De Vlaamsche School. Jaargang 23

[p. 120]

P.P. Rubens.
Vervolg van blz. 106.

Zooals wij hebben gezien (blz. 94), moesten Rubens' teekeningen bewaard blijven, omals het plaats had, over te gaan aan zijnen zoon of schoonzoon, die zich op de kunst zou toeleggen. Bij overeenkomst van 28 Augustus 1645 werd er besloten, de teekeningen te deelen; ⅓ daarvan bekwamen Albrecht en Nicolaas Rubens, ⅓ Helena Fourment, ⅓ de kinderen van het tweede bed.

De prenten werden openbaar verkocht.

In 1659 was Rubens' jongste dochter 18 jaren oud geworden, zonder dat een zoon of schoonzoon als kunstenaar opgetreden was. Derhalve mocht de familie naar welgevallen over de teekeningen beschikken, en zij geraakten dan ook allengs over geheel Europa verspreid. Aan de stad Antwerpen verbleef er geen enkel.

Rubens was een liefhebber van oud- en zeldzaamheden. De heer Génard meldt, dat de vermaarde schilder voor 100,000 (?) gl. een aantal beelden en verder beeldhouwwerk uit zijne verzameling verkocht aan den hertog van Buckingham. Wij kunnen moeielijk gelooven, dat het bedrag der koopsom nauwkeurig opgegeven is.

Ofschoon Rubens zijne bibliotheek vooruit gemaakt had aan zijnen zoon Albrecht, deden Helena Fourment en de voogden ze inventarieeren, in verband met zekere moeielijkheden, nopens de uitvoering van het testament. Helena Fourment beschuldigde namelijk Albrecht en Nicolaas, dat zij het uitvoeren van het testament tegenwerkten in sommige deelen, en zooals aangestipt is op blz. 94, waren Rubens' zonen, als zij dit deden, bedreigd met het verlies van wat hun vader hun vooruit gemaakt had. Den 24ⁿ Januari 1643, deed de weduwe Rubens, zoo in haren naam als in dien der voogden harer minderjarige kinderen, voor notaris Guyot verklaren, dat Albrecht en Nicolaas ‘sullen syn ende blyven vervallen van het legaet, hun by huns vaders testamente gemaeckt.’

Volgens den heere Génard is gebleken, zouden Rubens' papieren in handen van zijne weduwe of van zijnen zoon Albrecht gebleven zijn. Wat is er van die papieren voorts geworden? Werden zij vernietigd? De heer Génard veronderstelt, dat zij nog volledig of grootendeels zullen berusten onder een of meer afstammelingen van den grooten meester.

Rubens' zilveren en gouden werken en juweelen werden den 15ⁿ October 1640, ten overstaan van notaris Guyot in twee kavels gesteld en door den zilversmid Joos Van den Heuvel gewogen en geschat. De eerste kavel werd gelaten aan Albrecht en Nicolaas; de tweede aan het algemeen sterfhuis; deze laatste bevatte het zilveren huisgerief, waaronder eene lampetkom met de kan, wegende te zamen 17 marken. Die beide stukken zijn thans in bezit van den heer baron Konstantijn de Borrekens, te Antwerpen. Na de geboorte van Constancia-Albertina Rubens, werd kavel 2 (op 2 September 1641,) tusschen de rechthebbenden verdeeld; de juweelen enz. waren in 1640 geschat door Jan en Elias Voet en Jan Lescornet, juweliers te Antwerpen, aan wie daarvoor 3 gl. betaald werden. De schatting bedroeg gl. 16,674.02, waarvan, ingevolge het testament, de eerste helft en een kindsgedeelte aan Helena Fourment toekwamen. Voor deze eerste helft ontving Rubens' weduwe: 1. een grooten ring met raviesteenen omzet, geschat 6900; 2. een deel geëmailleerde knoopen, wegende 22 oncen, tegen 33 gl. de once, gl. 726; 3. eene kleine gouden pretador met 15 diamanten, gl. 108; 4. eene gouden ketting, wegende 7 oncen ende 3 engelschen, gl. 235,19; 5. eene gouden choorketen, wegende 5 oncen ende 17 engelschen tot gl. 34 de once, gl. 199-1000; 6. eene platte gouden ketting, wegende 4 oncen ende 7 engelschen, tot gl. 33 de once, gl. 143.10; 7. twee gouden kruisen, wegende 13 engelschen, aan 33 stuivers, gl. 21-09. Te samen gl. 8334-08. Daar zij recht had op eene som van gl. 8337.01, moest het sterfhuis haar nog 2 gl. en 18 stuivers opleggen.

De tweede helft van den tweeden kavel zou verdeeld worden tusschen de zeven kinderen en Helena Fourment. deze laatste eischende ditmaal een kindsgedeelte. Albrecht. die slechts op eene som van ongeveer 1000 gl. aanspraak had, nam voor zich, als gedenkenis zijns vaders en behoudens afrekening in zijn deel uit de andere goederen, eenen ‘collant van diamanten, met een cruys à la mode, met een keteken van diamanten rooskens geschat op gl. 2460.’ Nikolaas koos voor zich: 1. Eenen hoeybant van diamanten, geschat op gl. 900 (dit juweel aan Rubens geschonken door Karel I, koning van Engeland, wordt in de in 1840 door Van Grimbergen uitgegevene levensschets van Rubens, blz. 166, geschat op 10,000 kronen); 2. een pluymken van diamanten, geschat op 100 gi.; 3. een diamanten ring geschat op gl. 180, te samen gl. 1180. Voor de zeven overblijvende deelen, heeft Helena Fourment, op haar kindsgedeelte en op de ⅝ van hare kinderen, aanvaard 1. eenen pretador van diamanten geschat op gl. 10.54; 2. eene gebrokene gouden pluym met eenige diamanten daarin geschat, gl. 490,008; 3. twee gouden pendantkens versierd met 28 diamantjens, geschat gl. 112; 4. een deel effen gefriseerde cnoppen, wegende 6 oncen en 16 engelschen, aan 33 gl. de once, gl. 222; 5. een paar pendanten met peerlen, gl. 30; 6. een paar agaten braseletten, geschat gl. 36; 7. eene gouden keten met eene goude medallie, wegende 8 oncen en 1 engelsche tot 34 gl. de once, geschat op 2755-14-00 te samen gl, 4699-14-00.

Er blijkt uit de Staatsmasse opgenomen in het Antwerpsch Archievenblad, d. ii, blz, 127), dat aan sr Leonel Wake werd uitgekeerd eene somme van 24 gl. ‘voor zoovele zijn zoon in Engelant hadde moeten geven aan Mons^r. Porter, wegen de goude ketene, bij den Coninck geschonden.’

Deze prachtige ketting welke vrouw Helena Fourment voor zich en voor hare kinderen uitkoos, werd op haar bevel en op dat der voogden, gesmolten, zooals blijkt uit de Staetmasse, tot profijte der kinderen; zij was in goud gl. 2601 geschat, doch bracht 3122 gl. op.

Op 2 September 1641, werden door den zilversmid Van den Heuvel gewogen en geschat de volgende twee stukken aan het sterfhuis behoorende: Een silvere Schribane wegende 10 marck, 7 oncen ende 15 engelschen, tot 55 stuyvers de once ende eenen vergulden kop Duitsch werk, met 6 witte specksteenen daarin gewerkt, wegende 3 marcken, 2 oncen en de 17 engelschen, tot gl. 3 en 6 stuyvers ‘daaraff de voornoemde Rendante, voor haer helft ende een kintsgedeelte in d'ander helft, gelyck oock de voorgenoemde jonckers Albrecht ende Nicolaas Rubens hunne twee achtste paerten aenveert hebben by gemey-

[p. 121]

Degen door Karel I, koning van Engeland, aan P.P. Rubens geschonken in 1630.

nen consente de stukken ende parceelen begrepen inden bescheede bijden voors. Notaris Guyot asldoen daeraff gemaekt.’

Een aantal dezer kostbaarheden, zorgvuldig door de familie bewaard, berusten thans nog bij Rubens' afstammelingen; hieronder telt men het zwaard waarmede koning Karel I van Engeland den schilder, op 21 Februari 1630, tot ridder sloeg, en dat, evenals het diploma, later door den vorst onderteekend, in bezit is van graaf Alexander Van der Stegen, te Leuven. Deze stukken waren in 1854 te Antwerpen ten toon gesteld door de koninklijke maatschappij ter aanmoediging van schoone kunsten, ter gelegenheid van het 400jarig jubelfeest der Lucasgilde. Ook tijdens de feesten, te geven met de 300^ste verjaardag zijner geboorte, zullen zij ten toon gesteld zijn in de door de stad ingerichte tentoonstelling van plaatsneden naar Rubens' werken en voorwerpen hem hebbende toebehoord. Wij laten hierboven de handgreep van Rubens degen volgen; zij meet

[p. 122]

22 centimeters, het lemmer van den degen meet 1.085; het handteeken des konings dat onder op het diploma prijkt, volgt hier. De hooger vermelde lampetschotel met pot,



berust nog bij den baron K. de Borrekens, te Antwerpen. De diamant uit den hoeybant, welke bij de verdeeling aan Nikolaas Rubens was toegevallen, is thans in bezit van ridder Gustaaf Van Havre te Antwerpen.

Rubens bezat de volgende onroerende en erfelijke goederen: 1. Zijn huis met poort, opene plaats, galerij, schilderhuis, grooten hove, stallinge, gronden, enz, gestaan en gelegen op den Wapper, grenzende achter oostwaarts aan den muur van den Colveniershof; (deze woning, waarin de schilder overleden was, werd openbaarlijk te veil gesteld op de Vrijdagmarkt te Antwerpen; bij gebrek aan liefhebbers werd zij voor 400 gl. 's jaars aan Rubens' weduwe verhuurd). 2. acht huizen met hofkens in het Hopland, waarvan de zes eerste door Rubens, op 28 Juli 1627, werden aangekocht (een dezer na lang in huur te zijn geweest bij den schilder David Ryckaert, was door Rubens zelf in gebruik genomen voor zijne bibliotheek); 3. een huis de Sterre, in de Jodenstraat, volgens de Antwerpsche wijkboeken, verkregen op 14 Mei 1622; 4. een huis van plaisantiën rondom in het water liggende met grachten en twee stukken zaailanden in 't Schoonbroeck te Eeckeren, genaamd het Hof van Urssele, groot 11 gemeten, 5 roeden en 9 voeten, aangekocht op 29 Mei 1627; 5. drie gemeten zaailand in de dreve der voorschrevene huyzingen; 6. twee stukken weiland, omtrent 5 gemeten groot, nevens elkander onder Eeckeren, Leyerwyck, genaamd de Geeren; 7. eene ‘stede’ 3 gemeten groot ‘in 't Schoonbroeck.’ aende Leye van 't hoffkene’; 10. twee stukken zaailand van omtrent 6 gemeten, genaamd de hooge en de leege Rotten, met een bosch achter het stuk land; 11. zeven gemeten beemds gelegen onder Eeckeren, in het gehucht van Muysbroeck, in twee deelen; 12. vier gemeten beemds, gelegen in den eersten hoek van Leyerwyck; 13. twee gemeten weiland, in Eeckeren, Leyerwyck, in de heuvelen aldaar; 14. vier gemeten land in 't voormelde Schoonbroeck; 15. een stuk weiland, omtrent een half bunder, onbegrepen der mate, gelegen te Eeckeren, Leyerwyck ten einde van den Meulendyck, aangekocht op 9 Mei 1630 door Rubens en zijne twee voorzonen, ieder voor de helft; 16. een stuk weiland, genaamd den Aert, groot omtrent 3 gemeten, te Eeckeren, en twee stukken, geheeten de Clavervelden, omtrent 3 gemeten 47 roeden, achter 't huis van Urssele te Eeckeren; 17. eene hofstede met huis, hove, schure, landen enz., groot 25 gemetenen 273 roeden, gedeeltelijk gelegen onder Zwijndrecht en onder Borcht; 18. een hofstedeken met 400 roeden land, binnen de parochie van Laere; 19. een gemet en 95 roeden broekland, in den polder van Borgerweert, met noch 238 roeden land, gelegen aldaar in de streek Blockweire genaamd, achter het hof; 20. De heerlijkheid van Steen, met de huizingen, landen, bosschen en beemden gelegen in de parochie van St.-Huibrechts-Elewyt en onder Eppegem, tusschen Vilvoorden en Eppegem; 21. een ½ bunder met eenige roeden bossche, zijnde 14 van 2 bunderen en een ½ dachwant, liggende aan den Dorrenberch en de Platten Steen, benevens 3 bunderen, een dachwant beemds of weide, in drie perceelen binnen de parochie Weerden, in het Brouck aldaar, genaamd het Aertlant; (deze heerlijkheid werd door Rubens vermaakt aan zijne tweede echtgenoote en dezer kinderen, elk voor de helft, mits te goed te doen aan het sterfhuis 100,000 gl.); 22. negen bunderen en half 68 ½ roeden bosch onder Cappellen ende Smal-Brabant, gekocht in December 1638, van mijnheer Van Wissekercke, en nog 2 bunderen blekbosch, gekocht van Cornelis Van Schingen en zijne huisvrouw, onder Cappellen-op-den-Bosch, waaraf de goedenisse aldaar gepasseert was op 22 December 1639; (het bosch werd, ‘tot profijte’ van het sterfhuis ingekocht voor 14,760 gl. en het blekbosch voor 3,393 gl. 11 stuivers.) Den 8 Mei 1640 kocht Rubens voor 140 gl. een klein stuk land het Eerdeken, naast het blekbosch gelegen); 23, 58 ½ gemeten land met huis en schuur gelegen in den nieuwen Doel, in Vlaanderen; 24. eenige goederen te Muysen, boven Mechelen, in gemeenschap met de familie van den stadssecretaris Gregorius De Weerdt.

De zeer eerw. heer Van Baveghem, pastoor te Zwijndrecht, vond in 1863, in de oude registers zijner pastorij, eene aanteekening, waaruit bleek dat Rubens in gemeld dorp eigendommen bezat, en wel namelijk eene hoeve, waar hij gewoon was zijnen intrek te nemen, wanneer hij ter jacht ging. (Zie de Vlaemsche School van 1863, blz. 156).

Deze enkele opsomming, zegt de heer Génard, bewijst welke kapitalen Rubens in vaste eigendommen bezat, en hoe hij, ofschoon sedert zoo weinig tijds tusschen de adellijken gerekend, evenwel naast de meest door de fortuin begunstigden, als landheer kon optreden. Eerst den 16 September 1660, werd Rubens' woning, met de drie aanpalende huizen, ter Vrijdagmarkt te Antwerpen geveild en toegewezen aan den Antwerpschen koopman en schepene Jacomo Van Eycke, en dit wel voor gl. 20,000. Dezes weduwe, vrouwe Cornelia Van Hillewerve, stond deze eigendommen, den 18 Januari 1680, af aan haren broeder, den apostolischen protonotaris Hendrik Hillewerve, die in 1684 en 1692 de kopersneden liet vervaardigen, die ons Rubens' woning in haar vollen luister doen kennen. Men weet dat Rubens' woning thans toebehoort aan den heer ridder Karel De Bosschaert, die, in rechte lijn, van Nikolaas Rubens afstamt. Rubens bezat een aanzienlijk getal renten en schuldbekentenissen, waarvan verscheidene waren ten laste van hooggeplaatste personen; de heer Génard deelt er op blz. 67. van zijn werk eene niet onbelangrijke lijst van mede.

Moeilijk valt het te bepalen, zegt de heer Génard, hoeveel de volle nalatenschap bedroeg van Rubens' goederen, daar eene menigte zaken in de Staetmasse enkel zijn aangeduid en eerst lang daarna tusschen de belanghebbenden zijn verdeeld; alleen de sommen in 1645 ten voordeele van het sterfhuis ontvangen, bedroegen gl. 283,987 en 1 ½ stuiver. In den aanvang scheen tusschen de erfgenamen alles om ter beste te gaan. Op 3 Februari 1641 was Albrecht

[p. 123]

Rubens peter en Constancia Helman, Nikolaas Rubens' echtgenoote, meter, bij den doop hunner zuster Constantia-Albertina, en Helena Fourment op 26 Augustus meter der dochter van Nikolaas Rubens. In 1640 en 1641 werden er verschillende familiezaken in der minne geregeld, doch in 1643, verkoelden eensklaps deze goede betrekkingen; een geding was tusschen de voorkinderen en Helena Fourment ontstaan, en deze laatste gesteund door de voogden harer minderjarige kinderen, verklaarde Albrecht en Nikolaas (zie blz. 120) van het recht op hunne prelegaten vervallen; dit hoogstbelangrijk bescheed van 24 Januari 1643 deelt de heer Génard in zijn werk, op bladz. 76, in zijn geheel mede.

Voormelde schrijver zegt niet te weten, welke wending het geding nam, maar deelt eene belangrijke akte mede van 1 Juli 1643, voor den notaris Guyot verleden, waardoor Helena Fourment, op gezegden dag aan Nikolaas Rubens een voorschot deed van gl. 17,900 op het deel zijns vaders erfenis, dat tot den aankoop der heerlijkheid van Ramye bij Gestel dienen moest. Gemelde heerlijkheid hoorde vroeger toe aan Baudewijn Le Cocq en zijne huisvrouw Francisca Van Lathem, die haar hadden verkregen van Engelbrecht Van Immerseel, burggraaf van Aalst.

Een jaar nadien waren de opgerezene moeilijkheden nog niet uit den weg geruimd, als blijkt uit het testament van 11 Augustus 1644, door de 13jarige Clara Joanna Rubens, verleden voor notaris Guyot. Aan hare halve broeders Albrecht en Nikolaas vermaakte zij ieder gl. 50, het overige aan hare volle broeders en zusters. Eerst in 1645 was men er op bedacht, zegt de heer Génard, tot een minnelijk verdrag te komen; men herinnerde zich, naar allen schijn, dat de groote meester alle twisten over zijne nalatenschap had verboden. Op 11 Juli 1645, gaf Nikolaas Rubens in tegenwoordigheid zijns broeders Albrecht aan beider neef Philips Rubens, volmacht om hen in alle zaken, het sterfhuis rakende, te vertegenwoordigen en eene overeenkomst desaangaande met Helena Fourment te sluiten. De volgende maand, wendden zich de voogden der minderjarige kinderen van Helena Fourment tot het magistraat, om oorlof te bekomen tot het sluiten van een verdrag waardoor verscheidene schikkingen van Rubens' testament merkelijk werden gewijzigd. Ingevolge dezer overeenkomst, had de verdeeling van Rubens' goederen plaats; de scabinale protocollen van het jaar 1646 bevatten, onder dagteekening van 9 April, eene akte, verleden voor de schepenen Melchior Haeck en Jacob Van Bueren, welke men ook in het werk des heeren Génard in zijn geheel kan lezen.

Op 16 September 1660, had de verkooping van Rubens groote huizing op den Wapper, ter Vrijdagmarkt, te Antwerpen plaats. Deze akte wordt door den schrijver in zijn geheel weer medegedeeld en verdient daar te recht eene plaats, niet alleenlijk omdat zij het slot der verhandeling van het 2^e kapittel vormt, maar ook omdat zijde namen van al de op dat oogenblik levende erfgenamen des grooten meesters doet kennen.

(Wordt voortgezet).