De Vlaamse Gids. Jaargang 82

[p. 44]

Eriks Prozohoekje
Het Guido Claes-complex
Erik Spinoy

Vreemde tijden waren het. Elk metafysisch gewelf had het sinds onheuglijke tijden begeven, en zelfs de herinnering eraan was inmiddels bij velen vervaagd of geheel opgelost. Soeverein heersten verbrokkeling, vluchtigheid en het verhangen zijn daaraan. Wanneer iets zijn leven (dat hij zodoende als een weinig hoopgevende aaneenschakeling van fragmenten ervoer) dan toch enige samenhang verleende, was het wat hij zelf zijn ‘Guido Claes-complex’lf er zijn leven veel vrolijker op maakte, maar alia. Er vormde zich een patroon, er ontstond betekenis, en dat was al heel wat.

Het moet in het tweede of derde leerjaar zijn geweest. Vier kleine speelplaatsen rondom een bakstenen kerktoren, op een van de speelplaatsen (de symmetrie terwille) vier oude, wuivende kastanjebomen, gloednieuwe klaslokalen op betonnen pijlers boven echoënde gaanderijen en antieke klaslokalen achter een lage façade in bruinrode baksteen, met bladderende hoge ramen en een dubbele deur die zo ongelooflijk oud leek dat ze (zo stelde hij zich later voor) wellicht zelfs al in Van Alphens (Gezelles, Gorters, Ina Boudier Bakkers...) tijd dringend aan vervanging toe was geweest. Dag werd aan dag geregen met leerzame bezigheden als kleuren, rekenen, opstellen schrijven over mooie of nare dromen, de voorbije vakantie en de noodzaak van natuurbescherming, knutselen, de Provincies van België en de tafels van vermenigvuldiging uit het hoofd leren, de kinderlijke woordenschat uitbreiden, het alfabetlied zingen (‘Iex, Ypsilon, Zét, die doen ook mee, / zo leren wij het Aa - Bee - Cee!’), naar goede punten hengelen voor Voornaamheid, Orde, Stiptheid, Gedrag In De Klas en Gedrag Buiten De Klas. Vóór de klas, op de trede of achter het bureau, stond of zat de jonge, dynamische meester Boel, het jaar daarna de wat oudere en slomere meester De Cock, bekend van het dekametertouw dat zijn klas diagonaal doormidden sneed. Bij beiden stond hij op een goed blaadje, want samen met de brave, stille Sylvain (wiens vader beroepshalve iets deed voor de school en geregeld op de speelplaats te zien was in een overall met heupband, waardoor hij (Sylvains vader, dus) hem telkens zijn grootvader in gedachten riep, die schrijnwerker was en vaak dezelfde plunje droeg in zijn werkhuis vol schaafkrullen en zaagsel) was hij de beste leerling van de klas, ook al was hij niet zo handig met de kleurpotloden en wist zijn kleine, bleke kinderlijfje zelden goed raad met de oefeningen op de bok, het paard en de Zweedse rekken waartoe de gymleraar hen opvorderde. O, de hoogtevrees aan deze rekken doorstaan! Onvergetelijk trouwens ook de rubberen geur van de vloer van de gymnastiekzaal, net als de weeë koffie- en soepreuk in de refter, die hem al op de eerste schooldag bevangen had en hem, samen met het gebiedende roezemoezen van de hongerige en dorstige kudde, met een verlammende angst had vervuld, zo hevig dat hij er thuis om smeekte voortaan onder de middag naar huis te mogen komen - een verzoek dat snel werd ingewilligd toen hij kort daarop met grote bedrevenheid een lichte zenuwtoeval voorwendde.

In deze spijts alles niet onaantrekkelijke, gesloten schoolgemeenschap (broeikas van solidariteit zonder bijgedachten, haard van juvenile bonding) had een dobbelende God in de gedaante van Broeder Directeur hem samengebracht met Guido Claes. Ach, Guido! Een boerenzoon was hij met blond stekelhaar (coupe maison), een breed en grof lichaam met een massieve romp op korte benen en (wat nog het meeste opviel) bruine randen om de nochtans splinternieuwe tanden. Die tanden stonden naar hij zich meende te herinneren ook een beetje uiteen, wat hem - die met zijn moeder zowat om de twee maand een hooggeleerde en technologisch geavanceerde tandarts bezocht - als iets zeer wonderlijks voorkwam.

De jonge Guido bewoog zich als een oude pad, traag en moeizaam. Het leek wel of zijn lichaam nu al stram en stijf was van het labeur op de ouderlijke boerderij. En hij droeg kleren die in de familie van vader op zoon en van broer op broer waren overgegaan. Echte heirlooms, curiosa, museumstukken waren deze zelfgebreide truien (vaak in een verschoten rood) of van vuil en sleet glimmende ribfluwelen broeken. Maar in de ogen van de kleine rabauwen die de speelplaats en het klaslokaal bevolkten, waren ze gewoonweg dodelijk ouderwets. En natuurlijk was Guido ook in andere opzichten nooit mee met de laatste mode, rage of gril. Hij bezat nooit de juiste knikkers en pennen, de goede chromo's, de kleurige gummi springballen of welke andere prullen er op dat gegeven ogenblik ook in de mode waren. In zijn zakken zat, benevens landelijk zand en gruis en plukken stof, meestal alleen maar een geruite grotemensenzakdoek.

Als gevolg van dit alles was de omgang met Guido eenvoudigweg not done. Wanneer de klas energie aan hem spendeerde, dan enkel om hem te vernederen. Dit gebeurde echter meestal enkel en passant, als het toevallig zo uitkwam en geen bijzondere moeite kostte. Voor het overige verkwistte de klas geen krachten aan Guido. Tijdens de speeltijden stond hij haast altijd alleen - een kleine zuil van zout. Iets of iemand had het voertuig van zijn lichaam (een oud model, weinig aëro-

[p. 45]

dynamisch en met een niet op de zware carrosserie berekende motor) daar geparkeerd en de sleutel uit het contact getrokken. Guido leek, in die eeuwenlange minuten, geheel afwezig te zijn. Gebogen rug, troebele blik. Gold zijn concentratie het pijnloos en lijdzaam laten verstrijken van de tijd? Niemand die zeggen kon wat er in hem omging.

© Andreas Schmidt

Hij was de enige die op gezette tijden probeerde Guido's isolement te doorbreken. Samen maakten ze dan lange wandelingen over de speelplaats met de vier kastanjebomen, waarvan de bladeren de betonnen tegels in de herfst gevaarlijk glad maakten, zo glad zelfs dat de leerling Albert er kort voordien onder het voetballen over was uitgegleden en een gecompliceerde voetbreuk had opgelopen. En hij en Guido voerden, zich aldus vertredend, lange gesprekken, dat wil zeggen: hij was de hele tijd aan het woord - een breedvoerige monoloog die een enkele keer werd gesyncopeerd door een knikje, een schouderophalen, een grom van Guido.

Op momenten dat hij daar zin in had, perste hij van Guido (zijn weerloze pop) een rits beloften af: dat hij ‘zich voortaan zou gedragen’, dat hij ‘harder zijn best zou doen’, dat hij ‘de meester geen verdriet meer zou doen’. Onverstandige, moeilijk op te voeden, zijn meerderen tot wanhoop drijvende leerling. Ongetwijfeld voelde Guido zelf de ongelijkheid, en dus ook het geweld, in hun verhouding aan, want op zijn gebiedende vragen reageerde hij met een onverschillig knikken, om ervan af te zijn, terwijl hij koppig weigerde hem aan te kijken. Voorts liet de omgang met Guido hem ook toe zich te koesteren in een even plezierige als ongerijmde fantasie, waarin hij als de onbetwiste leider optrad van een kleine en hechte falanx, een stoottroep, een militant duo desnoods. En altijd vormde het bondgenootschap met Guido een excuus om zich terug te trekken uit de weldenkendheid van de groep. De groep, dat was immers brutaliteit, hysterie, stompzinnigheid, gebrek aan hoge en fijne gevoelens. Van dit alles wist hij zichzelf het volmaakte tegendeel. Zijn drang om zich uit de groep los te maken fundeerde de morele geografie die hem de zekerheid verschafte aan de goede kant te staan, ongeveer zoals men tot ‘de goeden’ meent te behoren door het lidmaatschap van een sekse, etnie, fanclub of straatbende. Zijn identiteit was gegrondvest op het nergens toe behoren - op de weigering van het aanvaarde, op het verzet tegen het vanzelfsprekende en de Valse Natuur. Als hij ergens bij aansloot, dan alleen bij een minderheid, een kleine formatie die in zijn ogen aan

[p. 46]

waarde won naarmate ze meer werd uitgespuwd.

Daarom ook was Guido hem op slag sympathiek: omdat hij gepest, getergd en uit de groezelige, vleesetende klasgemeenschap gestoten werd. Guido als Kaspar Hauser, calme orphelin van de late jaren zestig, het zei hem wel wat (zij het nog niet in die termen). Zo verdween Guido bij wijlen helemaal achter de betekenis die hij (de zingende bromtol van zijn verbeelding) aan hem toeschreef. En dan was Guido ook veruit het interessantst. Want zodra de real McCoy door iets wat hij deed of zei achter zijn betekenis vandaan leek te willen gaan komen, voelde hij van het ene moment op het andere niet de geringste belangstelling meer voor hem.

Overigens zou hij zijn leven lang behept blijven met dit complexe complex. Hij doorzag een scheve situatie, een geval van onderdrukking waar niemand anders oog voor had, en met de slachtoffers voelde hij oprecht en intens mee. Hij hoorde het zachte kreunen van wie in de geschiedenis niet aan het woord wordt gelaten, trok zich hun lot aan, zette zich voor hen in, sprak zich voor hen uit. Maar terwijl hij als woordvoerder optrad en daar zelf vaak het slachtoffer van werd, liet hij zich (besefte hij nu) altijd ook leiden door stille, doorgaans ook voor hemzelf verborgen motieven: het verlangen in zijn uitzonderlijkheid geliefd te worden, de wil zich van de beknellingen van elk samenleven te bevrijden, de aan doodsverlangen grenzende hoop op ontketening. De droom, opnieuw, van stralend leiderschap, met groeiende scharen volgelingen die zijn Gelijk onderkenden en zijn Boodschap uitdroegen. Zo was het woord dat hij sprak ten behoeve van de verongelijkte andere, altijd ook het woord in dienst van zijn eigen belang. En vaak hield hij in dezelfde adem het slachtoffer zijn eigen beeld en gelijkenis voor, als na te boetseren model.

Jaren later (hij bewoog zich schutterig in het niemandsland tussen de toendra van de puberteit en de ijsvlakte van de adolescentie en studeerde al enige jaren aan een veel chiquere school, gedreven door bedreven priesterlijke handen) hoorde hij nog eens van Guido: bij het verlaten van het erf, met de fiets, klaar om op weg te gaan naar de landbouwschool, misschien mismoedig grommend over te verwachten pesterijen of (wat waarschijnlijker leek) alles gelijkmoedig over zich heen laten gaand, had Guido zich op zijn gemak van de keien van de afhellende oprit op het asfalt van de straat laten rollen en zich in de daarop volgende fractie van een seconde te pletter gereden op het nog weinig gestroomlijnde en daarom des te moorddadigere koetswerk van een aanstormende auto. Dat was dus Guido, dat was hij helemaal.

Erik Spinoy