De Vlaamsche School. Jaargang 19

[p. 19]

De Fransche republiek te Lier,⁽¹⁾
I. De overweldigers.
(Juli 1794 tot November 1794.)

Intocht der Franschen 22 Juli 1794. - De broeders in onderdrukkers veranderd. - De oorlogscontributie van een half millioen. - Verdeeling. - Inlevering der kerksieraden. - Aanduiding der gijzelaars. - Dienst bewezen door secretaris Maluin. - Lichting der geldkassen. - Ontwapening der burgers. - Militaire logementen. - Verwoesting van den oogst. - Requisitiën van hooi, stroo, hemden, enz. - De Agence du commerce. - Nieuwe requisitiën. - Huiszoekingen. - Ongehoorde plunderingen. - De Agence afgeschaft. - Militaire hospitaal. - De schilderijen ontvoerd. - Hongersnood. - Alle klachten verboden. - Eerste republikeinsche feesten. - De vrijheidsboom geplant. - Bestuur der stad. - Militaire kommandanten. - Garnizoenen. - Generaal Picheru te Lier⁽²⁾.

Om negen uren 's morgens van 22 Juli 1794, hadden de Bondgenooten onze stad ontruimd. Vier uren bleef ze onbezet. Om half twee kwamen twee Fransche huzaren, in het rood gekleed, langs de Leuvensche poort binnengereden, de sabels zwaaiend, schreeuwend en juichend: ‘Vive la république française!’ Zij werden door anders ruiters en vrijwilligers gevolgd, zetten de vijanden achterna, en dreven, bij het Allierskapelleken, de achterwacht op de vlucht. Bij hunne wederkomst in de stad, vergastte hen het Magistraat in het gouvernementshotel, op wijn, bier en kaas.

Aanstonds vielen de soldaten in de winkels en herbergen, en lieten zich tegen assignaten kost en kleederen leveren⁽³⁾. Denzelfden avond en geheel den nacht, trok de Fransche ruiterij hier door, 's anderdaags gevolgd door het voetvolk der middenafdeeling van het Noorderleger, dat gedeeltelijk over de pontons bij Nazareth ging, en te Lips kampeerde⁽⁴⁾. Tusschen 23 en 24 Juli legerden zes halve brigaden op de Markt en vertrokken naar Antwerpen, een garnizoen van 800 man, onder bevel van citoyen Dumain, als plaatskommandant, achterlatend.

De eerste zorg van ons magistraat was eene proclamatie uit te vaardigen, waarin de Franschen als broeders en verlossers aangekondigd werden. Geloofde men het waarlijk, gelijk in 1792, toen de Franschen zoovele schoone beloften van volksliefde en vrijheid deden?

De begoocheling, althans, was van korten duur. Zonder omweg verklaarde men in Frankrijk, dat België als een veroverd land moest behandeld worden, en de geledene verliezen vergoeden. De broeders waren in onverzaadbare plunderaars, de verlossers in onmeedoogende overweldigers veranderd. Zij begonnen onze steden met eene oorlogscontributie van tachtig millioen te slaan. Brussel moest vijf, Antwerpen tien, Gent zeven, Mechelen één millioen opbrengen.

Op 26 Juli, omtrent tien uren vóórmiddag, verscheen hier Laurent, de représentant du peuple, of volksverbeelder, zooals men toen vertaalde. Hij stapte in den Valk af, begaf zich naar het stadhuis, waar hij het Magistraat opgeroepen had, en liet met barsche stem weten, tegen welken prijs de Franschen ons verlost hadden. De openbare macht en de belastingen behoorden aan de republiek, de politie aan den krijgskommandant. De vluchtelingen moesten binnen de vijftien dagen wederkeeren, op straf van als uitwijkelingen behandeld te worden. Het Magistraat bleef voorloopig in bediening, doch geen vonnis of bevel mocht zonder goedkeuring der krijgsoverheid worden uitgevoerd.

Dit schoon werk werd bekroond met eene oorlogscontributie van een half millioen Fransche livres, binnen de drie dagen te voldoen door een stadje, dat geene 10,000 inwoners telde, en noch rijken, noch groote handelaars bevatte. De Spanjaards, toen zij in 1582 de stad verrasten, hadden ze niet strenger behandeld, niet erger gebrandschat⁽¹⁾.

Doch het bevel duldde geene tegenspraak. Op 8 en 9 Thermidor jaar ii (26 Juli 1794), juist toen in de Convention van Parijs de strijd geleverd werd, die met den val van Robespierre eindigde, werkte ons Magistraat om de brandschatting onder de burgers te verdeelen, en te middernacht werden, met de brandende fakkels, de aanslagbilletten bij de burgers rondgedragen. Zij luidden:

‘Om te kunnen voldoen aen de oorlogscontributie van vyf honderd duyzend livres aen deze stad gevraegt door den representant der fransche natie Laurent te betalen op morgen naer middag, zoo dient deze om UE te adverteren dat uw quote in dezelve contributie is gesteld op... guldens courant geld te betaelen morgen voor den middag in handen van Myne heeren van het Magistraet, UE prevenierende dat in cas van retard oft weygeringe UE aen zig zelven zal hebben te weyten de onheylen, die daer uyt nootsaekelyk staen te spruyten, zullende ook zilverwerk, volgens weerde in betaling ontfangen worden.
Gedaen tot Lier den 27 Juli 1794.
Ter ordonnantie van Myne Heeren.’

(1) Ontleend aan de door ons in 1872, bladz. 71, aangekondigde Geschiedenis der stad Lier, door Anton Bergmann, welke eerstdaags het licht zal zien. De prijs der inschrijving is 5 fr.; hij zal na de verschijning van het werk verhoogd worden.

(2) Bronnen: Groot resolutieboek, begonnen 27 Mei 1747; Ordonnantieboeken, begonnen 1 Mei 1793, Resolutieboek, begonnen 22 October 1783. Twee handschriften van tijdgenooten, en verder de Registres des arrêtés, bevattende de besluiten, de Registres des correspondances, de kopieën der brieven behelzend, en de Registres des municipalités.

(3) Een lakenwinkel, onder anderen, werd geheel ledig geplunderd, en de eigenaars, die welstellende burgers waren, bezaten 's avonds niets meer dan een handvol papieren geld zonder waarde. Eenige vrijwilligers vielen in de abdij van Nazareth, dreven de nonnen op de vlucht, en deden zich eene ronde som afleggen.

(4) De generaals Bonneau, Despeau en Monrreau namen hunnen intrek in de abdij.

(1) Krachtens het besluit van het Comité de salut public, moest de oorlogscontributie gelijk staan met twee jaren belastingen. Het gevraagde half millioen overtrof meer dan tweemaal die som.

[p. 20]

De welstellende burgers stonden hoog aangeschat: M. Van den Brande brouwer in het Schaakberd voor 6,000 gulden, priester Van Gelder voor 5,000 gulden, Mev. Van der Cruyce, weduwe van den schout, voor 2,400, M. De Heyder, bestuurder van de fabriek, voor 3.500 gulden, M. Hubar en een aantal andere burgers voor 200, en eindelijk de voorname landbouwers van den bijvang voor dezelfde som.

Dan kwam de beurt der kerken en kloosters. Het Kapittel van St-Gommar moest 12,000 gulden inbrengen, St.-Elisabethgasthuis 5,000, het klooster van Sion 2,000, de Cellebroeders 2,000, het Begijnhof 3,000, de infirmerie van het Begijnhof 2,000, de Zwarte Zusters 1,000, het klooster van Vredenberg 500 en eindelijk de abdij van Nazareth 25,000 gulden.

Om de burgerij te ontlasten moest al het zilverwerk en sieraden van kerken en kloosters, Gilden en Kamers ingeleverd worden. Al de schatten, gedurende twee eeuwen vergaderd, werden door drie zilversmeden aan stukken geslagen, in houten vaten ingekuipt, en naar Frankrijk verzonden. Alleen de zilveren reliquiekas ontsnapte; zij was 's nachts te voren heimelijk uit de kerk gevoerd. De koffiepot, in 1777 door de Ongeleerden te St-Nicolaas gewonnen, ging mede verloren. De waarde van zilver, goud en juweelen bedroeg in het geheel 107,930 livres; de sieraden van St-Gommar, 3,663 gulden, die van het gasthuis, 1,300, die van Sion 2,402, die van de Cellebroeders 1958, die van het Begijnhof, 9,797, die van de Zwarte Zusters, 1092, die van Vredenberg, 553; de Predikheeren leverden voor 2,888 gulden, de Kapucienen alleen bleven van alle bijdrage vrij⁽¹⁾. In geld bedroegen de ingebrachte sommen 192,069 gulden. Dit maakte 300,000 ponden, waarmede secretaris Maluin naar Antwerpen vertrok en den lof der republikeinsche bestuurders inoogstte voor het patriotismus der stad Lier. Doch, wat hij ook bad om eenige verlichting, dit werd hardvochtig van de hand gewezen; en op 13 Thermidor (31 Juli) werd eene proclamatie afgevaardigd, dat elk zijn aandeel te volmaken had, wilde men zich niet aan de grootste onheilen blootstellen. Doch ieder had gedaan wat in zijne macht was, en er bleef niets over dan de gijzelaars aan te duiden, welke elke stad, bij gebrek aan betaling, leveren moest. Om vijf uren werden twaalf der meest bemiddelde ingezetenen als dusdanig aangeduid: de cantor van het kapittel Vertommen de kanoniken Baeyens en Franqué, priester Van Gelder, de pater der Cellebroeders, Jacob Smets, en de brouwer Van den Brande voor de stad; de ontvanger van Nazareth en pachter Asselberg voor den bijvang; dokter De Ram en de pachters Mols, Van Hoof en Schutter voor Nijlen, Kessel en Emblehem. Zij moesten zich op de kruisboogkamer vereenigen, om naar Avesnes vervoerd te worden.

Secretaris Maluin had nogtans te Antwerpen den moed niet opgegeven, en bekwam met eene nieuwe verdeeling, eenen uitstel van acht dagen. De tijding werd hier 's avonds aangebracht. De gijzelaars werden losgelaten, en, dank aan secretaris Maluin, van de gevangenis bevrijd. Volgens de nieuwe verdeeling, mochten de 200,000 overblijvende ponden onder de gronbezitters, buiten Lier wonend, verdeeld worden, en werden de rijke abdijen van Tongerloo en St.-Bernards, die hier groote eigendommen bezaten, de eerste voor veertien, de andere voor achttien duizend gulden, en de O.-L.-V.-Broeders van Mechelen voor veertien duizend ponden aangeslagen. Doch de betaling der oorlogscontributie bleef voor het oogenblik achterwege.

Hoe zwaar die brandschatting ook drukte, zij was maar een klein deel der beproevingen van het jaar 1794.

Representant Laurent was bij zijn bezoek vergezeld van eenen commissaire des legers, die aanstonds beslag legde op al de openbare kassen, met bevel de achterstallige belastingen binnen de 24 uren te voldoen. Hij vond bij de rentmeesters 11,400 livres, in de Statenkas 521, op de griffie voor 2,017 livres weezenpenningen, die zoowel aangeslagen werden als de gelden der ambachten en gilden.

De ontwapening der burgers was in de eerste dagen gebeurd: ieder had zijne wapens moeten inleveren, eene algemeene huiszoeking werd door de krijgsoverheid gedaan, en poeder, lood, geweren, sabels, tot zelfs de stadskanonnekens, die bij de feesten dienden, werden naar Frankrijk gezonden (ordonnantie van 11 Thermidor). Elk huis lag daarenboven opgepropt met soldaten, tot diep in den winter, wanneer de bezetting eindelijk de kazernen betrok.

Onze omtrek had niet minder te lijden. Het Noorderleger had zijn kamp te Lisp nedergeslagen. Heel de oogst werd verbruikt, de aren tot paardenvoedsel, de halmen tot legerhutten⁽¹⁾. De brouwerijen mochten niet brouwen dan voor de republikeinen, die meer dan driehonderd tonnen, voor bij de zes duizend livres, bier verbruikten.

Na eenige weken vertrok het leger naar Santhoven, en verder naar Holland; doch alles was verwoest, zoodat zich bij de oorlogscontributie, de militaire logementen en de roode loop, door de Bondgenoten achtergelaten, nog de schaarschheid der levensmiddelen voegde: zeker meer dan voldoende om den ondergang der burgers te bewerken; en nogtans hadden de Franschen nog twee andere middelen aan de hand, om den laatsten stuiver af te persen: de assignaten en de requisitiën.

Gelijk bekend is, gaf de Fransche republiek papieren geld uit, gewaarborgd door de domeinen. Spoedig geraakten die zoogenaamde assignaten in minachting, en golden nog niet de helft of het derde hunner nominale waarde. Niettegenstaande besloot de republiek de assignaten tegen volle waarde op te dringen, en den verkoop der waren boven een gesteld maximum te verbieden. Van het eerste uur hunner komst waren de soldaten met hunne assignaten in de winkels gevallen;

(1) Het was toen, dat de eerste kloostergoederen verkocht werden, om de gemeenten toe te laten haar aandeel in de contributie te voldoen.

(1) Vele landbouwers van onzen bijvang gingen, door die gebeurtenis, geheel ten onderen. Een hunner, die een twintigtal hoornbeesten op stal had, zag zich alles ontrooven, en moest nog, met kar en paard, het leger naar Holland volgen, waar hij het geluk had de vlucht te kunnen nemen, kar en paard achterlatend.

[p. 21]

de burgers weerden er zich tegen; doch 's anderendaags, 23 Juli, verscheen eene proclamatie van generaal Souham, om hen te dwingen de assignaten te ontvangen. Sommigen sloten hunne huizen en staakten hunnen handel; maar eene tweede proclamatie beval alle winkels, herbergen en knolhuizen open te houden; en daar eenigen hunne uithangborden introkken, om aan de aandacht der soldaten te ontsnappen, verscheen een derde bevel, dat ieder zijnen naam en bedrijf in letters, vier duim dik, op zijne deur moest schrijven; en die vriendelijke uitnoodigingen prijkten telkens met de woorden: vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid, ditmaal met het minder bemoedigend: ‘of de dood’ vergezeld⁽¹⁾.

Die middelen waren niet toereikend om aan de assignaten waarde te geven; liever dan zijne waar voor ‘pampiere l'argent’ af te staan, stelde men zich aan straffen bloot, die zich niet lieten wachten. De winkelier Scheyvaerts werd beboet, omdat hij een paar kousen boven het maximum verkocht had; de bakkers Mingeau en Meert, en de baas uit het Mechelen gingen in de gevangenis, om onderscheid te hebben gemaakt tusschen klinkende munt en papier. Enkelen vonden er hun voordeel bij, stelden zich als verklikkers aan, namen de assignaten van de soldaten tegen halve waarde, deden zich door de handelaars koopwaren tegen de volle waarde afleveren, en vestigden eenen zekeren welstand op den ondergang hunner medeburgers.

De oorlogscontributie had vooral de kloosters en de welstellende burgers getroffen; de assignaten, de handelaars, de requisitiën spaarden niemand.

Onder dien naam verbloemden de Franschen het schandigste misbruik van het geweld, door eene machtige natie op een klein weerloos volk gepleegd. Onder voorwendsel van de legers te onderhouden, was een drom requisiteurs op ons land gevallen. Zij legden de hand op alles, vergden tienmaal meer dan noodig was voor de legers, die meestal gebrek leden, terwijl de requisiteurs, met buit en schatten beladen, naar Frankrijk wederkeerden, en soms de granen en eetwaren in de magazijnen lieten verrotten, terwijl de burgers honger leden.

Te Lier waren de Franschen nauwelijks de poorten binnen of citoyen Itier vergde 10,000 busselen hooi, 12,000 busselen stroo (13 Thermidor), en 's anderendaags eischte Bourcier, commissaris bij het Noorderleger, niet minder dan 4,000 paar schoenen, 4,000 distributiezakken, 4,000 hemden, 4,000 slobkousen, 4,000 ellen lijnwaad voor tenten, 4,000 ellen laken, 4,000 das- en schapevellen, 4,000 wollen sarges, en 4,000 paar kousen, binnen de twintig dagen (Ordonnantieboek, 6 Oogst). Hadden zich al de inwoners tot op het hemd ontkleed, nog ware het niet mogelijk geweest, zulke uitzinnige vraag te bevredigen; en toch leverden de ongelukkige burgers, voor het begin van September 500 paar schoenen, 300 distributiezakken 650 hemden, 500 paar kousen, 100 ellen lijnwaad, en 200 ellen laken, en nog kwam Bourcier in persoon, om te zien of er niet meer te krijgen was: doch hij moest zelf bekennen, dat ce trou de ville, gelijk hij Lier noemde, genoeg afgestroopt was.

Nog waren dit enkel voorboden. De volksverbeelders richtten eene commissie in van negen leden, die, op hunne beurt, onderagenten naar elke stad zonden. Hunne bezigheid was requireeren, hunne roofzucht kende geene palen. Zij eigenden zich al toe wat hun aanstond, en nevens hen speelde elke Franschman den requisiteur voor eigen rekening. Het requireeren scheen een natuurrecht voor de zonen der grande nation geworden.

Een bureel van dergelyke onderagenten werd hier op 2 Fructidor (19 Oogst) ingesteld, onder den naam van Agence du commerce; doch het bleek dat die commerce in rooven bestond. De agenten Beghin en De Gand lieten weten, dat alles in requisitie was gesteld, en elk de lijst moest inleveren van al wat hij bezat. Niets mocht verkocht worden dan in het klein, en nog mits rekening te doen aan de agence. Eene afgekondigde lijst bevatte al wat de republiek noodig had. Die lijst, een waar meesterstuk van vernuft, bevat bijna tweehonderd artikelen. Al wat de natuur voortbrengt, of de nijverheid schept, al wat kan dienen om den mensch te voeden te laven, te kleeden, te dekken, te genezen of te vermaken, komt er op voor; lakens en sarges, linnen en katoen, ijzer en hout, zeep en smout, olie en kaarsen, leder en zeildoek, potten pannen, kousen en hemden, hoeden en mutsen, koffie en thee, koolen en wortelen, klaver en haver, wijn en likeur, tot zelfs opgelegde komkommers en gedroogde erwten, vitriool en ammoniac, aluin en Spaansche-vliegen, jelap en Engelsch zout, opium en saffraan, pek en zoet, ja, het ware onmogelijk iets uit te denken wat aan de requisiteurs ontsnapte.

Ieder moest een deel van zijnen voorraad afstaan. Men kreeg eenige assignaten in betaling, tegen eenen prijs berekend op driekwart van het maximum van Rijssel; in andere woorden, schier niets, terwijl het weggehaalde gewoonlijk de regelmatige vordering overtrof. De huiszoekingen gingen met de requisitiën gepaard: onvoorziens kwamen de agenten de huizen van den zolder tot den kelder onderzoeken, en zoo groot was de schrik, dat maar ééne overtreding vastgesteld werd, ten laste der weduwe Steenackers, die, om eene partij wijn te hebben willen redden, tot eene boete veroordeeld werd, en haar vonnis op alle hoeken zag aanplakken (5 Brumaire, jaar iii).

Karren, wagens, paarden werden opgeroepen, de prachtpaarden allen aangeslagen; van de werkpaarden, die op de Veldekens moesten bijeenkomen, de vijf schoonste dieren van de stad, de vijftien sterkste paarden van den bijvang, tegen assignaten afgenomen. Wagenmakers, hoefsmeden, timmerlieden stonden in requisitie, en mochten de stad niet verlaten. Voor de hospitalen moesten niet minder dan zeventig voorwerpen geleverd worden, onder anderen 800 bedden, 800 stroozakken, 700 matrassen, 1800 paar slaaplakens, 1800 hemden, 250 voorschooten; verder ketels, lepels, schuppen, tangen

(1) Er waren daarenboven vele valsche assignaten in omloop. Assignatenkeurders werden daarom aangesteld, en op 24 October, opende hier Gentil Muiron een bureel van keuring in den Wildeman, bij baas Van de Ven: doch niemand wilde hem zijn geld laten zien, en dreigende proclamatiën waren er noodig om hem werk te bezorgen.

[p. 22]

kandelaren, lampen, lantaarns, enz.; en eindelijk zes en tachtig stukken wijn, tien stukken azijn, vier vaten brandewijn, 1100 pond suiker, 300 pond pruimen, 400 pond rijst, zestig potten olijfolie, 400 potten smout, zestig stukken lijnwaad enz. (21 September 1794).

In Oogst, September en October, bracht elke dag eenen nieuwen aanslag mede. Nu eens vroeg men vlegels en wannen, ziften en pieken, schalen en gewichten, dan weder moest de helft van al de granen ingeleverd worden (15 Vendemiaire jaar iii, 6 October 1794). Daar de boeren beweerden, dat de armen ontbraken, moest het Magistraat de burgers oproepen, en naar de hoeven zenden om te dorschen. Voor het vervoer moest het derde deel der wagens en karren in de warande, te Antwerpen, opkomen.

‘Eindelijk,’ zegt een tijdgenoot, ‘na dat deze agence de stad met onuitsprekelijke requisitiën geslagen en de inwoners totaal geruïneerd had, zag men de gebreken van die instelling.’ De agence werd afgeschaft, eene schaduwe van onderzoek ingesteld, dat natuurlijk niets ten laste der agenten vaststelde (25 Brumaire jaar iii, 16 November 1794); doch de requisitiën gingen voort, maar er kwam ten minste eene zekere regelmatigheid in het kwaad. De hooge overheid bepaalde de inleveringen, en liet zich alle tien dagen rekening doen. ‘Alzoo,’ zegt dezelfde tijdgenoot, ‘ging de agence te niet, tot groot genoegen der burgers; want het was waarlijk de geesel der stad en de ondergang van allen.’

Een hospitaal van schurftige soldaten, dat hier gevestigd werd, bracht nieuwe plagerijen mede. Dokters en apothekers werden in requisitie gesteld, de burgers moesten zalf, vet, boter en levensmiddelen leveren en het ziekenhuis in staat stellen van meubelen en bedden.

Eene menigte hoornbeesten, voor de legers bestemd, werden rondom de stad, van de eene weide naar de andere gestuwd, tot dat het voeder ontbrak, terwijl het aan de burgers verboden was binnen een uur van de stad, gras te maaien (Ordonnantieboek, 19 September 1794).

Eindelijk, om niets te vergeten, ontvoerden de Franschen de beste schilderijen uit onze hoofdkerk: den Christus van Jordaens en de twee tafereelen van Rubens, met hunne luiken, en op de Bakkerskamer legden zij de hand op vijf andere schilderijen van waarde: twee van Quellin, den H. Bruno en den Duivel in de woestijn verbeeldende, uit het Karthuizersklooster herkomstig, en drie van onbekende meesters, den H. Hieronimus, eenen Kerstnacht en de H. Catharina, te Brussel door het ambacht gekocht.⁽¹⁾

Het verhaal der ellende van 1794 is zeker lang, en geeft nog maar een zwak denkbeeld van het lijden onzer voorouders. Er ontbrak niets meer dan de hongersnood, en deze liet zich niet wachten.

De landbouwers, nog meer uitgeplunderd dan de stedelingen, wachtten zich wel, het weinig, dat hun overbleef, naar de steden te voeren, waar men hun graan en paarden afnam. Er kwam niets ter markt, en de burgers leden gebrek. Vruchteloos schreef men aan die van den bijvang om hulp. Wat kon het Magistraat doen? Requireeren, gelijk de Franschen? De regeering zond bevel, aan bijvang en dorpen, koren, tarwe en boter ter markt te brengen; en, daar dit gebod geen gehoor vond, riep men de hulp van den plaatskommandant in, om met geweld de granen op te zoeken en toe te voeren. Zoodat ten laatste de kleine steden requireerden tegen den buiten, de groote plaatsen tegen de kleinere, en geheel het bestuur niet meer was dan eene aaneenschakeling van geweld en rooverij. De landllieden, reeds zoo beproefd, kregen nog de ziekte in hunne stallen, en verloren de weinige paarden, welke de requisitiën achtergelaten hadden.

Hoe dikwijls moeten de burgers, die zoo haastig waren om de wapens tegen Joseph II op te nemen, dit nieuwe juk vervloekt hebben? Doch, die voldoening bleef hun zelfs niet over. Zij moesten zich opgeruimd en vroolijk toonen, met de Fransche kokarde prijken, wilden zij niet voor suspects doorgaan, en door verklikkers aangeklaagd worden. Eenige burgers, die zich in het Spanje buiten de Leuvensche poort, het hart eens lucht gegeven hadden, over de hatelijke contributies en requisities, moesten op bevel van den plaatskommandant vervolgd worden; doch, daar niemand tegen hen getuigde, bleef de zaak zonder gevolg.

In vergelding van zoovele beproevingen, dischte men onze burgers eenige republikeinsche vertooningen op. Kommandant Fagot deed al de wapens van de huizen en openbare gebouwen wegnemen, en met veel moeite bekwam men, om het stadswapen op het stadhuis, met een muurtje te mogen bedekken. Op den stadhuistoren verving de Jacobijnenmuts en het Fransch vaandel den weerhaan; en daar de stadsschaliedekker eerst weigerde dit werk te verrichten, kreeg hij aanstonds een twaalftal soldaten naar huis. De verandering kostte 250 gulden.

Men had het geluk weder ‘vrij te zijn en vrij te leven;’ dus moest er een nieuwe vrijheidsboom geplant worden. Op 2 Vendemiaire, jaar iii (23 September 1794), te twee uren namiddag, bevonden zich de leden van het Magistraat, de beambten en geheel de bezetting op de Markt. Ieder moest eene schup aarde rond den boom schieten. Op den top wapperde de Fransche vlag, en kommandant Fagot, met zijne tirailleurs, danste eene woeste carmagnole rond den boom, onder het zingen van de

(1) De schilderijen werden uit de kerk genomen op 16 Fructidor jaar ii (2 September 1794), door Metoyen, die zich noemde: adjoint de la commission des arts, in tegenwoordigheid van burgemeester De Kinder, en schepen Fraters, en proces-verbaal werd er van opgesteld. (Medegedeeld door M.E. Mast, archivaris der kerk.) De schilderijen werden naar Frankrijk gevoerd, en buiten de luiken van Rubens, St. Franciscus en St. Clara, kreeg onze stad na den val van het keizerrijk, niets weder. De Marteling van St. Joris, van Rubens, uit de kruisboogkapel, bevindt zich in het museum van Bordeaux, n^r 384, de Christus aan het kruis, van Jordaens, hangt in den grooten beuk van de hoofdkerk dier stad en eindelijk de Verschijning der H. Maagd aan St. Franciscus, door Rubens, maakt het nummer 317 van het museum van Dijon uit, en verkeert in zeer slechten staat. De volksoverlevering beweert, dat die laatste schilderij aan Rubens honderd gulden werd betaald. De schilderijen van het Bakkersambacht bevinden zich in het museum te Antwerpen, n^rs 362, 363, 364.
Eenige tafereelen uit Nazareth en uit de Kapucienenkerk waren insgelijks aangeduid, doch toen men zag, dat het geene Rubensen waren, liet men ze onverlet.

[p. 23]

Marseillaise, en het uitschreeuwen van eenen wilden Ça ira. 's Avonds onthaalde het Magistraat de krijgsoverheden op wijn en pasteigebak, en schonk aan de soldaten twee tonnen bier, doch die onvoorzichtigheid kostte duur. De soldaten geraakten op den kaves verlekkerd, en Fagot vond niets eenvoudiger dan alle dagen twee tonnen van dit smakelijke bier te requireeren.

De plaatskommandanten hadden toen al de macht in handen. De eerste, citoyen Dumaine, was slechts eenige dagen gebleven toen kwam citoyen Fonfrède, opgevolgd na vier dagen door citoyen Duval, op zijne beurt door Fagot vervangen, die zich door de stad een rijpaard deed leveren.

De wijze waarop zij de politie hielden, aan hunne zorgen toevertrouwd, geeft een klein denkbeeld van het republikeinsche leger. Men hoorde niet dan van stelen en inbreken, zonder dat er iets gedaan werd, om de burgers te beschermen. Op het einde van September, nam eindelijk Thiebaud het bevel over. Hij herstelde een weinig de orde, en verleende eenige vrijheid. De 20^e Vendemiaire jaar iii kwam overeen met stads patroondag. De klokken luidden; doch de processie had men niet laten uitgaan. Thiebaud vernam naar de oorzaak van het vreugdegelui, en beval de processie op furiedag haren gewonen gang te laten nemen en woonde zelf, met zijne scherpschutters, de plechtigheid bij. Thiebaud verliet onze stad op 3 November, en werd door citoyen Drulhé vervangen.

De gewone bezetting der stad bestond uit 300 scherpschutters, en het depot der vrijwilligers; doch men had meermaals doortocht van legerkorpsen. Tien duizend man van generaal Van Dam trokken hier op 27 Fructidor door, gevolgd van het hoofdkwartier, met den vermaarden generaal Pichegru, die door het Magistraat op eenen maaltijd, ten huize der weduwe Van der Cruyce, thans de normaaleschool, onthaald werd, en verder naar Tongerloo vertrok.

Lier.

Anton Bergmann.