De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 8

Kroniek

Letterkunde.

Op Zondag 30 Juni greep er eene aandoenlijke plechtigheid plaats in het bekoorlijk stadspark van Antwerpen.

Er werd een borstbeeld voor Frans De Cort onthuld!

Een paar honderd vereerders van den gemoedelijken dichter en beminnelijken man, waartusschen de voornaamste letterkundigen van Antwerpen en Brussel, hadden aan de uitnoodiging beantwoord en kwamen hem de hulde brengen, waarop de nagedachtenis van zijn groot talent, zijn fijnen geest en edel hart recht had.

Verscheidene redevoeringen werden uitgesproken, waarin met sympathie en geestdrift de benijdenswaardige rang werd aangewezen, welke Frans De Cort tusschen de strijders voor de verheffing onzer moedertaal en onze letterkundigen van het tweede geslacht inneemt.

We mogen hopen, dat de wensch van Antwerpens burgemeester Jan Van Rijswijck, om de volledige werken des geliefden dichters te zien uitgeven, spoedig verwezenlijkt worde. Nochtans zou ik den verzamelaar willen aanraden, de vertalingen naar het Latijn zonder bedenking in de vergetelheid te laten.

En zoo hebben wij dus in ons stadspark alweer een monumentje meer, dat ons er heenlokt! Mettertijd zullen er andere komen, want voor Eugeen Zetternam, dien ruwen diamant tusschen onze romanschrijvers, zou toch Ook iets moeten gedaan worden, en dan....

Och neen! heet het geene overdrijving, of beken, dat het toch eene in 't goede is. Ware het niet aangenaam voor den wandelaar in onzen lusttuin, bij iederen omdraai van den weg, onder elken reuzenboom, of tegen het loof der boschages, de beeltenis te ontmoeten van een Sinjoor, wiens naam met gouden letteren prijkt in de galerij van Antwerpens beroemde zonen! De aanblik kon niet anders dan een heilzamen indruk maken op stad- en landgenoot; het zou hen toch wel een klein beetje nationaler stemmen, en aan te groote liefde voor eigen spraak, eigen kunst en eigen aard kunnen de Vlamingen, men weet het, zich nog in lange niet bezondigen.

Eindelijk is de roman van Sleeckx, ‘Vesalius in Spanje’ verschenen!

Wie zou onzen oudsten werker op 't veld der letteren niet geestdriftig gelukwenschen met den stalen moed, noodig om op zijnen ver gevorderden leeftijd een werkte voltooien van dit gehalte en die uitgebreidheid?

Het boek maakt op mij den indruk van Georg Ebers' scheppingen uit de laatste jaren en ik sta in bewondering voor de frissche fantazie, de kunst van smakelijk vertellen en de sierlijke taal, welke hunne bekoring op de lezers gewis niet zullen missen.

‘Vesalius’ is eigenlijk geen roman in de technische beteekenis van 't woord, maar een romantisch verhaal, eene gedramatiseerde levensbeschrijving, rijk aan historische herinneringen van allen aard. Tijd en land: de Madrilenen in de zestiende eeuw en ook terloops de Nederlanders, zijn voortreffelijk geschilderd, terwijl de meeste optredende personages, in vele waarvan men eveneens zeer gelijkende portretten ontmoet, zooals de beroemde ontleedkundige zelf en koning Filips II o.a., onze belangstelling wekken in hooge mate.

Aan diepe karakterstudie evenwel, zooals Sleecks ons gaf in Tybaerts b.v., en Peerjan, moet men zich hier niet verwachten; doch langs een anderen kant dunkt ons, dat de ervaren schrijver nooit zoo opging in zijn werk en ons zoo wist te boeien tot het einde toe, zonder dat hij het noodig heeft geacht een spannenden knoop te leggen. De

[p. 141]

feiten op zichzelven blijken inderdaad aantrekkelijk genoeg.

Om een rechtvaardig oordeel te vellen over het merkwaardig werk, dat van veel studie en rijpe overweging getuigt, moet men er niets anders in zoeken dan eene zeer onderhoudende, fraai en vloeiend geschreven historische vertelling. Maar als zoodanig behoort zij dan ook tot de allerbeste, de meest litteraire, welke onze Nederlandsche letterkunde oplevert. De schepper van Hildegonde heeft zichzelven in Vesalius overtroffen.

Ook ‘Palma's Dochter’ van Frans Gittens is eindelijk bij L. Dela Montagne te Antwerpen van de pers gekomen.

Ik herinner mij nog den geestdriftigen bijval, dien het vond, toen de schrijver zijn stuk voorlas in de Antwerpsche groep van het Taalverbond, eenige jaren geleden.

Ziehier den inhoud van dit belangwekkend en boeiend treurspel:

1^ste bedrijf: De oude Palma, Venetië's beroemde schilder, was weduwenaar gebleven met eene dochter, Violanta geheeten, aan wier opvoeding hij zich geheel had toegewijd. Om haar voor allen slechten invloed, ergernis en zedenbederf te behoeden, had hij zijne kunstgenooten gemeden en was gaan leven als een kluizenaar. Hij wil zelfs geene weelderige vrouwen meer schilderen, en brengt nog enkel kerkstukken voort, niet zonder hartzeer bewerende, dat een artist niet zou mogen trouwen, ten einde zich met niemand en niets te moeten bekommeren dan met zijne kunst. Zanetti, haar neef, een bloode, onnoozele jongen, is bestemd om met haar te trouwen, doch zij wil hem niet en verlangt een kunstenaar tot man. De groote Tiziano, Palma's leermeester en vriend, begint haar portret te malen en geraakt spoedig verliefd op haar, die hem wederkeerig bemint. Eens, terwijl haar vader afwezig is, neemt Tiziano haar mede naar zijn huis, dat haar voorkomt als een tempel, waar de godin der Schoonheid vereerd wordt. Zij erkent er dadelijk het midden in, waar hare ziel naar snakt.

Radeloosheid en angst van Palma, wanneer hij, van zijne boodschap terugkeerend, zijne dochter nergens aantreft.

2^de bedrijf: Violanta in het atelier van Tiziano.

De nog kloeke grijsaard en de argelooze maagd beminnen elkander hartstochtelijk en blozen er niet voor. Zij poseert voor hem als Danaë, door Jupiter onder de gedaante van een gouden regen verleid. Palma, die van dat heimelijk gekoos niets weet, komt onverwachts binnen. Het meisje vlucht, doch zij vergeet haren sluier, en haar vader ontdekt met wanhopig verdriet, hetgeen er gebeurd is. Hij smeekt Tiziano haar te trouwen; deze weigert. Smart en woede van Palma, die Tiziano en zijne ontaarde dochter vervloekt.

Het 3^de bedrijf vangt aan met eene soort tusschenspel. Het tooneel verbeeldt de lustige herberg der Signora Zerra, waar de hertog van Ferrara met vroolijk gevolg verwacht wordt. Festivo, zijn dikke levenslustige hofmeester, herinnerend aan Falstaff, vermaakt er zich op uitgelaten wijze met een troepje jonge schilders, allen dolle snaken, die niet weinig met den dwazen lekkerbek en drinkebroêr sollen. Tiziano treedt op, wanhopig omdat hij, terug thuiskomend van een feest bij den hertog Violanta niet vond, maar haar later, door Veronese vergezeld, bij de deur zag aanlanden. Die aanblik grieft hem fel, want hij bemint Violanta vurig en kan zich niet onthouden, haar van ontrouw jegens hem te verdenken. Doch zij, zich verwaarloosd achtend, heeft haar minnaars jaloerschheid opgewekt enkel om zich te wreken. Beiden geraken met elkander in twist en Violanta, zich verstooten ziende, springt van vertwijfeling, schaamte en rouwkoop in 't water en verdrinkt.

4^de bedrijf: Tiziano, door verdriet op eenmaal grijs geworden, gaat Venetië verlaten, te Rome door den Paus ontboden. De doge geeft te zijner eer een schitterend afscheidsfeest, terwij Palma met Zanetti hem opzoeken om hem te vermoorden. Tiziano, onbewust van het gevaar, dat hem dreigt, begeeft zich tusschen de menigte, waar zijne twee doodsvijanden op hem loeren. Eensklaps komt het lijk van Violanta aangedreven, door haren vader en haren verloofde erkend en nedergelegd vóor de woning van Tiziano. Deze treedt buiten, Palma zwaait zijnen dolk om hem te treffen, doch sterft plotseling; Zanetti wordt zinneloos. Verslagenheid van den rampzaligen artist, wien de doge aanraadt, troost te zoeken bij de kunst, die toch het hoogste en onvergankelijkste goed is, dat de mensch kan bereiken.

De intrieg van 't stuk is zeer fraai, de karakters zijn voortreffelijk geteekend, de dialoog loopt af als een vuurwerk. Met zorg opgevoerd en door uitmuntende spelers vertolkt, kan 't niet anders dan de toeschouwers eene genster meedeelen van de geestdrift, de bezieling en de passie, waarmee Frans Gittens zijn fraaiste treurspel geschreven heeft.

Ik hoop daarbij, op het tooneel eene gekuischter taal te vernemen dan ik aantrof in 't boek. Jammer dat de schrijver niet gezorgd heeft voor een beteren proeflezer!

Eerstelingen, Schetsen en Novellen door Leo Van Nerum, den jongsten medewerker aan de ‘Vlaamsche School,’ vormen een fraai bundeltje van 200 blz., verdeeld over negen stukken.

Wat den inhoud betreft, biedt hij ons nog niet veel zaaks aan. Hij deelt ons geene belangwekkende feiten meê, laat zich aan intrieg weinig gelegen, doet ook niet aan karakterstudie noch zielkundige ontleding. Alles is maar oppervlakkig, zeer vluchtig geschetst.

Doch wie 't boekje met aandacht en liefde leest, zal spoedig gewaarworden, dat hij met iemand te doen heeft, die veel belooft. 't Is alsof de novellist ons door zijnen eersteling liet zeggen: ‘Zie! zóo zal ik in 't vervolg vertellen en schrijven, in dien trant, maar mijne onderwerpen zullen rijper overdacht wezen, mijne personages meer uit eigen oogen beschouwd, mijn vorm, mijn stijl, oorspronkelijker.’

De schrijver moet zich wachten voor eentonigheid van toestanden en uitdrukkingen; hij herhaalt zich gedurig. Even zorgvuldig vermijde hij die eigenaardige naïefheid, welke bestaat in dingen te verhalen, waar volwassen personen niet meer kunnen naar luisteren, wat b.v. in ‘Herinneringen’ en elders het geval is.

Keur ik te veel af?

Verschooning. Het komt, omdat ik aan de lectuur van die Eerstelingen zooveel genoegen beleefd heb. Want zij zijn los en vlug, met levendigheid verteld; men luistert gaarne naar Van Nerum, en niemand is dieper overtuigd dan wij, dat zijn tweede boek onvoorwaardelijk lof zal verdienen.

Er is te Londen een zeer belangwekkende roman verschenen, ook reeds te krijgen in de Tauchnitz edition, en eigenaardig getiteld: The Woman who did (De Vrouw, die het deed) door Grant Allen.

De inhoud komt hoofdzakelijk op het volgende neder:

[p. 142]

Herminia Barton, eene zeer schoone jonge dame, dochter van den Dean van Dunwich, heeft na veel lezen, nadenken en studeeren, alle geloof over boord geworpen en kleeft zeer ver gedreven socialistische theorieën aan. Zij heeft het vaderlijk huis verlaten en voorziet in haar bestaan door les geven en 't leveren van kopij aan de dagbladen.

Zij leert den advocaat Alan Merrick kennen, die hare gevoelens volkomen deelt, en 't duurt niet lang, of zij beminnen elkander.

Hij vraagt haar ten huwelijk, doch zij wil hoegenaamd van geen trouwen weten, zoomin vóor de wet als vóor de Kerk, om reden dat zij hare onbegrensde vrijheid wil behouden, welke de vrouw, volgens hare innige overtuiging, aan den echtelijken staat ten offer brengt. In theorie is hij 't met zijne verloofde volkomen eens, doch hij tracht haar te doen inzien, te vergeefs evenwel, dat het belang der vrouw meêbrengt, zich niet te ver te verwijderen van de paden, door de Maatschappij gebaand. Zij blijft bij hare weigering, bewerende, over de gevolgen van dien stap rijpelijk te hebben nagepeinsd.

Hiermeê gaan zij leven als man en vrouw, wel te verstaan: zij wonen gescheiden, zooals vroeger, en komen niet dikwijler bijeen dan twee boezemvrienden. Aan de praatjes der buren stoort zij zich niet, want zij wil voor hare denkbeelden strijden en lijden.

Zij blijft zoolang naar de school gaan, tot haar toestand zichtbaar begint te worden, maar dan schrijft zij haar met redenen omkleed ontslag aan de hoofdonderwijzeres.

De vader van haren echtvriend, een statig, eerwaardig dokter, wil zulke schoondochter als Herminia natuurlijk niet erkennen en sluit zijne deur voor beiden.

Alan bezit echter eenige middelen van zichzelven en daarmee trekken zij naar Italië. Zij reizen tamelijk snel door tot in Perugia, waar zij kamers huren, want zij willen er blijven tot na Herminia's bevalling. Doch eilaas! eer 't zoover is, wordt Alan ziek, zelfs gevaarlijk. De oude heer Merrick wordt ontboden; hij raadt haar aan, met zijnen zoon in extremis te trouwen, maar zij volhardt bij hare weigering, waarna hij zijne hand bepaald van haar aftrekt.

Alan sterft en wordt ginder begraven. De weduwe van de linkerhand verwijlt er nog tot na de geboorte van haar kind, een meisje, dat zij Dolores heet, en keert vervolgens terug naar Londen. Zij wordt er met den nek aangezien en zou er zelfs geen ordentelijk onderkomen gevonden hebben, indien zij zich niet voor eene echte weduwe had uitgegeven, welke onwaarheid, strijdig met hare overtuiging, haar geweldig stuit. Haar leven loopt niet over rolletjes! Zij levert weder kopij aan de dagbladen en schrijft romans voor de massa, nadat zij vruchteloos beproefd heeft, met een roman van hooge letterkundige waarde naam te verwerven.

Haar dochtertje voedt zij op in hare grondbeginselen, hopende, dat Dolores er zich later zal op verhoogvaardigen, de eerste vrouw te wezen, in ‘volkomen vrijheid van vader en moeder geboren’.

Eens ontmoet de kleine Dolores haren grootvader Merrick. Hij erkent het lieve kind dadelijk voor dat zijns zoons en schenkt het een goudstuk. Herminia zendt het hem fier terug, gelijk zij ook zijne vraag afwijst om het te mogen grootbrengen.

Harvey Kynaston, een hevig socialist en voor het overige een braaf man, verzoekt om hare hand. Maar hij wil voor de wet trouwen, en, ondanks hare liefde en achting voor hem, slaat zij zijn voorstel af, want zij wil haar vorig leven niet verloochenen. Wat verder hare grondbeginselen betreft: zij had reeds ondervonden, dat het eene vrouw onmogelijk is, ze door te drijven.

Er bleef haar echter eene schoone hoop over, een troostend ideaal: haar kind zou 't eens kunnen!

Ach! 't was of de arme vrouw veroordeeld was, om alle bitterheden des levens te smaken. Dolores bezat hoegenaamd den aard harer moeder niet; zij was eene geboren aristocrate, die het goed wilde hebben in de wereld en daarom zich onderwerpen zou aan al de eischen eener diep bedorven en onrechtvaardig ingerichte Maatschappij.

Welke ontgoocheling voor de arme moeder! Het was de laatste doren in hare martelaarskroon.

Dolores, of liever Dolly, wordt in den omgang met hare schoolkameraden allengs gewaar, dat achter haar en haar moeders leven een geheim schuilt, en bovendien moet zij niet veel hebben van eene moeder, die, niets voornaam, er zoo'n zonderlinge denkbeelden op nahoudt.

Zekeren dag, terwijl zij hare vacantie doorbrengt bij een rijk vriendinnetje op den buiten, wordt zij door een jongen heer van deftigen huize ten huwelijk gevraagd. Zij stemt voorwaardelijk toe en komt bij hare moeder om opheldering: de tijd is aangebroken, dat zij alles wil weten, zij eischt het. Herminia openbaart haar thans het verleden.

Het meisje is woedend en scheldt met vinnige woorden hare moeder uit, wier schande en dwaasheid de schuld zijn van haar, Dolores' ongeluk, want immers eene schoonmoeder van dat slag kan zij haren verloofde niet voorstellen. Zonder afscheid loopt zij er vandoor en gaat zich in de armen werpen van haren vaderlijken grootvader.

De beklagenswaardige vrouw neemt vergift in en sterft, na een roerenden brief vol betuigingen van liefde te hebben geschreven aan hare ondankbare dochter.

Ziedaar!

De roman is in een prachtig Engelsch gesteld, en herinnert door vorm en strekking de eerste verhalen van George Sand.

De talentvolle schrijver, Grant Allen, heeft hem blijkbaar ter wereld gebracht, niet uit scheppingsdrang als eene vrucht van gevoel en verbeelding, maar om zijne gedachten te verspreiden: vrije liefde, geen eigendom, geen kapitaal, cosmopolitisme en godloochening.

Zijne tendenz is afbrekend, niet opbouwend; hij werkt op het medelijden zijner lezers, maar slaagt er dan ook in, eene innige belangstelling voor zijne heldin op te wekken.

Het boek heeft de gewone gebreken van een verhaal met strekking: Er wordt te veel in geredeneerd, en men stoot gedurig op declamatie en paradoxen. Zoo gaat de epische indruk verloren.

En wat blijft er over van de stoute, gewaagde theorie, onbepaald en onbehendig voorgesteld midden in een gewrocht van verbeelding?

Ik ben overtuigd, dat de meeste lezers zich zullen neerleggen bij het motto van M^me De Staël, gedrukt op het titelblad van ‘Delphine’:

‘Un homme doit braver l'opinion, une femme doit s'y soumettre.’

24 Juli.

Frans Van Cuyck.