De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 7

[p. 149]

Het salon van 1894
De Belgische Afdeeling

Zij zijn er niet talrijk te Antwerpen, de goede, de werkelijk artistieke portretten. En onder die vijf of zes werkelijk goede is er dan nog geen enkel, dat door zijn meer innerlijke hoedanigheden, ik wil zeggen, als psychologische studie van een menschenkarakter, zou verdienen op éen lijn te worden gesteld met de portretten van Mgr. Manning en den generaal der Jezuïeten in de Engelsche sektie. Een enkel, twee misschien, namelijk de meesterlijke schets van Frère-Orban door Cluysenaar, en dat met den titel Mijn Moeder, van Jef Leempoels, imponeeren zich anders dan door hun louter pikturale verdienste aan onze aandacht. In het eerste, een nauwelijks met iets meer dan eenige penseelstreken aangelegden kop, leeft wel en wis een stukje van de trotsche, zelfbewuste, krachtige ziel van den grootsten staatsman van België; in het tweede, uitgevoerd in donkere tonen van een zeer grooten eenvoud, en volkomen vrij van allen uiterlijken kleedertooi, ademt het stille gemoed van een nederig burgervrouwtje, dat blijkbaar ‘tevreden met weinig en blijde met meer’, wel veel heeft gezien en ervaren, maar van alle pessimisme bevrijd bleef.

Zeer mooi zijn verder de kinderportretten van Cluysenaar, een heerenportret van Gustaaf den Duyts, dat eener dame van Rotthier, en nog een drietal van Isidoor Verheyden. Geen angstvallige, tot in de bijzonderheden uitgepierde ontledingen van karakters of zieletoestanden, maar in elk opzicht uitstekende studies naar het leven, geschilderd door artisten, in het volle bezit van al de hulpmiddelen hunner kunst.

Nog zeldzamer dan de portretten zijn de dierstukken. Daartegenover staat echter, dat de inzending van Verwee alléen voldoende ware, om den eerepalm van dit vak aan België te doen wegschenken. Van dezen meester, die zich sedert meer dan een kwart eeuw handhaaft aan de spits onzer artisten, en die eens, naast de Braekeleer en Leys, als een der reinste gloriën onzer ‘school’ zal uitblinken, bevat de Antwerpsche tentoonstelling vier tamelijk groote tafereelen, vier meesterstukken van echt Vlaamsch koloriet. In drie dezer stukken, - éen enkel wordt ontsierd door een deerlijk misteekend doch prachtig geschilderd paard - is alles, teekening én kleurbehandeling, landschap én dieren, in gelijke maat te bewonderen. Niemand weet het eigenaardige, dat stier, os of kalf, hengst of veulen, in gestalte en houding, in blik en ‘gebaar’ opleveren, zoo verrassend waar en levend op het doek te kluisteren, als deze robuste Vlaming. En wat een landschapschilder is mede deze Verwee! De malsche weiden uit den Westvlaanderschen polder hebben in hem een dichter, die in geen opzicht bij de vele schilders der Antwerpsche heide moet achterstaan. Een zijner vier stukken, het allermooiste, werd voor het Antwerpsch Muzeum aangekocht.

Een kolorist van een geheel ander soort is Jan Stobbaerts, onvermoeibaar in het weergeven van het mysterieuze chiaroscuro onzer Vlaamsche boerenstallen. Onvermoeibaar - eilaas! ja, want, zoo er op het werk van dezen zeer grooten artist iets is af te dingen, dan is het wel zijn totaal gebrek aan vinding van eenig nieuw voor hem passend onderwerp. Doch ongeëvenaard is hij tevens. Zijn vier te Antwerpen hangende schilderijen toonen hem in het nog volle bezit van zijn zeer groot kunnen.

Heymans, Frans van Leemputten, Neel van Leemputten, Luyten, nog anderen, behandelen het vee minder als hoofd-, meer als bij-motief, als stoffeering, zou ik zeggen, van volkstafereelen of landschappen. De Ringsteking van den tweede bevalt mij vrij wat minder dan zijn heerlijke Ooievaars van vóor ongeveer een tweetal jaren. De waterverfschildering echter, die hij onder denzelfden titel tentoonstelt, is een parel: daarop leven ze werkelijk, de zware boerenrossen; ze leven, en hollen dat het een lust is. Op het groot olieverfschilderij lijken zij wat stijf, wat geleerd... Zijn Brabantsch Span op een Oktober-morgen is echter weer heel mooi.

Van onze landschapschilders treffen wij hier het puikje aan: naast den nauwgezetten ver-bijzienden Lamorinière, zien wij den eersten apostel van het

[p. 150]

impressionisme in België, Jaak Rosseels, omringd van eenige zijner trouwste wapenmakkers als Crabeels en Meijers; naast den solieden, mannelijken Coosemans, den uiterst fijngevoelenden, bijna weiblichen den Duyts; voorts - mede tot de allerbesten onzer school behoorende - Heymans, Isidoor Verheyden, Theodoor Verstraete, Emiel Claus, en onder de jongeren, van Melle, Luyten, Farazijn, Wolles, de Greef.

Heymans, dien ik, geen jaar geleden, in de V.S. een afzonderlijke studie wijdde, en die thans geen enkelen nieuwen arbeid tentoonstelt, laat ik ter zijde, om onmiddellijk te spreken van twee der beminnelijkste en veelzijdigste talenten onzer geheele school, Verheyden en Verstraete. Wat hebben zij, ondanks hun verschil in leeftijd en hun opvallende eigen kleur, menigen trek van overeenkomst in geheel hun artistieke persoonlijkheid. Dichternaturen - beiden; vatbaar als maar weinigen voor de fijnste, subtielste indrukken; meegevoelende, tot in de diepste roerselen van hun gemoed, den zachten weemoed van een bleeken najaars- of de schuchtere maagdenvreugde van een vroegen lenteochtend; betrappende gaarne in zijn dagelijksch doen te midden der natuur den in en met die natuur levenden en meêlevenden mensch.

Verheyden's landschappen zitten kloeker en vetter, die van Verstraete doorgaans frisscher en warmer en schooner in de verf; op het palet van den eerste schijnen meer de middelste, op dat van den laatste meer de onderste en bovenste, de diepe en helle tonen te overheerschen. Hoe jammer, dat het Muzeum noch de Beevaart in de Kempen van Verheyden, noch den Boomgaard in Zeeland van Verstraete aankocht! In beide komen de door mij in 't licht gestelde overeenkomsten en verschillen voortreffelijk uit. De Boomgaard in Zeeland is een tooneel van landelijke poëzie, van levendige, direkt uit de natuur spruitende poëzie, zonder eenig spoor van affektatie of geliktheid, zoo volledig en af, zoo in al zijn partijen harmonieus een, dat geen ander stuk van dien aard in de heele tentoonstelling er boven staat. In de Begrafenis, een geheel andere noot: zoo licht en warm en frisch en idyllisch de Boomgaard, zoo duister, huiverig, mat en intreurig is deze. Verstraete heeft evenveel vinding als talent: van hem moet men de 365^e herhaling van steeds hetzelfde onderwerp niet verwachten!

Van Gustaaf den Duyts een diepgevoelde Avondstemming en vooral een heerlijken winteravond rond de kerk van Wondelgem. Al de poëzie, die daar schuilt in het door de naakte boomtakken heenschemerende laatste rood van zoo'n stillen December- of Januari-avond op den buiten, den Duyts vatte ze samen in dezen ook in pikturaal opzicht als altijd voortreffelijken arbeid.

In Claus' Beetworteloogst in Vlaanderen, reeds vroeger door mij besproken, neemt de idylle epische afmetingen aan. Of zij er veel bij wint, de idylle? Of zij er niet veeleer wat bij verliest, en wel in de eerste plaats iets van den zoeten eenvoud en de bekoorlijke intiemiteit van de kleinen en nederigen in hun natuurlijke omgeving? Doch om 't even! De schilder wilde het buitenleven nu eens zien met het oog van een eposdichter; zijn lieden, worstelend met den harden grond, wilde hij voorstellen groot als Homeros' helden, slaande met breede slagen reuzige zwaardklingen wijd rond zich. Wij nemen vrede met zijn opvatting, en blijven, nu als te voren, in zijn stuk waardeeren de kranige, kloeke teekening naast het mooie, soliede koloriet, de uitstekende, ofschoon in de verste verte niet akademische groepeering en het indrukwekkende geheel.

Maar waar bleven de zonnekens, vriend Claus, de zonnekens, die gij zoo droef kunt laten lachen als gij ze vroolijk kunt laten weenen, uw betooverende zonnekens, die wij zoo van ganscher harte liefhebben?

Binjé toont zich, ten minste in zijn hier te ziene landschappen, van nabij verwant met de school van Glasgow. Hij munt uit in het tegenover elkander stellen van sterksprekende tonen. Zomer, zoo betitelt hij zijn eenig ingezonden schilderij, en werkelijk, heeft men het éens gezien, men vergeet het niet weder! Dat lichtvolle doek blijft in het oog zitten als een dag uit den hoogzomertijd, vol verblindend zonnelicht.

Van Melle is een talentvolle luminist. Zijn Tuin eener Pastorie in Bretanje is een der fraaiste landschappen, die ik van onze jongere artisten tot heden zag.

Van Luyten bewonder ik zeer, benevens reeds vroeger geziene dingen, als o.a. het uitstekende Koeien in 't Moeras, Na het Onweder en De laatste Stralen.

Carpentier, Wolles, Edm. Verstraeten, de Greef kan ik enkel vermelden.

Als marineschilders, buiten den ouden P.J. Clays, Heymans, Farazijn, Le Mayeur, Steppe, Hens en Verstraete. Veel van het door hen gezondene zag ik al vroeger. Alleen van het nieuwe zij hier dus gesproken.

Steppe en Hens kennen geen stilstand; van lieverlede dringen zij vooruit tot op den eersten rang. Van den eerste een Avond op Zee bij naderend Onweder, een mooigevlekte lucht boven een woest opbruisend water, en een Avond op de

[p. 151]

Schelde bij opkomende Maan, heel stil, in gedempte zachte tonen, maar uiterst intens van gevoel. Van den tweede verscheidene grooter en kleiner zee- en stroomstukken, waaronder vooral éen, De Stoomboot bij Avond, hoogen lof verdient. Water van ongemeene transparantie; lucht heel prachtig van kleur en beweging.

Verstraete doet wonderen! Zijn Naderend Onweder is, ofschoon slechts een doek van gewone grootte, van werkelijk epische grootschheid! Er steekt meer in dan eenvoudig wat effektjes van kleur en wat handigheid in het vlotbaar maken van zoo'n hemel; meer ook nog dan een impressie, al weze deze dan nóg zoo intens. Er zit een hooge dichterlijke gedachte in dat schilderij. Dat strookje aarde, dat dunne, schrale, nietige strookje, als verloren, met eenige huisjes daarop, ginds, ver, tusschen de in helsche woede opzwalpende zee en het dreigende, wielende zwerk, het doet schrikken, het doet verstommen. En dan - wat klotsen, zieden, slangslingeren ze hoog op, als zweepen zwiepend, de baren; wat sprankelt hun schuim om en rond; en wat zit er in die wolken een fut! Ik zeg: een der mooiste, kranigste marines, die men zien kan!

Stillevens van Frans Seghers, van de Roye, degelijk maar ouderwetsch, de Bièvre en Joors, meer modern. Een groot en werkelijk al te weinig gewaardeerd artist, deze laatste, de stoere, goede Joors! Zijn Vruchten, Sleutelbloemen, Rozen en Perziken zijn meesterwerk van éen, die maar hoeft te willen om in elk ander genre meesterwerk te leveren.

Een blik, een vluchtig blikje in de afdeeling der waterverfschilders. Abry, Claus, Hannon, Hagemans, Binjé, Staquet, Uytterschaut, den Duyts triomfeeren hier.

Wat ik hier echter vooral bewonder is in de allereerste plaats De Offerande, van Khnopff, eens te meer een hoog aristokratisch kunstwerk, een opvatting, uitmuntend evenzeer door het meest kiesche gevoel als door een schier volmaakte uitvoering. Van Juliaan de Vriendt vier teekeningen, waaronder vooral een O.L. Vrouw met een Lelie, karakteristiek als geheel, en, ofschoon zeer solied van behandeling, toch volkomen den akwareltoon behoudend, alsmede een poëtisch-opgevatte Magdalena mij bekoren. Van den Duyts een achttal landschappen en marines, waarvan de allerlaatste, Morgen op Zee, een naar toovenarij zweemend vasthouden van een uiterst vlugge impressie, mij mede de allermooiste toeschijnt. Eindelijk, van Fr. van Leemputten, benevens de reeds vermelde Ringsteking, een heel gelukkige Avondimpressie.

Pol de Mont.