De Vlaamse Gids. Jaargang 78

[p. 51]

Babel
Het bedrijf der letteren

De onderzoeksresultaten van een krantestuk
door Georges Wildemeersch

Ik moet mij in mijn weerwoord aan Yves T'Sjoen Vakgroep Nederlandse Literatuur Universiteit Gent (voortaan kortheidshalve: T'Sjoen) beperken tot enkele summiere aantekeningen. Ik geef grif toe zeer gevoelig te zijn voor zijn oproep tot oprechtheid. Eerlijk is eerlijk, ik was mij helemaal niet bewust van die pisnijdige, arrogante, gemene toon, van die rancuneuze en tendentieuze formuleringen, laat staan van die malafide verbeelding, die mij een platvloerse, ja vulgaire en zowaar persoonlijke kritiek in de pen gaf vol perfide verdachtmakingen en patente onwaarheden. Eerlijk gezegd wou ik alleen maar zo eenvoudig, zo duidelijk en zo ondubbelzinning mogelijk laten weten waarom ik mij grondig beledigd voelde door de manier waarop Hugo Claus' verzamelbundel Gedichten 1948-1993 door T'Sjoen gerecenseerd werd.

De criticus stelt het voor alsof ons kleine dispuut een kwestie is van perspectief, alsof het hier een keuze betreft tussen twee volstrekt legitieme en dus ook perfect gelijkwaardige standpunten. Dit is alleen in T'Sjoens verbeelding het geval. In zijn weerwoord werpt hij zich op als de heraut van het rationele discours, dat dient gehanteerd te worden waar het gaat om ‘de constitutie van een kritische leeseditie van Claus' integrale poëtische oeuvre’, terwijl hij zich in zijn bespreking vergenoegt met irrationeel gekweel of waaiende taalsferen, omvallende bomen en knakkende takken. Daarbij aarzelt hij niet om zijn in dit soort kokkeltaaltje gestelde krantestuk te omschrijven als - schrik niet, het is maar wetenschap! - ‘onderzoeksresultaten’. Tot deze resultaten behoren dan onder meer de vaststellingen dat 1) als een titel vervangen wordt door een andere er toch nog twee titels over-blijven; 2) als een strofe wordt weggelaten die strofe er toch nog te vinden is.

De zogenaamde weerleggingen van T'Sjoen zijn in wezen van hetzelfde laken een pak. Ik geef daarvan drie kleine voorbeelden.

1

Van de vele langere gedichten en bundels, die heetten voort te komen uit de ‘écriture automatique’ citeert T'Sjoen er slechts één enkele, namelijk tancredo infrasonic. Je moet al van goeden huize zijn om in deze bundel boordevol culturele verwijzingen en met een uitgesproken programmatisch karakter een vorm van ‘écriture automatique’ terug te vinden. T'Sjoen beroept zich op Paul Claes, die het begrip echter niet in de mond neemt, maar het alleen heeft over een associatieve stijl. Wie het onderscheid tussen ‘veranderingen’ en ‘varianten’ van levensbelang acht, houdt best ook ‘automatische schriftuur’ en ‘associatieve stijl’ uit elkaar. Overigens heeft precies deze bundel volgens de auteur zelf minder te maken met ‘het Franse surrealisme (vooral Artaud)’, maar veel meer met het Franse kubisme (vooral Réverdy).

2

T'Sjoen schrijft: ‘Mijn stelling dat Een huis dat tussen nacht en morgen staat geïnspireerd is door de schilderkunst zwak ik evenmin af.’ Dat is stoere taal, alleen: T'Sjoens argumentatie berust geheel op de aanname dat deze bundel te Parijs ontstond en dat is pertinent fout. In de eerste aflevering van het Jaarboek voor de Claus-studie Het teken van de ram heb ik het ontstaan van deze bundel proberen te reconstrueren en daaruit bleek in elk geval zonneklaar dat het overgrote deel van de gedichten eruit ontstond vóór het vertrek van de auteur naar Parijs. Merkwaardig genoeg meent T'Sjoen mij hier als autoriteit te mogen opvoeren omdat ik ooit verwees naar een gedicht uit die bundel dat ondubbelzinnig met schilderkunst te maken had. Primo ontstond ook dit gedicht, ‘Achter tralies’, vóór Claus' Parijse verblijf. En secundo is dit gedicht niet door de schilderkunst geïnspireerd in de betekenis die T'Sjoen totnogtoe aan dat begrip hechtte, maar heeft het eenvoudig het schilderen als onderwerp. Eén gedicht op 50, geen heuse picturale inspiratie, en toch schrijft T'Sjoen: ‘Mijn stelling dat Een huis dat tussen nacht en morgen staat geïnspireerd is door de schilderkunst zwak ik evenmin af.’ Jaja.

3

Een derde en laatste voorbeeld nog. T'Sjoen beroept zich op wat hij omschrijft als ‘Claus-specialisten’. De manier waarop hij deze kenners tegen mij in het harnas wil jagen, kan gemakshalve omschreven worden als

[p. 52]

tendentieus en malafide. T'Sjoen haalt namelijk alleen die citaten aan die in zijn kraam te pas komen. Zo verwijst hij naar Paul Claes, die de stelling aannemelijk moet maken dat Het teken van de hamster tot Claus' ‘individualistisch werk’ behoort. Het citaat luidt: ‘(In) Het teken van de hamster (...) wordt de individuele thematiek heropgenomen en geïllustreerd met herinneringen, waarnemingen en verzuchtingen’. T'Sjoen had echter ook deze zinnen kunnen citeren van dezelfde Paul Claes: ‘Het teken van de hamster (1963) is een balans van deze eerste periode: een reflectie op de eigen levenssituatie. Tegelijk is het lange gedicht ook een nieuwe aanzet: een poging tot verklaring ervan binnen een ruim historisch, sociaal en politiek kader. (...) Sociale kritiek is hier verbonden met zelfkritiek (...) Deze verbinding van de persoonlijke problematiek met de sociale situatie betekent een reële winst tegenover de gehele voorafgaande periode.’ (Claus Quadrifrons, Dimensie, Leiden, 1987, p. 35). Dat sluit dus perfect aan bij mijn betoog én bij de mening van de auteur, die met dit gedicht inderdaad uit zijn solipsistische stolp wou breken.

Ik laat T'Sjoens andere zogenaamde weerleggingen hier verder onbesproken: ze hebben stuk voor stuk nog minder om het lijf dan de drie vermelde. Wel wil ik tot slot nog even wijzen op het feit dat T'Sjoen zijn hele weerwoord door de neiging niet kan onderdrukken de man te spelen en niet de bal. Daarom uiteraard verwijst hij naar mijn bespreking van Claus' Gedichten 1948-1993 in De Morgen. Alsof hij het niveau van zijn recensie zou kunnen opkrikken door (te pogen) het niveau van mijn bespreking naar beneden te halen. Om dezelfde reden verwijst hij naar mijn bijdrage in Het teken van de ram en refereert hij aan mijn formulering in verband met ‘evidente tik- of schrijffouten’. Misschien heeft T'Sjoen wel gelijk en bestaan er inderdaad geen evidente tik- of schrijffouten. Wanneer hij in zijn weerwoord als titel van mijn bespreking eerst ‘Een makelaar in wijzigingen’ vermeldt en even verder. ‘Een makelaar in verzen’, dan is dat evident geen tik- of schrijffout, maar gewoon domheid. Kijk, in al zijn bescheidenheid is dit toch zoiets als een onderzoeksresultaat. Of niet soms?

[p. 53]

Meneer de minster
door Marc Reynebeau

24 oktober 1994
De heer Hugo Weckx
Minister van Cultuur en
Brusselse Aangelegenheden
Kunstlaan 46 bus 5
1000 Brussel

Meneer de minister,

tot mijn grote spijt, zie ik me verplicht u hierbij mijn ontslag aan te bieden als lid van de Commissie Letteren.

De reden van mijn ontslag is dat ik me onmogelijk nog langer kan verenigen met de autoritaire, ondeskundige en ondoelmatige manier waarop de Commissie sinds 1993 wordt geleid. De voorzitter van de Commissie gaat elke fundamentele discussie uit de weg, komt voortdurend terug op eerdere beslissingen en gemaakte afspraken, verhindert elk open en eerlijk gesprek over literaire kwaliteit en schijnt zijn eigen vooroordelen belangrijker te vinden dan welke beargumenteerde visie dan ook. Het gevolg is dat de Commissie geen enkel debat ten gronde voert en geen visie op langere termijn ontwikkelt, zodat er van een logische advisering geen sprake meer is. Veel aan u uitgebrachte adviezen hebben daarom weinig te maken met een consequent, doordacht, laat staan efficiënt literatuurbeleid. Ze leiden daarentegen eerder tot een onduldbare verkwisting van de, zoals u weet, nochtans schaarse gemeenschapsmiddelen.

Ik heb lange tijd een open geest bewaard in de hoop het tij te helpen keren. Tot mijn bittere ontgoocheling ben ik daar niet in geslaagd. Na afloop van de jongste vergadering van de Commissie, op 19 oktober jl., leek het me onverantwoord om nog langer medeplichtig te zijn aan deze gang van zaken. Ik wens de voorzitter niet verder te volgen op de voor de literatuur en het fatsoen heilloze weg die hij de Commissie uitstuurt.

Met de meeste hoogachting,

Marc Reynebeau