De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 8

[p. 161]

Henricus

Met Wenckebach, Hoytema, Doudelet, Khnopff, Josselin de Jong, Toorop, Derkinderen, doch op gansch andere wijs dan dezen, is Henricus een der weinigen, in Noord en Zuid, die een boekwerk kunnen verluchten.

Boekverluchting - ik heb gegronde redenen om te vreezen, dat heel heel velen, die over kunst en kunstenaars meenen te mogen meepraten, een uiterst ontoereikend denkbeeld bezitten van wat dit eenvoudige woord beteekent.

Stellig hebben weinigen zich afgevraagd, wat zoo'n kunstenaar, die als boek-illustrator wil optreden, al in zijn mars moet hebben. Ik ken er zelfs velen, die de boekverluchting houden voor een kunst van minderen rang, en heb wel eens hooren beweren, dat - voor dengene, die vruchteloos beproefd heeft als figuur- of landschapschilder of als beeldhouwer naam te maken, het boek-illustreeren ‘precies’ zoo'n baantje is!

In werkelijkheid is het met dit kunstje geheel anders gesteld. Van de vijf à zes honderd schilders en beeldhouwers van elk gehalte, die onze meeste driejaarlijksche salons... onveilig maken, en waartusschen de werkelijke artisten er uitzien als de ‘nantes in gurgite vasto’ uit Vergilius' AEneis, zijn er nauwelijks een half dozijn - laat mij zeggen: een enkele op de honderd - die voor het illustreeren zijn in de wieg gelegd.

Ik geef het gaarne toe: - als men door het verluchten van een boekwerk niets meer of niets anders verstaat dan het leveren, in of buiten den tekst, van zoo'n aantalletje prentjes, die, zoo goed en zoo kwaad als 't gaat, een ‘toen nam hij een slokje thee’ of ‘en hij ging zitten rooken’ of ‘zij zette de deur op een kier’ in beeld brengen, dus: toevalligheden, bijzaken van een verhaal veraanschouwelijken, dán, ja, dán is dat baantje werkelijk open voor allen, die maar wat vaardigheid bezitten in het teekenen en een goed dozisje eigendunk hebben op den koop toe.

Doch, bij alle zieltjes uit het vagevuur, wie op ónze dagen, stelt nog zulke beschamend nederige eischen aan den boekverluchter? Of hebben Walter Crane, Beardsley, Morris, Sattler, Klinger, Rops,

[p. 162]

Grasset dan voor niets gearbeid en geïnnoveerd?

Een boek illustreeren, dat kan enkel het volgende beteekenen: geven, in een aantal met even gezond oordeel als goeden smaak uitgekozen, meer, uitgezochte situaties, de plastieke kwintessens van den geheelen boekinhoud.

Portretten, landschappen, stadsgezichten, binnenhuizen, tooneelen uit het leven, - wie een boek wil verluchten, moet niet in éen enkel dezer vakken, maar in alle zich te huis voelen.

Hij moet een teekenaar zijn van ongemeen gehalte, veelzijdig en langdurig genoeg geoefend, om, zelfs zonder model, zonder onmiddellijk naar de natuur te kijken, te kunnen in beeld brengen wat de dichter, als wezenlijk en essentiëel, in zijn werk beschrijft of verhaalt.

En meer nog dan een man van smaak, meer dan een ‘kunner,’ moet hij wezen een man van levendige verbeelding en innig gevoel, een die moet kunnen zien, zien als plastische tafereelen, al wat de gewone lezer enkel met verstand waarneemt, een die kan navoelen, meevoelen met dengene, die het eerst schiep.

_* * _*

Zulk een illustrator nu is Henricus, zulk een toonde hij zich, ten minste, in zijn beste, zijn werkelijk goede oogenblikken.

Wie zijn talent wil leeren waardeeren, doorloop de jaargangen van Elsevier's geïllustreerd Maandschrift, de verdienstelijke uitgaaf, waarvan hij, sedert lang, een der meest gevierde medewerkers is en het door Beijers een goede twee jaar geleden met veel smaak uitgegeven boek van Gram, 's Gravenhage in onzen tijd.

Vergis ik mij niet, dan onderging Henricus, een paar jaar geleden, wellicht zonder het juist zelf te beseffen, den invloed van een paar Engelsche artiesten, - ik veronderstel van Beardsley en van Ricketts.

Iets van de stevige zwart en wit stukken van den eerste meen ik terug te vinden in het kopstuk, dat Henricus in Juni 1893 teekende voor Twijfel van Helena; iets van het gewild-asketische van den tweede in de raadselachtige tweede illustratie bij dit zelfde stuk, den steeds grooter wordenden twijfel van de, evenwel, in de geheimen der godsdienst dieper doordringende zij, - de heldin van het schetsje - aanschouwelijk makend.

Opzettelijk spreek ik eerst van déze illustraties, omdat zij als 't ware het debuut zijn van Henricus in zijn meest geliefkoosde manier, die ik zou willen noemen: het symbolistisch verluchten.

Op dezelfde wijs illustreerde hij, in Elsevier, mijn gedichten: Tranenlied, Maneschijn, in jgg. 1893, De roode Zwaan en Paulinus van Nola, in jgg. 1895, mijn gedichten De Python, De Naja-Hajes, Halewijns eerste- en laatste Bruid en 't Liedeken van Heer Halewijn in mijn bundel Iris, en nu, weer onlangs, mijn Prinses Zonneschijn, dit alles voor Elsevier, verder mijn Lyng Lun voor het Duitsche tijdschrift Pan, mijn Schelome's Dood en de ballade van Pauw II, Van 't Prinsesje, nu voor onze eigen Vlaamsche School.

Zie b.v. zijn illustratie bij Maneschijn. Uit het gedicht, Ik voel mij, nu Gij niet zijt, als de mot, koos hij met zeer veel oordeel deze verzen:

‘En buiten wandelt, blank, de Maneschijn,
een wonderfee, 't spinrokken in de handen,
rond in den gaard, en spint haar tullen sluiers
om boom en struik en roos en leliekelk.’

Den maneschijn stelde hij voor als een reil, tenger maagdeken, dragende, als een heiligennimbus den maneschijn om het hoofdje, gaande, heel langzaam, het spinrokken in handen, door een mystieken leliëntuin: treffend juist als ndiruk en gevoel.

Zie ook de Halewijn-illustraties en die op Paulinus en op Schelome's Dood! Hoe gelukkig zijn, in Halewijns eerste Bruid, al die details gevonden: de roofvogelblazoenen boven in de hoeken, en dan het reusachtig groote hart, opvlammend grootsch en breed in het fond, middenpunt, juist zóo als 't hoort, en toelichting mede van het geheel.

Men bestudeere, overigens, in deze eigen aflevering de teekening: Schelome's Dood. De sneeuw, in die duizenden sterretjes, het hoofd van Jochánan, de beweging, de houding, het heele figuur van Schelome, alles drukt met groote intensiteit uit, wat het uitdrukken moet, wat ik gezegd heb.

Wat vooral aantrekkelijk is, dat is het sprookjesachtige, aan deze heele serie van verluchtingen eigen. Ik wilde wel, dat Henricus eens op den inval kwam, de schoonste onzer oude Nederlandsche volksliederen en -balladen, als De twee Koningskinderen, Het daget in den Oosten, De drie Gespeelkens, Danielken, enz., of ook wel een werk als Marieken van Nymegen of als de Legende van Zuster Beatrijs te illustreeren. Zeker zoude hij ons wat eigenaardigs en blijvends schenken!

Men geloove nu maar niet, dat Henricus enkel en alleen symbolistische teekeningen weet te leveren! Ook in tooneelen uit de hedendaagsche werkelijkheid weet hij uit te munten. In den 3ⁿ jgg. van Elsevier's geïllustreerd Maandschrift illustreerde hij Zijn Zuster van van Nouhuys, met een drietal teekeningen, waarvan vooral de laatste, (blz. 386, afl. X), verrassend mooi en diep gevoeld is. Voor

[p. 163]

Een Badkuur bij Kneipp, zelfde jgg. (blz. 175 en volgende, afl. VIII), leverde hij een reeks teekeningen, geestig van observatie, soms te vergelijken met het beste uit Fliegende Blaetter.

In den 4ⁿ jgg. illustreert hij, op nagenoeg dezelfde wijs, Ida's Huwelijk van J.A. Wolters, ditmaal echter teekeningen van minder gehalte, op uitzondering na van die op blz. 25, afl. I; blz. 137, 150, 152, afl. II; blz. 261, 272, afl. III; blz. 378, afl. IV, welke wederom werkelijk mooi zijn.

Doch het allerbeste, dat Henricus tot heden in dit meer realistische genre heeft geleverd, schijnt - benevens vele zijner illustraties voor Gram's boek - te zijn de serie teekeningen voor In de Veenderij, door A. Smit, afl. V, 1894.

Effektvoller teekeningen zag ik zelden.

Stout, losweg, en toch ongemeen sober en zeker is elke trek; de houdingen doen aan het leven zelf denken; alles beweegt en leeft als haast enkel op heusche ‘schilderijen’ van heusche meesters.

Iets brutaals, abrupts zet enkele van deze heele serie groote oorspronkelijkheid bij. 't Lijken wel etsen, of juister, reprodukties van zeer kranige, gedurfde etsen. Dit is kunstwerk - en van 't beste gehalte.

En nu - het verbazende. De artiest, die dit alles leverde, is nauwelijks 28 jaar oud. Hij werd geboren te 's Hage op 1 Januari 1867. Van 1880 tot 1883 woonde hij te Luik en volgde er de leergangen der Teekenakademie. In dit laatste jaar werd hij leerling der schilderklasse op de Haagsche Akademie, en had er o.a. tot kompagnons Mari Bauer, Bosch en Roodenburg. Op negentienjarigen leeftijd vertrok hij naar Parijs, teekende er, zooals de legende luidt, ‘voor een gierigen uitgever,’ tal van affiches, werd door den toondichter Fragerolles geïntroduceerd bij 't kliekje van Le Chat noir en schilderde Rodolphe Salis, seigneur de Chatnoirville, voor zijn kasteel in 't Zuiden, een heele galerij voorouders!

Hij werkte o.a. mede aan 't Echo de Paris, de Pick me up's, The Graphic, de Münchener fliegende, en nu ook weer aan Pan. Sedert 90 is hij gevestigd in den Haag.

Belangwekkende bijzonderheid: Henricus is, op zijn minst, even hartstochtelijk jager en hengelaar als teekenaar en schilder. Beide doet hij echter, ofschoon lang niet links, met de linke hand.

Pol de Mont.