De Vlaamsche School. Jaargang 9

[p. 213]

Petrus-Judocus de Borchgrave.

Dank aen den kleinzoon van dezen dichter der xviii^e eeuw, wiens letterkundige voortbrengsels tot heden zoo weinig bekend waren, hebben wy een verdienstelyk man meer in de vaderlandsche geschiedboeken aen te teekenen M.J. De Borchgrave, rechtsgeleerde aen het hof van beroep van Gent, heeft het zich tot eenen geheiligden plicht gerekend de belangrykste stukken van zynen grootvader te verzamelen; zulks doende heeft hy eene perel te meer aen de kroon der nederlandsche letterkunde gebracht.

Petrus-Judocus de Borchgrave werd geboren den 17 april 1758, in West-Vlaenderen, te Wacken, stedeken op 3 ½ mylen afstand van Kortryk gelegen, op de boorden der Mandel. Hy was de zoon van Cornelius de Borchgrave, baljuw, schepen van het dorp en graefschap Wacken en van Maria-Joanna Tyvaert.

Zyne familie behoorde tot eene der oudste stammen van Vlaenderen; reeds in 1379 wordt er in publieke oorkonden gewag gemaekt van de voorouders van onzen dichter.

Petrus de Borchgrave ontving het eerste onderricht by zyne ouders; later werd hy naer het collegie van Kortryk gezonden, om zich aldaer in de fraeije letteren te oefenen. Zyne schooljaren wist hy byzonderlyk ten nutte te maken en hy voleindde zyne studiën zoo als het destyds behoorde om als een deftig en onderricht burger het maetschappelyk leven in te treden.

Eenmael ontslagen van het eentoonig studieleven, gaf hy zich gansch aen zynen lust tot lezen over. Hy had eene byzondere voorliefde voor de dichtkunst en de geschiedenis, vooral de vaderlandsche geschiedenis. Het was in de lezingen van die jaren dat hy zyne groote liefde voor zyn vaderland opvatte, voor zyne instellingen en zyne vryheden, alsook voor zyne tael.

Terzelfder tyd ontkiemde in hem de geest der poëzy; weldra gevoelde hy zich gedreven om zyne eigene gewaerwordingen eenen vorm te geven en schreef hy eenige vluchtige versjes, gemakkelyk gerymd, maer nog altyd bestempeld met den valschen smaek der eeuw; daerby al de onervarendheid eens beginnelings verradende.

Hy werd in zyne eerste poogingen aengemoedigd door den voorzitter der Rederykkamer van Wacken, die van toen af aen in den jongen de Borchgrave den toekomenden dichter wist te ontwaren.

Zyn eerste stuk van eenig aenbelang vervaerdigde onze dichter in 1781, ter gelegenheid van het afsterven van Karel van Lorreinen. Zeker hebben wy den waen niet dit stuk van alle gebreken vry te pleiten, maer nogthans, tusschen veel smakeloozen en kouden woordenpraet, vindt men er verhevene gepeinzen in, vloeijende en sierlyke vormen die den eigenaerdigen dichter van later voorspellen.

Intusschen zette de Borchgrave zyne studiën voort. Onnoodig zal het zyn te zeggen dat de letterkunde een groot deel in dezelve bekleedde. Hy overzag het grootste deel der latynsche schryvers en de spreuken die meestal zyne dichtstukken voorafgaen, getuigen zoo wel van zyne begaefdheid als van de fynheid zyns smaeks, om zo toe te passen aen de onderwerpen welke hy zich voorstelde zelf te behandelen.

Den 20 january 1782 trad hy in den echt met Maria-Joanna Lambrecht, uit eene aenzienlyke familie van Vlaenderen gesproten. Van dien tyd af aen, gaf de Borchgrave zich onverpoosd aen zyne geliefkoosde bezigheid, de dichtkunde, over.

In 1785, vervaerdigde hy den berymden Harpslag, om de uitspraek der gentsche rechters te verrechtvaerdigen, welke aen de Rederykkamer van Wacken den eersten prys hadden toegekend voor het opvoeren van het treurspel de Weduwe van Malabar, ter gelegenheid van het openen eens nieuwen vlaemschen schouwburgs te Gent, den 24 april 1785. Deze rymbrief gold den schryver een zilveren borstsieraed en deze openbare onderscheiding, de eerste welke hem te beurt viel, kwam zynen reeds gunstig gekenden naem eenen merkelyken luister byzetten.

Niet slechts de ongewyde, maer ook de gewyde poëzy beoefende onze dichter. Het eerste stuk van dezen aerd dat wy in zynen bundel ontmoeten, is Het Klooster (1787). - Deze lierzang bevat verrukkelyke toonen, en is op eene recht meesterlyke wyze behandeld. Wy vermeenen denzelven tusschen de schoonste en liefelykste stukken des schryvers te mogen rangschikken; ons dunkens kan dit stuk als eene der verhevenste uitdrukking van het dichterlyk-godsdienstig gevoel aenschouwd worden.

Een gansch tegenovergesteld onderwerp, voor wat de gedachten betreft, is het gedicht voor titel voerende: By het huwelyk van eenen kunstvriend (1787). Even ryk aen poëzy als het Klooster, schynt het ons verdienstelyker wegens den schryftrant. Van een onderwerp dat meestal licht behandeld en als een gelegenheidsvers aenschouwd wordt, heeft de Borchgrave een gezang gemaekt vol gevoel, vol hertelyke aendoeningen, waerover steeds een verheven zedelyk gedacht heenzweeft. Men zou zeggen dat, overgoten door zyn eigen huishoudelyk geluk, de dichter het geluk zyns vriends wil bezingen.

Melden wy nog onder 's dichters beste stukken van dien tyd den berymden brief aen de befaemde nederlandsche dichteresse Petronella Moens (1788); - De barbaersche zeeroovers (1739). - De vriendschap der dichteren (1789).

[p. 214]

Zoo als men weet, waren de oostenryksche Nederlanden destyds in vollen opstand. De Borchgrave die van naby al de wisselvalligheden dier volksbeweging met het oog volgde, schreef in de eerste dagen van 1790, het lierdicht getiteld Aen de vryheid, waerin hy met schitterende toonen den roem zyns vaderlands bezong. Eene zwierige leiding, een diep vaderlandsch gevoel, grootsche en schilderachtige beelden, krachtvolle uitdrukkingen, ofschoon soms wat overdreven, maken van dit stuk een echt juweeltje tusschen 's schryvers beste voortbrengsels.

Wy meenen het reeds gezegd te hebben, de Borchgrave voedde in zyn hert eene innige liefde voor zyn vaderland, even als eenen onvergankelyken afkeer van alle fransche naapery en alle fransche gewelddaden. Door deze gevoelens gedreven, vervaerdigde hy zyn treurdicht op den dood van Lodewyk xvi (1793). Dit stuk was tot nu toe onuitgegeven gebleven;

eermetalen door p.-j. de borchgrave behaeld.

ware het verschenen toen het geschreven werd, zou het wellicht den schryver het leven gekost hebben.

Het is uit dezelfde bron van gedachten dat later (1815) de lierzang ontstond over den Veldslag van Waterloo, als mede de Cantate over deszelfs eerste verjaring, twee stukken vol begeestering en vaderlandschen hoogmoed.

Zoo als men licht denken kan, was de Borchgrave die in vele gelegenheden blyken van zynen afkeer voor het fransch bewind had gegeven, een voorwerp van verdenking geworden by de fransche overweldigers. Meer dan eens werd zyn huis doorzocht, doch daer hy de voorzorg had genomen alle de voorwerpen die de hebzucht of het vermoeden der Franschen zoude kunnen opwekken, in tyds uit den weg te ruimen, hadden deze huisopzoekingen geen erger gevolg.

Men haelt van hem eene al te schoone daed aen, welke in den winter van 1794 zou gedaen hebben, dan dat wy ze hier niet zouden aenteekenen.

Hy had eene groote menigte brood laten bakken, om aen de behoeftigen uit te deelen. Vele arme en te niet gebragte huisgezinnen werden in zyn huis toegelaten, om er zich te voeden. Deze brave lieden, in vreugde vervoerd, wisten niet hoe hem hunnen dank te betuigen; doch de Dichter matigde hunnen geestdrift, zeggende dat hetgeen hy kwam te doen zonder verdiensten was; dat elk, in de gelegenheid, dusdanig zou te werk gaen; doch daer men eenpariglyk zich opwierp tegen zyn gezegde, hernam hy met een schalkschen glimlach: ‘Wel, vrienden, leven wy dan niet onder het ryk der Gelykheid en Broederlykheid?’

Tusschen al de woelingen van dien tyd, zette de Borchgrave zyne dichterlyke bezigheden voort.

Bezield met het verlangen, door de Poëzy, zynen medeburgeren de liefde tot het goede en het schoone in te boezemen, hunnen geest tot edele gepeinzen te verheffen en hun hart voor reine gevoelens te openen, schreef hy in 1795 het treurspel Nelson of de beproefde liefde, dat byna gelyktydig te Gent, te Kortryk en te Brugge met veel byval vertoond werd.

Reeds vroeger had hy zich in de tooneellitteratuer beproefd. Omtrent 1782, schreef hy een blyspel in proza De vrugtelooze bewaeking. welk volgens de toenmalige tydschriften eenen grooten byval genoot; thans is het ons ons onmogelyk over deszelfs waerde te oordeelen vermits dit stuk is verloren geraekt.

Gedurende de gebeurtenissen der fransche regering, had de Borchgrave een groot gedeelte van zyn fortuin verloren. Dank aen de machtige voorspraek van eenige vrienden, werd hy benoemd tot het ambt van ontvanger der rechtstreeksche belastingen in het kanton Wacken. Deze

[p. 215]

plaets was wel nederig; nogthans vergenoegde zich de goede man met dezelve en wilde nooit hoogere betrekkingen aenvaerden, alhoewel zy hem later dikwyls aengeboden werden. Vry van eerzucht en te vreden

teekening van m. florimont van loo, van gent.

handteeken des dichters.

met luttel, vond hy nergens meer vermaek dan te midden zyns huisgezins, in den ommegang met eenige verkleefde vrienden en in zyne geliefkoosde studiën.

P. de Borchgrave nam aen vele letterkundige pryskampen deel en droeg meer dan eens den lauwer weg. - Zie hier eene opsomming der pryzen by zulke gelegenheden door onzen dichter behaeld:

1803. Hooglede (Op d'Hoogte groeyt den Olyfboom). Onderwerp: Wie is den eersten herberger geweest? Eerste prys.

1804. Hooglede (idem). Onderwerp: Welken boom is den geslaegen vyand van den Olyfboom, en waerom? Tweede prys.

1804. Thielt (Gebloeyt in 't Wilde). Onderwerp: In welke eeuw, tot wat eynde, onder welke regering, en door wie zyn de Gilden uytgevonden en opgeregt? Eerste prys.

1805. Yper (Wysheid volmaekt Konst). Onderwerp: De verwoesting van Jeruzalem) Eerste prys.

1809. Oostende (Wat ryp, wat groen komt wysheyd voen). Onderwerp: De Wulpschheyd. Eerste prys (onuitgegeven).

1810. Kortryk (De Vredeminnaers). Onderwerp: De Vrede. Eerste prys.

1810. Aelst (Amor vincit). Onderwerp: de Belgen. Eerste prys.

1811. Deynze (Geen Konst zonder Nyd). Onderwerp: Abrahams' Offer. Tweede prys.

1816. Rousselaare (De Verzaamde Kunstminnaaren). Onderwerp: Waterloo, krygsramp en menschlievendheid der Belgen. Tweede prys. 1816. Rousselaare (id). Onderwerp: Prinselyk Echtverbond. Het huwelyk van Z.K.H. den Kroonprins van Oranje, met de Rus-keizerlyke Grootvorstin Anna Paulowna. Eerste prys.

1817. Deerlyk (.....) Onderwerp: Goddeloosheyd van Balthazar. Eerste prys. (Onuitgegeven).

Het zou ons te verre leiden zoo wy hier alle de stukken wilden aenhalen welke de Borchgrave in de laetste jaren zyns levens zamenstelde. Wy zullen ons bepalen met hier slechts de schoonste onder hen aen te stippen: de oorsprong der Belgen (1806), krachtig stuk waerin de schryver blyken van groote geleerdheid geeft. - De Belgen (1810). - De bespiegeling over 's Heilands Kerk (1817). - Een blyspel: Krispyn of twee vliegen in eenen slag (1817). - Dood en onsterflykheid, (1818-1819). - Dees laetste gewrocht mag de zwanenzang des dichters genoemd worden; het zou alleen genoeg zyn om den naem des schryvers te doen eeren, indien geene andere werken hem eene heerlyke plaets op den Nederduitschen Parnassus hadden gegeven.

Gansch het huishoudelyk leven van P. de Borchgrave was eene aeneenschakeling van weldaden geweest; het was ook zyne liefde tot zyne medebroeders die het einde zyns levens kwamen verhaesten. Eene besmettelyke ziekte, eene hoofdkoorts, regtte hare verwoestingen aen te Wacken en in de omliggende dorpen. De Borchgrave wydde zich met den yver eens jongelings toe aen het verzorgen en het bystaen de zieken. Niettegenstaende de smeekingen zyner familie, de waerschu-

[p. 216]

wingen zyner vrienden, bleef hy getrouw aen den heiligen plicht dien hy zich had opgelegd, tot dat hy eindelyk zelf getroffen werd. Na dry dagen lydens, en ondanks alle de hulpmiddelen der wetenschap, overleed de Borchgrave den 13 october 1819.

De Borchgrave is eene der schoonste figuren der nederduitsche schryvers der xviii^e eeuw. Niet tegenstaende de veelvuldige voorbeelden van wansmaek en fransche naäpery, bleef hy getrouw aen den geest des vaderlands; hy was en bleef een echte Vlaming. Zyne geliefkoosde studiën waren, buiten de latynsche dichters, de groote Hollandsche schryvers der xvii^e eeuw, zoo als Hooft, Vondel, Cats, en tusschen de toenmalige dichters, Bilderdyk en Bellamy; het was het lezen der schriften dezer verdienstelyke mannen dat zynen geest ontwikkelde en hem die kracht gaf welke een zyner schoonste verdiensten is; - te meer, hy heeft daerdoor die eigenaerdigheid gekregen die hem zoo verre van de navolgers der vreemde litteratuer onderscheidt.

Vooraleer te eindigen, moeten wy nogmael onzen dank betuigen aen den heer J. de Borchgrave, voor het goede gedacht dat hy gehad heeft, de werken zyns grootvaders in het licht te geven; deze verdienstelyke rechtsgeleerde heeft daerdoor eenen waren dienst aen de Nederduitsche letterkunde bewezen en verdient daerom ons aller dank.

Zacharias Pauwels.