Vlaamsche Arbeid. Jaargang 23 [18]

[p. 165]

Paul van Ostayen voor en na den oorlog

Een paar jaar vóor den oorlog kwam ik in kennis met Paul van Ostayen. We waren een stelletje rumoerige snuiters, Bob van Genechten, Jan Melis, Daan De Meulemeester, Piet Stordiau, Edg. Denhaene, K. Meyer, P. v. Ostayen, ondergeteekende en wie nog meer! Onze jeugd, gelijkloopende aspiraties vormden den grondslag van onze kameraadschap. Enkelen hadden afgestudeerd, het diploma M.O. behaald. Met anderen had de toenmalige prefekt van het Antwerpsche atheneum veel weers.

Na den oorlog spatte het groepje uiteen. Allerlei oorzaken, waarmee we ons hier niet verder hebben in te laten, hebben daartoe aanleiding gegeven.

Paul die in 1912, nauw zestien was, was niet alleen de jongste, maar ook de jongensachtigste van de bent. Wat had hij een drukte! Wat al grappen haalde hij niet uit! Soms maakte hij het werkelijk àl te bont!

Wie hem in die jaren gekend hebben, zullen zich zijn tumultueuze verschijning nog wel herinneren. Zoo modieus als hij zich later kleedde, zoo veronachtzaamd was zijn toilet toen. Hij was rild van gestalte, tenger. Zijn gelaat was bollig en bleek. Het zwarte, als geoliede haar hing hem in franjes over het voorhoofd. Onder de als met een penseel getrokken wenkbrauwen, tintelden de groote, vreemd ronde, donkere pupillen, - guitig. Zijn rond, nog kinderlijk gelaat had groote gelijkenis met dit van Rimbaud, zooals deze op zeldzame portretten uit den Ardenschen kollegetijd voorkomt.

Niet waar, te dien tijde koketteerden we allen zoowat met de Muzen, het flamingantisme? Zoovele heilige dingen van het leven waren ons geen ernst. Mannen van dertig jaar scholden we voor oude pruiken. Al gebeurde dat eerst gister, - vandaag zijn de meesten van onze generatie reeds op weg naar de veertig!

Waarom zou van Ostayen ernstiger geweest zijn dan de anderen? Hij schreef verzen, niemand onzer nam dat versifieeren van Paul ernstig op. Wij verkeerden in den waan dat hij Laforgue parodieerde.

[p. 166]

Even vóór den oorlog voegde Paul zich bij de andere Antwerpsche letterkundigen die een sekuur baantje hadden gevonden: hij trad in Stadsdienst. Zijn beroep was juist zijn roeping niet...

's Zomers zwermden we vaak uit. Meer dan eens zijn we met z'n allen op visite geweest bij vader van Ostayen die te Bouchout een fraaie villa bewoonde. Als Jef van Hoof van de partij was, werd er muziek gemaakt. Wat dansten de leeuwen!

De oorlog kwam. Ik werd onder de wapens geroepen, week met het veldleger naar veiliger, - als ik het zóó eens schrijven mag, - naar veiliger oorden uit.

In 1920 eerst zou ik van Ostayen weerzien. 't Was een zomeravond. Ik liep een eindje met hem óp, over den Meir.

Wat was hij veranderd! De onbekookte vlegel van vroeger was zóó heelemaal een meneer geworden! Zijn pakje zat hem knap. Zijn gebaar, vroeger zóó los, was hoekig nu, strak. Kaken en kin, clean-shaved, vertoonden een blauwen weerschijn, echt mannelijk.

Terwijl hij, als knaap, zóó hij wat leuks te vertellen had, nooit een zin voleindde, zonder in den lach te schieten, sprak hij nu als iemand die juist geen reden tot jokken heeft; zijn stem klonk aarzelend, diep.

Hij had zich een tijdje te Berlijn opgehouden. Hij hunkerde naar Parijs.

Van 1921 tot 1926 zag ik hem geregeld. Hij was een trouw bezoeker van de leeszaal der stedelijke volksboekerijen. Wij praatten doorgaans over de jongere Fransche schrijvers en schilders met wier werk van Ostayen ook best vertrouwd was. Hij interesseerde zich insgelijks voor het werk van ouderen, als Paul Valéry, André Gide, Val. Larbaud. Zelden sprak hij over zijn eigen werk. Ik houd niet van zijn... typografische poëzie (wèl van sommige verzen uit Het Sienjaal en Music-Hall). Hij wist het. Zijn proza echter apprecieer ik, wortelig hard, gevlamd en van een dartele puntigheid als dat is in zijn soberen opzet.

Paul voelde zich miskend. Het groote publiek liet hem onverschillig. Dat velen van zijn konfraters zijn werk verguisden, erger, negeerden, griefde hem fel. In 't diepst van zijn gedachten, nam hij zich voor den merkwaardigsten dichter van Vlaanderen. Zoo langs zijn neus weg, flapte hij er dat op zekeren dag uit, tijdens een gesprek met Boekelmans. Ik wil hiermee alleen beduiden dat Paul zich bewust was van zijn talent. Hij achtte zich verongelijkt. Er was iets onlogisch nochtans in zijn houding. Hij stak terecht den draak met al wat officieel is. Toch kon hij het niet zetten, dat zelfde heeren die hij aanviel, en het officieele of akademische manna hadden uit te deelen, telkens weer onaandoenlijk aan hem

[p. 167]

voorbijgingen! Het mangelde van Ostayen anders niet aan zin voor humor! En alsof het een waâr kunstenaar kan deren, dat Brussel het artistieke néant van een Meneer Zus en Zoo b.v., door middel van een dekoratie poogt reliëf te geven, dat manuskripten van X of Z met goud worden bekroond, al moeten die manuskripten feitelijk nog... geschreven worden.

Paul was in den grond van zijn gemoed een zachte, charmante jongen, geestig van omgang. Dat hij ontzettend veel talent had, valt niet te loochenen. Het is ons allen aan het hart gegaan dezen begaafden vriend, in den fleur zijner jaren, plots te zien verkwijnen, sterven. Het einde is gekomen, zeker niet onverwachts, voor wie op de hoogte van zijn toestand waren. En toch heeft dat einde ons verrast. Enkele weken vóór den fatalen afloop richtte hij immers nog een nieuw tijdschrift op: Avontuur. Het was het laatste dat hij zou ondernemen vóór het groote avontuur, hetwelk Paul, die in zijn aard een moedige kerel was, nooit angst of gruwel heeft vermogen in te boezemen.

Want was hij het niet die schreef, tien jaar geleden reeds:

Als niet meer is de mens,
Zelfs niet de wens
Om uit de agonie te zijn,
Als na 'n laatste harde strijden
De ziel van 't lichaam is gescheiden,
Dan blijft de menselike huls
Slechts 'n onnuttig tuig.

Fritz FRANCKEN.