De Vlaamsche School. Jaargang 23

De arbeid.
Vervolg van blz. 46.

Southey zegt, dat iemands karakter beter gekend wordt uit de brieven, die anderen aan hem schrijven, dan uit die, welke hij zelf aan anderen schrijft. Ook uit iemands lijfspreuk leeren wij zijn karakter kennen. Die van Walter Scott was: ‘Nooit niets doen.’ Robertson koos zich sedert zijn vijftiende jaar de leus: ‘Vita sine literis mors est, Een leven zonder studie is dood.’ Voltaire's motto was: ‘Altijd aan het werk.’ Dat van Lacepède, den natuuronderzoeker: ‘Leven is waarnemen,’ wat ook de lijfspreuk van Plinius was. Toen Bossuet op de hoogeschool was, onderscheidde hij zich zoozeer door zijne ijverige studie, dat zijne medestudenten, met zinspeling op zijn naam, hem noemden: ‘bos suetus aratro, Een os aan de ploeg gewend.’ Sjoberg, een Zweedsch dichter, nam den naam aan van Vita-lis (het leven een strijd), Frederik van Hardenberg dien van Nova-lis (nieuwe strijd), in welke namen zich hun lust en liefde voor werkzaamheid en inspanning afspiegelt.

Wij hebben den arbeid als een heilzaam tuchtmiddel voor den geest beschouwd: wij kunnen hem ook een deugdelijk middel tot karaktervorming noemen. Zelfs die arbeid, welke tot geen bepaalde resultaten leidt, is, alleen omdat het arbeid is, beter dan droomerig ledig zijn; de vermogens worden er door geoefend en men wordt er door voorbereid tot vruchtbare werkzaamheid. De gewoonte van te arbeiden is de moeder van degelijke werkzaamheid volgens een vast plan. De goede verdeeling en inrichting van den arbeid doet tijd winnen en bevordert het nuttig gebruik van den tijd. Wanneer men eenmaal de kunst verstaat om zijn tijd behoorlijk te verdeelen en tot nuttige bezigheden aan te wenden, dan zal iedere minuut winst afwerpen en de oogenblikken van rust zullen er zooveel aangenamer door worden.

Coleridge heeft zeer juist opgemerkt, ‘dat men van hen, die hun tijd nuttig besteden, kan zeggen, dat zij den tijd als 't ware leven en beteekenis geven en hem eene zedelijke waarde bijzetten, met evenveel recht als men de luiaards tijddooders noemt. De tijd is voor hen, die ijverig werkzaam zijn, niet alleen eene zaak welker waarde zij weten, maar eene zaak ook van het geweten. De uren worden voor hen als 't ware tot levende en bezielde wezens en hierdoor krijgt de vluchtige en vergankelijke tijd eene onvergankelijke, geestelijke waarde. De goede en trouwe dienstknecht, wiens tijd aldus verdeeld is, leeft dus niet alleen in den tijd, de tijd leeft ook in hem. De dagen en maanden en jaren van zijn werkzaam bestaan zijn als even zoovele punten en lijnen, waaraan zich de herinnering vastknoopt van welvolbrachte plichten. Zij zullen triumfeeren over de wisseling en vergankelijkheid en blijven bestaan in hunne vruchten, zelfs dan wanneer de tijd zelf te niet gedaan zal zijn.’

Toewijding aan den arbeid is de beste leermeesteres van degelijken en goed ingerichten arbeid; daarom is zij zulk een uitmuntend vormingsmiddel voor het karakter. De eigenschappen, voor zegenrijke werkzaamheid onontbeerlijk, worden het best in het leven geroepen door een innig en werkzaam verkeer met anderen in het dagelijksch leven. Het komt op hetzelfde neder, hetzij werkzaamheid bestaat in het bestuur van eene huishouding of in de regeering van een volk. Eene huisvrouw vervult dan alleen hare roeping op eene waardige wijze, als zij eene werkzame vrouw is. Zij moet acht geven en toezicht houden op alle bijzonderheden van hare huishouding; zorgen, dat de uitgaven de inkomsten niet te boven gaan; iedere zaak volgens een vast beginsel en plan besturen en bedachtzaam omgaan met hen, die onder hare leiding staan. IJver, toewijding, behoorlijke verdeeling en inrichting van den arbeid, zedelijke tucht, voorzichtigheid, practische vaardigheid, menschenkennis en organiseerend talent, ziedaar hetgeen vereischt wordt voor een deugdelijk bestuur in elke soort van huishouding.

Een zeer ruim arbeidsveld vindt de mensch, die eigenschappen bezit, welke voor den arbeid noodig zijn. Onder die eigenschappen versta ik: geschiktheid voor een bedrijvig leven, bekwaamheid om in eene of andere betrekking met vrucht werkzaam te zijn, hetzij in het bestuur eener huishouding, het uitoefenen van een beroep, van eene handels- of fabriekzaak, hetzij in eene maatschappelijke of staatkundige betrekking. De vorming, die ons geschikt maakt om nuttig in dergelijke betrekkingen te verkeeren, is uit een practisch oogpunt de meest aanbevelenswaardige. Bovendien geeft zij een heilzamen plooi aan het karakter. Want in elk bedrijf of beroep zijn noodig: ijver, opmerkzaamheid, zelfverloochening, een helder oordeel, tact, kennis, sympathie voor anderen.

De mensch, die in deze leerschool gevormd en onder de tucht gebracht is, is vrij wat gelukkiger en gebruikbaarder voor het leven, dan hij die alleen de letterkundige vorming ondergaan of een bloot bespiegelend leven geleid heeft. Op den langen weg wint de practische bekwaamheid het gewoonelijk van het verstand, terwijl de gewoonte en de neiging dikwijls meer vermogen dan het talent.

Ik moet er echter bijvoegen, dat deze soort van vorming alleen verkregen kan worden door nauwkeurige waarneming en eene rijke, met zorg gebruikte ervaring. ‘Indien iemand een goed smid wil worden, zegt generaal Trochu in een zijner jongste werken, moet hij zijn gansch leven door smeden: om een goed administrateur te zijn moet

[p. 54]

men zijn gansche leven doorbrengen met het bestudeeren en uitoefenen van eenig bedrijf.’

Walter Scott koesterde eene hooge achting voor allen die practisch werkzaam waren, en hij sprak als zijne meening uit, dat een letterkundige, van hoe groote bekwaamheid ook, niet in één adem genoemd mag worden met iemand die een meester is op het gebied van het practische leven, het minst van allen met een veldheer van den eersten rang.

De groote veldheer laat niets aan het toeval over, maar tracht alles vooruit te berekenen. Hij daalt af tot de schijnbaar nietigste bijzonderheden. Zoo gaf Wellington, toen hij het bevel voerde over het Engelsche leger in Spanje, nauwkeurige voorschriften, hoe de soldaten het eten moesten koken. Toen hij in Indië was, bepaalde hij nauwkeurig hoe snel de ossenwagens moesten rijden. Ieder onderdeel van het tuig der trekbeesten was door hem voorgeschreven en onderzocht. Zoo verzekerde hij zich niet alleen van de goede uitwerking zijner maatregelen, maar ook van de toewijding zijner manschappen en van hun grenzeloos vertrouwen op zijn beleid en bestuur.

Gelijk andere groote legeraanvoerders, zoo was ook Wellington voor allerlei soort van arbeid berekend. Hij ontwierp de hoofdtrekken van eene politieverordening voor Dublin (hij maakte namelijk als secretaris voor Ierland deel uit van het toenmalige Engelsche kabinet), toen hij zich op de Portugeesche kust bevond met zijne landingsvloot, terwijl Junot zich met het Fransche leger op het strand bevond om zijne landing gewapenderhand te beletten. Van Cesar verhaalt men, dat hij eene verhandeling over de Latijnsche rekenkunst vervaardigde, terwijl hij aan het hoofd zijner troepen de Alpen overtrok. Wallenstein gaf uit zijn hoofdkwartier allerlei voorschriften omtrent de verzorging zijner kippen, terwijl hij, aan het hoofd van een leger van zestig duizend man, gereed stond zich met den vijand te meten.

Ook Washington was iemand van onvermoeide practische werkzaamheid. Van zijne jeugd af onderscheidde hij zich door ijver, lust tot studie, behoorlijke verdeeling en inrichting zijner bezigheden. Uit zijne schoolschriften, die nog bestaan, zien wij, dat hij zich op dertienjarigen leeftijd vrijwillig bezig hield met het uitschrijven van formulieren voor quitanties, nota's, wissels, obligatie's, contracten, huurceduls, volmachten en andere droge documenten, - en alles zag er even netjes en zorgvuldig bewerkt uit. Hierdoor verwierf hij zich die uitnemende geschiktheid voor practische werkzaamheid, welke hij later met zooveel vrucht voor zijn vaderland in het staatsbeheer aan den dag legde.

De man of vrouw, die in de huishouding of eenige andere zaak nuttig werkzaam is, vervult eene even eervolle taak, als de kunstenaar, die een schilderstuk vervaardigt, of de schrijver, die een boek samenstelt, of de krijgsman, die een veldslag wint. Zij hebben even groote moeielijkheden moeten overwinnen, terwijl de strijd waarin zij overwinnaars zijn, nog dit voor zich heeft, dat het een vreedzame is en er geen bloed aan hunne handen kleeft.

Sommigen zijn van meening, dat practische bekwaamheden en gewoonten onbestaanbaar zijn met een genialen aanleg. In de levensbeschrijving van Edgeworth wordt omtrent zekeren Bicknell opgemerkt, ‘dat hij sommige fouten had, die maar al te vaak aan geniale mannen eigen zijn; dat hij o.a. een afkeer had van alledaagsche en eentoonige bezigheden.’ Deze opmerking gaat van eene geheel verkeerde onderstelling uit. De grootste geniën zijn, bijna zonder uitzondering, ijverig werkzaam geweest. Sommigen zelfs hebben zich bijkans afgesloofd. Zij hebben niet alleen harder gewerkt dan gewone menschen, maar ook grooter bekwaamheden aangewend tot hun arbeid en waren daarbij door een vurigen geest bezield. Er is nooit iets groots en duurzaams zoo maar uit de mouw geschud. Alleen door een bewonderenswaardig geduld en ieverigen arbeid zijn de meesterstukken van het genie voltooid.

Alleen zij, die werken, bezitten macht; de ledigloopers zijn altijd machtelooze wezens. De arbeidzamen en zorgvuldigen zijn de beheerschers der wereld. Er is geen enkel uitstekend staatsman geweest, of hij was een ieverig man. Zelfs Lodewijk XIV zeide: ‘Door de inspanning, die zij zich getroosten, regeeren de koningen.’ In de schets, die Clarendon van Hampden's persoon en werkzaamheid geeft, beschrijft hij hem als ‘begaafd met een onovertroffen ijver en wakkerheid, met ongeëvenaarde talenten en een daaraan geëvenredigden persoonlijken moed.’ Te midden van de vervulling zijner moeielijke plichten, die hij vrijwillig op zich genomen had, schreef Hampden eens aan zijne moeder: ‘Mijn leven is slechts arbeid en moeite en is dit reeds vele jaren geweest, eerst in dienst van de republiek, nu in dien van den koning... Ik houd zelfs geen tijd over om mijne plichten jegens mijne geliefde ouders te volbrengen, noch om hun te schrijven.’ Al de staatslielieden der republiek waren ingespannen werkzaam en Clarendon zelf, hetzij hij in zijne betrekking of daarbuiten werkzaam was, verloochende nooit zijn iever en vlijt.

Door die machtige levenskracht, die zich openbaart in het vermogen om onverdroten werkzaam te zijn, hebben zich alle uitstekende mannen van vroeger en later tijd onderscheiden. Toen de agitatie tegen de in Engeland zoozeer gehate graanwetten in vollen gang was, schreef Cobden aan een zijner vrienden, ‘dat hij werkte als een paard, zonder een oogenblik verpoozing.’ Lord Brougham was evenzeer een merkwaardig voorbeeld van onverdroten werkzaamheid, en lord Palmerston heeft zich op zijn ouden dag nog meer ingespannen dan in den bloei van zijn mannelijken leeftijd. Zijn lust en geschiktheid om te arbeiden, zijne vroolijkheid en goedhartigheid heeft hij tot aan het einde zijns levens toe behouden. Een zijner vrienden heeft ons de volgende anecdote omtrent den grooten staatsman bewaard. Toen men hem vroeg, wanneer iemand, naar zijne meening, in de kracht des levens was, antwoordde hij: ‘als men negen en zeventig jaar is. - Maar, liet hij er knipoogend op volgen, daar ik juist tachtig ben, is die tijd even voor mij voorbij.’ Hij placht te zeggen, dat hij het gezondste was als hij op zijn bureel en dus overladen met werk was. Het bewaarde hem tegen verveling. Helvetius zeide, dat het gevoel van verveling de voornaamste eigenschap is, waardoor de mensch zich onderscheidt van de dieren. Door dit onuitstaanbare gevoel wordt hij genoodzaakt zich in te spannen en daarom is het voor de menschheid de krachtigste prikkel tot vooruitgang.

Dit beginsel van aanhoudende en onverdroten bezigheid en van werkzaam verkeer met menschen is ten allen tijde

[p. 55]

het beste middel geweest om de kracht van sterke geesten te doen rijpen.

De gewoonte om ordelijk bezig te zijn, is op elk levensgebied even heilzaam, hetzij men zich bezig houdt met staatkunde, letterkunde, wetenschap of kunst. Een groot deel der beste letterkundige werken zijn vervaardigd door mannen, die stelselmatig opgevoed waren in ijverige werkzaamheid. Dezelfde vlijt en toewijding, dezelfde zuinigheid op tijd en kracht, die hen nuttig deden zijn op het eene gebied, deden hen ook op het andere uitblinken.

Vele der oude Engelsche schrijvers waren menschen van zaken, opgevoed in een bedrijvig leven, want er bestond toenmaals geen eigenlijk gezegde letterkundige stand, tenzij men er de priesters onder wilde verstaan. Chaucer, de vader der Engelsche poëzie, was eerst soldaat en daarna tolbeambte. Zijne betrekking was in het geheel geen sinecure, want hij moest de geheele administratie zelf voeren, en als hij verantwoording gedaan had van zijn beheer, begaf hij zich vol vreugde aan zijne letterkundige studiën en zat hij op de boeken te blokken, totdat het hem ging schemeren voor de oogen.

De groote schrijvers uit den tijd van koningin Elisabeth, een tijdperk, waarin de kracht van het Engelsche volk zich bijzonder ontwikkelde, waren geen letterkundigen in den tegenwoordigen zin van het woord, maar mannen van de practijk en voor de practijk opgeleid. Spencer was secretaris van den onderkoning van Ierland; Raleigh beurtelings hoveling, soldaat, zeeman en landontdekker, Sidney staatkundige, diplomaat en soldaat; Bacon was advocaat met eene uitgebreide practijk voordat hij grootzegelbewaarder en lord-kanselier werd. Thomas Browne was plattelands-geneesheer in Norwich; Hooker dorpspredikant; Shakspeare ondernemer van tooneelvoorstellingen, waarbij hij zelf in onbeduidende rollen optrad. Hij schijnt even zorgvuldig voor zijne geldzaken als voor de vruchten van zijn genie geweest te zijn. Al deze bedrijvige mannen behooren tot de beste schrijvers van alle tijden; het tijdperk van Elisabeth en Jacob I is beroemd vanwege de rijke en schitterende letterkundige voortbrengselen, die het opgeleverd heeft.

Onder Karel I bekleedde Cowley verscheidene betrekkingen van gewicht en vertrouwen. Hij was eerst privaatsecretaris en fungeerde daarna in dezelfde betrekking bij de koningin, in 't bijzonder belast met het opstellen en ontcijferen van het geheimschrift, waarin de correspondentie tusschen haar en den koning plaats had. Verscheidene jaren lang was hij dagelijks, tot soms diep in den nacht toe, hiermede bezig. Terwijl Cowley aldus werkzaam was voor de zaak des konings, stond Milton in dienst der republiek, welker Latijnsche correspondentie hij voerde voordat hij de betrekking van secretaris bij Cromwell bekleedde. Vroeger had Milton het nederig vak van onderwijzer uitgeoefend. Dr. Johnson zegt, ‘dat hij even ijverig werkzaam geweest is in zijne school, als in al wat hij ondernomen heeft.’ Na de herstelling van het koninklijk gezag betrad Milton eerst recht zijne letterkundige loopbaan. Voordat hij evenwel zijn groot heldendicht Het Verloren Paradijs schreef, achtte hij het noodig om zich voor te bereiden, niet alleen door eene uitgebreide en verstandig uitgekozen lectuur, maar ook door eene gestadige waarneming van de menschenwereld en een helder begrip van al wat betamelijk en verheven is. Locke bekleedde onder Karel II en Willem III onderscheidene aanzienlijke betrekkingen. Addison, Steele, Prior, Tickel, Congreve en Gay, altemaal beroemde schrijvers uit den tijd van koningin Anna, waren evenzeer in onderscheidene staatsbedieningen werkzaam.

(Wordt voortgezet.)