De Vlaamsche School. Jaargang 33

[p. 141]

De kerkvoogden van Mechelen en hunne wapenschilden.
(Vervolg, zie blz. 135).

IV. Jakobus Boonen, bisschop van Gent, die den stervenden Hosius de laatste sacramenten toediende, werd zijn opvolger. Hij was te Antwerpen den 11^en October 1573 geboren, en aldaar gedoopt in Sint-Andrieskerk. Verhevene ambten vervulde zijn vader, die ten laatste kanselier van Brabant benoemd was, toen de dood, het gevolg eener verraderlijke vergiftiging, hem verraste. Jacobus, het spoor zijns vaders drukkend, legde zich op de rechtsgeleerdheid toe, werd licentiaat in de beide rechten uitgeroepen, en wist door zijne bekwaamheid het vertrouwen te winnen van hooggeplaatste personen, ja ook, van aartshertog Albertus, die hem belastte met belangrijke zendingen in den Haag. Eerst op lateren leeftijd trad Boonen in de geestelijke loopbaan: zijne priesterlijke wijding dagteekende van 9^en Juli 1611. Zes jaar nadien verliet hij de waardigheid van deken des kapittels van Mechelen, om den bisschoppelijken stoel van Gent te beklimmen. De keus der aartshertogen, bekrachtigd door pauselijke brieven van 21^en October 1621, riep hem tot den aartsbisschoppelijken zetel, dien hij gedurende meer dan 22 jaren bekleedde. Beide bisdommen dankten hem uitstekende diensten. Godvruchtig was hij, uiterst eenvoudig in zijne levenswijze, en geene palen kende zijne milde liefdadigheid. Om in de noodwendigheden der armen te voorzien, verkocht hij zelfs de edelgesteenten zijns herderlijken rings en eene prachtige waterkan van verguld zilver, een geschenk der infante Isabella; buitengewone giften aan liefdadige werken daargelaten, rekent men op 70,000 gulden de som welke hij aan het einde zijns levens uitdeelde. Te Mechelen zette hij het werk zijns voorzaats voort, talrijke gestichten van onderwijs verwekkend, het kapittel der metropolitane kerk door nieuwe stichtingen uitbreidend, het geestelijk, ja ook, het stoffelijk welzijn zijner onderhoorigen krachtdadig betrachtend.

In 1632 stond de aartsbisschop aan het hoofd der volmachtigden, naar de Noorderprovinciën afgevaardigd om een vredesverdrag, of althans eene wapenschorsing te bespreken; die poging echter mislukte. 't Is te betreuren dat Boonen, onder alle andere opzichten een groot en deugdzaam bisschop, bij het verschijnen der Jansenistische dwaalleer, eenen tijd lang het rechte spoor miste, en wel in zooverre dat er een streng vonnis van den H. Stoel, hem beroovend van alle bisschoppelijke bedieningen en van de intrede der kerk, van noode was om hem tot plichtbesef terug te brengen. Hij erkende toch eindelijk zijne dwaling en wischte door eene nederige en volkomene onderwerping de fout van zijnen jammerlijken misstap uit. De aartsbisschop overleed te Brussel, den 30^en Juni 1655; zijn lijk, naar Mechelen overgebracht, werd bijgezet in den grafkelder der metropolitane kerk; 's mans lofrede, door Godefridus Wreys, penitencier van het kapittel, gehouden, verscheen in druk, te Leuven, bij Hieronymus Nempe (22 blz. in-4^o).

Het wapenschild draagt op goud een Sint-Andrieskruis van zilver met boord van keel, het bovenkwartier beladen met eenen arend van sabel. De leuze: Vince in bono, Verwin in goed, op den naam zinspelend, is ontleend aan Sint-Paulus brief aan de Romeinen.

Vince in bono.

V. Andreas Cruesen, zoon eens schepen van Maastricht, in 1591 geboren, werd, na meer andere geestelijke ambten vervuld te hebben, in 1651 bisschop van Roermonde, en zes jaar daarna aartsbisschop van Mechelen. Hij nam bezit van den metropolitanen zetel den 25^en Juni 1657. IJvervol was hij in de verdediging des geloofs en in de handhaving der geestelijke tucht, voorbeeldig zijne diepe godvruchtigheid, onuitputbaar zijne liefdadigheid. Zijne milde ondersteuning kwam de paters van het Gezelschap van Jesus ter hulp bij het bouwen hunner kerk, den H. Franciscus Xaverius toegewijd, thans de parochiekerk van Sint-Pieter, te Mechelen. Den 10^en Mei 1663 legde de bisschop den eersten steen der kerk van O.-L.-Vrouw van Hanswijk, in dezelfde stad, naar de plannen van Faydherbe opgericht. De Sint-Rumolduskerk bezit twee prachtige offergiften van den bisschop: het hoogaltaar, door Faydherbe uitgevoerd, naar de teekening van Willem Hesius, eenen Jezuïet, te Antwerpen geboren, en eene heerlijke grafstede, door denzelfden beeldhouwer gebeiteld. Op dit praalgraf ziet men de beeltenis van den aartsbisschop, met de koorkap bekleed, ter aarde nedergeknield, de oogen afwendend van den Tijd met de zeis gewapend, en ze naar den verrezen Zaligmaker keerend.

De godvruchtige prelaat ontsliep in den Heer, te Brussel, den 8^en November 1666, in den ouderdom van 75 jaren. Zijne stoffelijke overblijfsels rusten in den grafkelder der Sint-Rumolduskerk, door hemzelven voor zich en voor zijne opvolgers gemaakt. Franciscus Van de Venne, proost des kapittels, sprak de lijkrede uit⁽¹⁾.

Wapenschild: van goud met drie palen van keel; het schildhoofd van sinopel, beladen met drie zilveren penningen naast elkander. De spreuk is: Victrix fortunae sapientia, Wijsheid wint het op fortuin.

(1) Gedrukt te Mechelen, bij Gisbert Lints, 14 blz. in-1^o.

[p. 142]

Victrix fortunae sapientia.

VI. Joannes van Wachtendonck, geboren te Mechelen, in Februari 1592, kanunnik van Sint-Rumoldus, deken van het kapittel, lid van den Grooten Raad, en vicaris-generaal van den aartsbisschop Boonen, besteeg in 1654 den bisschoppelijken stoel van Namen. In 1667 stelde het hof hem voor tot den zetel van Mechelen, de H. Stoel stemde in de verplaatsing toe, en in April 1668 trad de nieuwbenoemde door eenen volmachthouder in bezit zijner waardigheid. Hij zelf was op weg naar de aartsbisschoppelijke stad, toen de aamborstigheid, waaraan hij sinds jaren lijdend was, hem te Brussel, den 25^en Juli, uit het leven wegrukte. Mechelen, dat hem een plechtig onthaal bereidde, ontving slechts zijne stoffelijke overblijfsels. Joost Van der Linden, overste der Oratorianen, maakte de lofrede van den aflijvige⁽¹⁾.

Van Wachtendoncks familiewapen is van goud met leliebloem van keel. De Grieksche spreuk: ΔΟΞΑ ΚΑΤ' ΑΡΕΤΗΝ, beteekent: Glorie volgens deugd.

ΔΟΞΑ ΚΑΤ' ΑΡΕΤΗΝ.

VII. Graaf Alfons de Berghes, den 9^en September 1624, te Brussel geboren, was de zevende aartsbisschop van Mechelen. Verscheidene kerkvoogden schonk het adellijk huis de Berghes aan de kerk in België. Hendrik werd bisschop, en Maximiliaan de eerste aartsbisschop van Kamerijk; Robrecht en Joris-Lodewijk, prins-bisschoppen van Luik; Willem achtereenvolgens bisschop van Antwerpen en aartsbisschop van Kamerijk. Alfons, in 1663 aartskapelaan der kapel van Burgonje bij het hof te Brussel en hoofdaalmoezenier, werd in 1667 tot bisschop van Doornik benoemd, maar deze benoeming bleef zonder uitwerksel, ten gevolge der inneming van Doornik door den koning van Frankrijk. Drie jaar later tot den stoel van Mechelen geroepen, deed hij zijne plechtige intrede in de bischoppelijke stad, den 7^en Maart 1671. Oprecht godvruchtig, liefdadig en zachtmoedig was de Berghes, maar dewijl het hem aan krachtdadigheid of aan doorzicht mangelde, misbruikten sommigen het hun geschonken vertrouwen om de Jansenistische leer in de hand te werken. De Berghes overleed te Brussel, den 7^en Juni 1689, in het 64^e jaar zijns levens, het 19^e zijner bisschoppelijke waardigheid, en werd in den grafkelder der metropolitane kerk bijgezet. Joannes de Cuyper, deken van het kapittel, hield de lijkrede⁽¹⁾.

Te zijner eere ziet men een prachtig gedenkteeken, met een liggend beeld van den aflijvige, door De Vos gebeiteld, aan den zuiderkant van het hoogaltaar der hoofdkerk van Mechelen.

Het wapenschild is doorsneden en half gedeeld: In het 1^e, van sabel eenen leeuw van goud, gewapend en getongd van keel (Brabant); in het 2^e, op goud drie palen van keel (Berthout); het 3^e van sinopel met drie malies van zilver (de Berghes). De spreuk is: Descende ut ascendas: Daal af om op te klimmen.

Descende ut ascendas.

VIII. Humbert Willem de Precipiano, Mechelens achtste kerkvoogd, te Besançon in 1627 geboren, na verscheidene posten van belang bekleed te hebben, sinds 1683 bisschop van Brugge, verwisselde in 1690 dien zetel tegen dien van Mechelen. De plechtige intrede van den nieuwbenoemde had plaats den 11^en Augustus. Onvermoeid en met stalen

(1) Gedrukt te Brussel, 1668, 32 blz. in-4^o.

(1) Oratio 'funebris habita.... per D. Joannem De Cuyper S.T.L. canonicum graduatum et decanum. Mechelen, bij Gisbert Lints, 1689, 20 blz. in-4^o.

[p. 143]

moed streed hij hier ruim twintig jaar voor de rechten der kerk, voor de herstelling der geestelijke regeltucht, voor de handhaving der ware leering, en hield niet op gepaste middelen aan te wenden om alle valsch onkruid uit het bisdom te roeien. Eene longontsteking bracht, den 9^en Juli 1711, een einde aan het leven van den ijverigen en godvruchtigen kerkvoogd. Hij werd begraven in de metropolitane kerk, waar thans nog, tegenover den bisschoppelijken zetel, men het prachtig gedenkteeken ziet, tijdens zijn leven tot versiering des tempels opgericht, en uit wit marmer door den Antwerpschen beeldhouwer Michiel van der Voort, den oude, gebeiteld. De bisschop is daar geknield en biddend voorgesteld, te midden van twee figuren, welke de Liefde en het Geloof verbeelden. De gegraduëerde kanunnik Van der Cruys, aartspriester van het district Mechelen, sprak de lijkrede uit, die, zoo 't schijnt, niet in druk werd uitgegeven.

Wapenschild: op keel, een zwaard van zilver met gouden gevest en balkswijze geplaatst met de punt te rechterzijde. De spreuk, op het wapen zinspelend, zegt: Non in gladio sed in nomine Domini, Niet door het zwaard, maar in den naam des Heeren.

Non in gladio sed in nomine Domini.

IX. Thomas Philip van den Elzas, graaf van Boussu, den 13^en November 1679 te Brussel geboren, in 1696 kanunnik en proost van Sint-Baafs, te Gent, voleindde zijne geestelijke studiën te Rome, waar hem de priesterlijke zalving werd gegeven. Ongeveer vijf jaren was de stoel van Mechelen onbezet gebleven, toen hij, tot de waardigheid van aartsbisschop benoemd, den 19^en Januari 1716, te Weenen, de bisschoppelijke wijding ontving van den pauselijken nuntius Joris Spinola. Den 15^en Maart daaropvolgend juichte Mechelen verheugd en geestdriftig bij de intrede van zijnen nieuwen herder. Den 29^en November 1719 werd Thomas-Philip tot de hooge waardigheid van kardinaal verheven, met den titel eerst van Sint-Cesarius, later van Sinte-Balbina, en eindelijk van Sint-Laurentius-in-Lucina. In deze hoedanigheid nam hij in 1721 deel aan de keus van paus Innocentius XIII. Sinds den 22^en Augustus 1731 was hem ook, als apostolische administrator, het geestelijk beheer opgedragen van het gedeelte van 't bisdom van 's-Hertogenbosch, dat bij de Oostenrijksche Nederlanden behoorde.

Thomas-Philip was oprecht een toonbeeld van den waren herder, een tweede Carolus-Borromeus door zijne priesterlijke en bisschoppelijke deugden, door zijne krachtdadige en voorzichtige handelwijze, door zijne engelachtige godvruchtigheid en door zijn boetvaardig leven. Zijne strenge standvastigheid, door zachtmoedigheid getemperd, voltooide het werk zijns voorzaats, en doofde de laatste sprankels van het Jansenisme in onze gewesten. Te Mechelen hernieuwde en vergrootte hij het bisschoppelijk paleis en bouwde op eigene kosten de kapel van het seminarie. Voor de vierde maal tijdens zijn leven reisde hij, in 1738, naar Rome, vertoefde daar vier jaren, en was derhalve in 1740 tegenwoordig bij de verkiezing van paus Benedictus XIV.

Straks tachtig jaar oud, overleed hij, na een 43-jarig bestuur, den 5^en Januari 1759; gelijk hij leefde, zoo stierf hij in de gevoelens der voorbeeldige godvruchtigheid, welke men van jongs af in hem bewonderde, met het gebed op de lippen: ‘Goede Jesus, wees mij Jesus,’ waren de laatste woorden, die van zijne stervende tong vloeiden. Volgens de laatste wilsbeschikking van den overledene, zag men bij de lijkplechtigheid wapenschilden, noch teekens van adel, en zijn nederig testament drukte ook het verlangen uit, dat men geen eeregraf, maar ten meeste eenen steen van twee voet vierkant met het eenvoudig opschrift: Thomas S.R.E. Cardinalis, Archiepiscopus, Miseremini mei, te zijner gedachtenis zou plaatsen. Eene lijkrede werd niettemin uitgesproken door den aartsdiaken Jan-Fr. Foppens⁽¹⁾.

Het familiewapen der graven van Boussu voert op keel eene dwarsstreep van goud, zonder spreuk. Te recht werd echter den bisschop de leuze: Estote misericordes, Weest barmhartig, tot herinnering zijner onuitputbare liefdadigheid in latere tijden toegekend.

Estote misericordes.

(Wordt voortgezet.)

(1) Luctus Ecclesiae Mechliniensis, 13 blz. in-fol.