De Vlaamsche School. Jaargang 26

Zegels der abdij van Tongerloo.
Vervolg van blz. 119.

III. Zegels van de abten.

1. Zeer eigenaardig en eenig in zijne soort te Tongerloo, is het eerste abtelijk zegel, dat wij aantreffen in de eerste helft der dertiende eeuw en bij name in de jaren 1217, 1218, 1233 en 1236. De vorm is ojivaal, en de H. Maagd is er op afgebeeld, zittend op eenen troon met elleboogleunen, wier voorste hoeken in bolvorm eindigen. Als patrones der abdij, draagt zij in de linkerhand den abtelijken staf, terwijl zij met de rechterhand het kind Jesus vasthoudt, dat op haren schoot gezeten is. Voor zooveel wij



kunnen onderscheiden, zegent de goddelijke Zoon op de Latijnsche wijze. Men weet dat de Latijnsche wijze van zegenen hierin verschilt van de Grieksche, dat volgens gene de duim, de wijs- en de middelvinger omhoog worden gehouden en de twee laatste vingeren in de palm der hand geplooid, of zelfs al de vingeren ten hooge gericht, terwijl volgens de Grieksche, de wijsvinger oprijst als eene I, de middelvinger als eene C, het oude sigma der Grieken, geplooid wordt, de duim en de ringvinger over elkander gekruist, den vorm eener X aannemen, en de pink gekromd is om eene C te verbeelden; op deze wijze wordt heel de Grieksche naamletter van Jesus-Christus, JC-XC, uitgedrukt⁽¹⁾. Het randschrift van het zegel, in enkele strepen ingesloten, luidt in dezer voege: + S'abbis eccles Marie de Tongerlo.

Wellicht heeft de lezer reeds in aandacht genomen, hoe de naam van Tongerloo op verschillige wijzen geschreven op de

(1) Didron. Iconographie chrétienne, p. 212.

[p. 143]

zegels voorkomt. Hetzelfde verschil wordt in de oude diplomas opgemerkt. Tungerlo, Tongerlo, Tongherlo, Togherlo, Tongelre, Tongerloo, enz., dit zijn zoovele verschillende spellingen, die men er van ontmoet. Doch het hoeft geen betoog, dat al die veranderingen, van bloot toevalligen aard, enkel de uiterlijke gedaante, de schors, en geenerwijze de kern, de zelfstandigheid van het woord raken, en bij gevolg geene verandering in zijne beteekenis - hoedanig deze ook moge wezen - te wege brengen. De afleiding er van hoeft ook niet verre gezocht te worden, daar het klaarblijkelijk is samengesteld uit het achterzetsel loo, en ‘ik geloof, zegt Kreglinger⁽¹⁾, dat voor de eerste sylben van den naam dezer gemeente (Tongerloo), men geene andere afleiding kan aannemen, dan die van Tungri, waarvan ook de naam van Tongeren komt.’ Moeilijker is het de nauwkeurige beteekenis van beide samenstellende deelen te bepalen.

De afleidkundigen zijn het op verre na niet eens over den zin van het achterzetsel loo, hetzelfde als lo, le, leu, dat in de Nederlandsche benamingen van steden, dorpen, gewesten, sloten en hoeven zoo gemeen is. Volgens sommige geleerden beteekent het eene hoogte, en vooral eene hooge plaats, gelegen aan een meer of stilstaande water⁽²⁾; volgens andere een woud of bosch⁽³⁾; De Smet neemt deze twee beteekenissen samen en legt loo uit door houtrijke hoogte⁽⁴⁾; sommige verstaan daardoor enkelijk eene plaats, van het Latijn locus⁽⁵⁾; andere eene lage plaats, hetzelfde als low in het Engelsch⁽⁶⁾; nog andere zijn van gevoelen, dat het een slot of eene sterkte beteekent⁽⁷⁾; en eene laatste zienswijze houdt het met de bediedenis van dorre zand⁽⁸⁾. Als rechters zullen wij in dat veelzijdig pleit niet optreden, maar enkel zeggen, dat de twee eerst opgegevene beteekenissen, het zij afzonderlijk, het zij te zamen toegepast, ons als de waarschijnlijkste voorkomen. Over het eerste gedeelte van den naam, aangenomen dat het op het land of op het volk van Tongeren doelt, kan eveneens de twijfel worden geopperd, of men daaruit moet afleiden dat Tongerloo voorheen deel uitmaakte van het land van Tongeren (civitas Tungrensis), ofwel dat het tot wijkplaats diende aan eene kolonie van Tongerenaars, ofwel alleen zoo genoemd werd om reden der naburige grenzen van het Tongersch land. Aangezien het nagenoeg zeker is, dat de oude grensscheidingen der bisdommen overeenstemden met die der volkeren, en dat het bisdom van Tongeren, later naar Maastricht en eindelijk naar Luik overgebracht, zoo verre zich uitstrekte als het oude land van Tongeren⁽¹⁾; aangezien, van eene andere zijde, dat Tongerloo, bij zijn eerste verschijnen in de geschiedenis, in het bisdom van Kamerijk gelegen was, zonder dat men stellige bewijzen kunne bijbrengen om te betoonen dat het vroeger aan het bisdom van Tongeren behoorde; daarom zijn wij van gevoelen dat de eerste veronderstelling de minste waarschijnlijkheid heeft, en de twee laatste het meest de waarheid nabij komen. Tongerloo zou dus zooveel beteekenen als de hoogte, of de houtrijke plaats, of de boschrijke hoogte, door Tongerenaars bewoond, of nabij het Tongersch land. Doch dit zij genoeg op afleidkundig gebied uitgeweid.

2. Reeds in de tweede helft der dertiende eeuw hadden de abten van Tongerloo een nieuw zegel, geheel verschillig van het voorgaande, in gebruik. In een Gothischen omtrek staat een abt in altaargewaad afgebeeld; in de rechterhand draagt hij den staf, met binnenwaarts gekeerde krul, en de linkerhand houdt voor de borst een geopend boek, waarin de eerste woorden der engelsche groetenis



te lezen staan: AV(E) MAR(I)A. De stool en de kazuifel van het priesterlijk gewaad laten zich duidelijk onderscheiden. De kazuifel vertoont zich nog met den ouden, schilderachtigen vorm. Het is gekend, dat dit kleedsel aanvankelijk een wijde, ronde mantel was, alleen aan den hals uitgesneden, een mantel die in breede plooien tot den grond nederdaalde en geheel het lichaam bedekte. Hierom wierd het casula (een huisje), chasuble, kazuifel genoemd. Moest de priester gebruik maken van zijne handen, dan moest hij het kleed oplichten en op de armen samenplooien. Tot meerder gemak, wierden allengskens de kanten uitgesneden, en zoo kwam men ten laatste tot den vorm, dien thans de kazuifels vertoonen. Op ons zegel heeft dit kleedsel van den abt van zijne oorspronkelijke lengte verloren, maar men ziet dat de oude vorm is bewaard gebleven; aan beide zijden is het opgenomen en valt in zwierige plooien op de armen. De stool is, zooals nog op onze dagen, een band die weerszijden de schouders afdaalt. - Voor zooveel de twee onvolledige exemplaren, die wij van dit zegel zagen (1253 en 1263), ons toelaten er over te oordeelen, is het opschrift gelijk op het vorige zegel.

(Wordt voortgezet.)

(1) Mémoire sur les noms des communes de la province d'Anvers. Bulletin de la commission centrale de statistique. - Extrait du tome III, page 77.

(2) Grammaye. Kiliaan.

(3) Heylen. Verhand. over de gesteltenis der Kempen ('s-Hertogenbosch, 1795), bl. 11; (Turnhout), bl. 29. - Willems, Mémoire sur les noms des communes de la Flandre Orientale. - Henschenius, In vita S. Amandi, enz. - Grandgagnage, loc. infra cit.

(4) Essai sur les noms des communes de la Flandre Or... Extrait du tome XXIV des mémoires de l'académie royale, page 9.

(5) Schilter. - Grandgagnage, Mémoire sur les anciens noms des lieux de la Belg. Or. Extrait du tome XXIV des mémoires, page 84.

(6) Meyer. Kiliaan.

(7) Lepaige, Nouveau système du premier établissement des Francs, page 9. (Naar eene aanteekening in H.S. van Heylen.)

(8) Kreglinger, loc., cit. page 8.

(1) Vglk. Notice sur les limites de l'ancien diocèse de Liège. - Revue d'hist. et d'archéol., tome 1, en Analectes pour... l'hist. ecclés. de la Belgique, tome 1.