaar, maar zij is niet de oudste, wel een van de mooiste. En zij verzinnebeeldt het schone verdriet dat elk Romereiziger in het hart grijpt als hij de stad moet verlaten. De Trevi verguldt ons heimwee met een legendarische belofte.

Ga met uw rug naar de fontein staan, gooi een muntstuk over uw linkerschouder in het water en denk: Eenmaal kom ik hier weer! Als ge 't goed gedaan hebt en goed gedacht, kéért ge weer, nog vóór uw dood. (Later kan het wellicht niet meer.)

Wij hebben het ook gedaan, mijn vriend en ik. Onze valies staat alweer klaar. Wij twijfelen niet.

Wel zijn we benieuwd of wij ook die Amerikaan zullen terugzien, die op een heldere juninacht, toen de lach van de meisjes op de terrassen hoog tegen het fonteinlied in klonk, met een teder gebaar een check van duizend lire in de Trevi gooide, omdat hij geen muntjes meer had.

Gaston Durnez