Vlaamsche Arbeid. Jaargang 25 [20]

[p. 395]

Peter Benoit bij dit lustrum

‘Vlaamsche Arbeid’ draagt in zijn naam het symbool van een menschenleven kultuurwerk in Vlaanderen, waarbij wij als vanzelf terugdenken aan de grondleggers van de eerste uur.

Tusschen hen is Peter Benoit een eerste-rangspersoonlijkheid. Het beeld dat hij optrok was immers de formuul naar dewelke Vlaanderen zich tot op heden gedragen zou. Die formuul - al was zij enkel gericht naar het Vlaamsche muziekale leven - vormde toch dezelfde grondslag waarop, vooral later, de noodwendige algemeene kultuureenheid zou worden gezien.

Als kunstenaar der Romantiek heeft hij de politieke draden niet gezien die zielkundig, doch verscholen, verbonden waren met zijn kultuursdroom en pas later, van langsommeer zouden worden in het licht gesteld.

Doch hij zag duidelijk de Waalsche en de Vlaamsche kultuureenheid (op muziekaal gebied) waarvoor op dat oogenblik strijd moest worden gevoerd met de dubbele taktiek: eenerzijds, solidariteitsorganisatie intra muros respectievelijk in Vlaanderen en Wallonië; anderzijds, gezamenlijke afweer van het centraliseerende Brussel en germaansche bevruchting. Hiervan is wellicht zijne houding tegenover Wallonië en Nederland minder bekend.

Er bestond n.m. eene ‘Société Liégeoise de littérature Wallonne’ die ijverde voor de vestiging van het ‘Waalsch’ als taal. De ‘société’ gaf een bulletijn uit waarin een ‘Waalsche spraakleer’ werd aangelegd.

Benoit zet in 1874 (Vlaamsche Kunstbode) de Walen aan tot aansluiting bij die (Vaalsche vereeniging, om het Waalsch ‘als taal’ te helpen vormen en stilaan te ontwikkelen naar eigen beschaving, naar ‘eigen vernuft’.

Want nooit, zegt Benoit, zullen de Walen ‘Franschen’ zijn, noch het Fransch als hunne taal aanvaarden. Het over-

[p. 396]

heerschen van de Fransche taal in België, zou het grootste ongeluk zijn dat de Waalsche broeders treffen kan. Daarom óók hebben de Walen reuzenwerk te verrichten. Tot heden beschikken zij slechts over een Waalsch dialekt, zij moeten nog eene Waalsche taal vormen.

Hoe duidelijk Benoit de richtingen zag waarheen de twee kulturen onderscheidelijk stevenden en hoe argeloos hij stond tegenover politieke gevolgen die later de gedachte van aangepaste maatschappelijke vormen oproepen zouden, blijkt uit zijne beschouwingen die hij destijds publiceerde en waarvan we o.m. naar het boek van H. Baccaert (bl. 68) citeeren: ‘In een politiek opzicht heeft men Walen en Vlamingen wel kunnen belgiseeren, en dat zonder gevaar van landscheuring, doch wat men niet kan noch in de toekomst ooit zal kunnen, dat is de natuur en den geest dier twee verschillende stammen tot één maken om, door zoo'n wangedrochtelijke versmelting, een zoogenaamde Belgische kunst voort te brengen...’

Elders schrijft hij nog nader (ibid. bl. 52): ‘Men noemt ons separatisten, omdat 't Vlaamsch gedeelte van België te veel naar 't Noorden neigt en 't Belgisch evenwicht bedreigt. Door het gebruik der Fransche taal voelen de Walen zich natuurlijk meer naar het Zuiden gelokt, zonder daarom in princiep hunne nationaliteit te verzaken, zoomin als de Vlamingen die aan eene tegenovergestelde neiging toegeven...! Zullen wij dan de Walen als separatisten aanschouwen, omdat deze in hunne taal en neiging willen geëerbiedigd worden?’

_**_*

Ook met Noord-Nederland had hij kontakt gezocht, doch ook dáárin ging zijn streven niet verder dan het kultureele belang.

Holland onderging den Duitschen invloed, zooals wij den Franschen. Verhulst - die voor 't Nederlandsche lied een baanbreker was geweest - staat nog voor een ruim deel in die geestesrichting. Na hem ontstaat er een meer bepaaldnationale beweging, met aan het hoofd Nicolai (Den Haag), Heinze (Amsterdam), Hol (Utrecht).

De Kunstbode van 1878 leert ons, dat er een plan werd ontworpen tusschen Noord en Zuid, tusschen Heinze en Benoit. Men wil stichten een ‘Vereeniging van toonkunste-

[p. 397]

naars in Noord- en Zuid-Nederland, om de pogingen van componisten, dirigenten van Nederlandsch taalgebied te steunen en te bevorderen’. Hiertoe werd er eene voorloopige vergadering belegd te Utrecht op 13 Juli 1875.

Naar aanleiding hiervan ondervond Benoit veel tegenkanting in België. Hij schrijft dan aan Heinze (Vl. Kunstbode 1875): ‘Om u den aard van deze tegenwerking duidelijk te doen kennen, zij het gezegd dat wij... veelal als separatisten worden beschouwd! Dat woord separatisten (een soort medusenwoord) werd tegen ons geëxploiteerd.’

_**_*

Indien wij dáár bij weten hoe hij, niet alleen tegen de Antwerpsche liberalen, doch vóóral tegen de aanvallen van het ‘domineerende’ Brusselsche conservatorium zijne gedachten en zijne ‘Vlaamsche School’ te verdedigen had; hoe hij, doordrongen van de Duitsche muziekromantiek tegen alle traditie in streed voor den invoer van die germaansche kunst; hoe hij, ter gelegenheid van zijn prijs van Rome (1857), en óók tegen alle gewoonten in, den weg reeds had gekozen langs Duitschland, en hoe hij het muzikaalgeorganiseerde Vlaanderen wilde terugvoeren op het heginsel der ‘nationale muziek’, waarin zijne ‘Vlaamsche Muziekschool’ het middenpunt vormen zou, dan krijgen we een beeld van dien absoluut nieuwen en vernieuwenden geest die zich op dat oogenblik in Vlaanderen met de daad en in afgelijnde vormen veropenbaarde.

Het was de Germaansche ziel die ontpopte met de romantiek. Die ziel kwam - óók op muziekaal gebied - tot het besef dat zij eene zelfstandigheid was die zich los te maken had van de eenzijdig-zuidersche overheersching. De eigenschappen harer eigen zelfstandigheid moest ze uitbouwen, gevoed in de eerste plaats door de bloedkanalen van de Germaansche rasgemeenschap.

Het is de opkomende hegemonie van de Germaansche be schaving die de draden van het zuiden lossen doet en den nood voelt aan de direkte uitdrukking van eigen beleering in daaraan passend-eigen vormen.

Was de Vlaamsche kultuurgedachte niet de uitdrukking van die Germaansche opstanding, zooals deze zich in Vlaanderen openbaarde?

Wellicht het duidelijkst van al is die gedachte in Vlaanderen ‘vleesch geworden’ in onzen musicus Peter Benoit.

[p. 398]

_**_*

Bij het lustrum van ‘Vlaamsche Arbeid’ mag hij worden herdacht, om de vele mogelijkheden die hij schiep, waarmeê de Vlaamsche arbeid der volgende geslachten ons voeren kon naar een hoogtepunt... vanwaar een zegetocht begint!

Floris Vander Mueren.