West-Vlaanderen. Jaargang 11

ontmoetingen
Een sociale roman van Fred Germonprez
Hanen en Kraaiepoten

Al heeft Fred Germonprez enkele echt epische romans op zijn actief, waarin hij heroïsche figuren behandelt, zijn voorkeur gaat blijkbaar, van zijn eerste werk af overigens, naar een soort van roman dat we, zonder enige denigrerende bedoeling, de reportageroman zouden noemen. Het komt eigenlijk neer op een superieure vorm van journalistiek: een eigentijds probleem wordt met veel waarheidsgetrouwheid beschreven en uitgediept naar aanleiding van een min of meer authentieke gebeurtenis. Zijn voorlaatste roman De derde Hoofdzonde wilde eigenlijk een zuiver menselijk vraagstuk van huwelijkstrouw uitbeelden, maar dit was eens te meer geënt op een sociale reportage. Deze sociale reportage wordt zonder meer hoofdzaak in zijn jongste, eveneens bij de Clauwaert uitgegeven werk, Hanen en Kraaiepoten¹.

De auteur neemt ons mee naar het grensgebied tussen Vlaanderen en Noord-Frankrijk, dat hij uit eigen ervaring van zeer dichtbij kent. En hij schildert ons het hele milieu met vele details en heftige kleuren. Het is de streek van de hanengevechten; en een groot gedeelte van het gebeuren speelt zich af rond een volksherberg, waarin Mademoiselle Irma, een locale diva, hanengevechten organiseert. Zelfs heeft ze overigens een heel stel vechthanen, en, om de schrille kleur van het hele verhaal te laten aanvoelen, zullen we maar vermelden dat ze haar haan die in het gevecht laf geweest is zo maar eventjes levend verbrandt. Tegen het einde van het verhaal zal dan een andere volksvrouw uit wrok en wraak al haar hanen de kop afsnijden om dan een waar Harpijengevecht te leveren met de uitbaatster.

Naast deze, nogal folkloristische aspecten van het leven in de grensstreek, is er het sociale vraagstuk, en dat is overigens ook hoofdzaak in de roman. Twee voor een goed deel nog actuele vraagstukken worden er aan elkaar gekoppeld: het sluiten van fabrieken en het lot van de grensarbeiders. Het eerste is nog ten dele aan de orde van de dag, al dient gezegd dat het sluiten van textielfabrieken in Vlaanderen sedert meer dan tien jaar lang niet zoveel stof heeft opgejaagd als het sluiten van Henegouwse kolenmijnen. Het drama is wel, dat om gewettigde economische redenen de bazen hun ondernemingen moéten sluiten en hergroeperen, terwijl daardoor terzelfder tijd zovele sociale drama's veroorzaakt worden. Hierin is de voorstelling van Fred Germonprez zoniet naïef, dan toch wel al te witzwart. De bazen en de politici, - deze laatsten nog meer dan de bazen - worden voorgesteld als een bende paljassen en profiteurs, en al is zulks in feite niet uitgesloten - iedereen kent zulke voorbeelden - toch geeft Germonprez in zijn roman zich nogal gaarne over aan karikaturen, waarin hij overigens voortreffelijk slaagt. Met het vooruitzicht op de sluiting van een fabriek wordt een groot feest belegd, worden talrijke decoraties uitgedeeld, - vergeet niet de redevoering van de locale politicus, - vervolgens worden de arbeiders dronken gemaakt, waarna

1 Fred Germonprez: Hanen en Kraaiepoten. De Clauwaert 1961, 230 pp.

[p. 187]

ze brooddronken een contract ondertekenen om overgeplaatst te worden naar een nabije fabriek in Frans Vlaanderen. (Natuurlijk lezen de arme jongens dat kontrakt niet).

Het tweede vraagstuk wordt nog breder uitgewerkt. We beleven de tragiek van de grensarbeiders, wier loon onderhevig is aan de zeer wispelturige waardeschommelingen van de Franse munt. Er komt een staking van, en deze wordt met een opvallende juistheid, en ook met een waar talent beschreven in al haar facetten: de aanvang van de staking, de piketten, de werkwilligen, de gendarmerie, de vermoeidheid bij patroons en werklieden, tenslotte het compromis, waarvan de politicus het bloempje in zijn knoopsgat mag steken: bij baas en werkman blijft hij de persona grata, terwijl de syndicale leiders door beiden uitgespuwd worden.

Doch met folklore en sociale woelingen maakt men nog geen roman: het derde, romantische, element in Hanen en Kraaiepoten, is het tragische lot van een werkmeisje. Ze is de dochter van een ontaarde moeder, gaat bij vrienden inwonen - maar de man zal ze in een dronken roes onteren - ze blijft verknocht aan die chauffeur, omdat ze haar bedeesde verloofde geen màn vindt. Ze valt als slachtoffer van de staking, zij het onrechtstreeks. Lingier de chauffeur is een werkwillige, maar ook een smokkelaar. Om die eerste reden wordt hij verklikt, en wanneer de douaniers in zijn vrachtwagen ‘steek-proeven’ uitvoeren, wordt het meisje doorstoken... Pas daarna denkt Lingier aan haar... Dit tragische eindpunt van de roman is terzelfder tijd het zwakste, omdat de lezer - wij althans - er niet helemaal in kunnen geloven.

Het zal niet bij ons opkomen, deze roman van Fred Germonprez als een ‘grote’ roman te beschouwen. Het is zelfs niet de beste die hij schreef. Maar compositorisch is het wellicht toch zijn beste, omdat hij een hele reeks interessante en ook belangwekkende ingrediënten op zeer natuurlijke wijze en met een perfecte dosering heeft weten te vermengelen tot een spannend geheel. Het wordt een sociale streekroman van de goede soort. Germonprez is geen stilist, hecht overigens ook geen groot belang aan stijl. Maar zijn taal is vlot en direct, en hij ként grondig het onderwerp waar hij over schrijft. Deze levensnabijheid, veel meer dan artistieke hoedanigheden, geven aan zijn jongste roman een onverwachte densiteit. Wie de sfeer en de levenswijze willen kennen van die heel bizondere strook van Vlaanderen die aan Frankrijk grenst, kan zich geen betere inleider dromen.

Bernard Kemp